با کودک حساس و زودرنج چگونه رفتار کنیم

با کودکان زودرنج و حساس چگونه رفتار کنیم؟

نحوه مواجهه ما با دیگران و جهان اطراف، تحت تأثیر ویژگی­‌های شخصیتی­‌مان است و یکی از این ویژگی‌­ها، حساسیت و زودرنجی است. شاید ما بزرگ­ترها توان مدیریت و سازگاری با موقعیت‌­های چالش­‌آفرین را داشته باشیم، اما کودک حساس و زودرنج توان کمی برای مواجهه و سازگاری با محیط بیرون دارد. اگر نسبت به این موضوع بی­‌تفاوت باشیم، احتمال ابتلای کودک به مشکلاتی مانند اوتیسم، بیش­‌فعالی، اضطراب و افسردگی افزایش پیدا می‌­کند. بنابراین، والدین باید با ویژگی های کودک حساس و زودرنج و نحوه رفتار با او آشنایی داشته باشند. ما نیز در این مقاله به بررسی ویژگی­‌ها و نحوه درست برخورد والدین با کودک حساس خواهیم پرداخت.

آشنایی با کودک حساس و زودرنج

آیا تا به حال به دلیل «التهاب و مسمومیت بدنی» فکر کرده‌­اید؟ آن­ها حساسیت بدن را نسبت به ماده یا مواد خاصی افزایش می‌­دهند و موجب برهم‌­زدن تعادل زیستی بدن می‌­شوند. حساسیت و زودرنجی کودک نیز خاصیت و عملکرد تقریبا مشابهی دارد؛ یعنی کودک به هر دلیلی نسبت به موضوع یا محرک خاصی حساس شده است و به‌راحتی کنترل اعصابش را از دست می­‌دهد.

مانند درونگرایی، خجالتی‌­بودن، مهربانی، تجربه‌­گرایی و صفات شخصیتی دیگر، حساسیت و زودرنجی هم یکی از خصوصیات شخصیتی است. بنابراین، برای درک بهتر علل رفتارها و بهانه­‌گیری­‌های این کودکان، ابتدا باید ویژگی­‌های آن­ها را بشناسیم.

ویژگی های کودک حساس و زودرنج

این کودکان فقط اهل گریه‌زاری و خردکردن اعصاب اطرافیان نیستند، بلکه از ویژگی‌­هایی مانند همدلی نیز برخوردارند. اگر رگِ خواب آن­ها را بلد باشید، برقراری ارتباط و تعامل چندان هم سخت و طاقت­‌فرسا نخواهد بود. آن­ها حتی به دلیل برخورداری از حساسیت عاطفی، بهتر شرایط و موقعیت والدین را درک می­‌کنند و در مواقع لزوم، همدمی بسیار خوب و صمیمی برای شما خواهند بود. موارد زیر از مهم­‌ترین نشانه­‌های زودرنجی در کودکان هستند.

آشنایی با کودک زودرنج و حساس

حساسیت نسبت به نور، سروصدا و دیگر محرک های محیطی

حساسیت و زودرنجی کودک از همان اوایل نوزادی قابل مشاهده است. به‌عنوان مثال، برخی نوزادان بیش از دیگران نسبت به صدا حساس هستند و با کوچک‌­ترین صدایی شروع به گریه می­‌کنند. این کودکان، به‌اصطلاح اشک­‌شان دم مشک­‌شان است و با کوچک­‌ترین محرک آزاردهنده، ناراحتی خود را بروز می­‌دهند.

حساسیت اضطرابی و تحریک پذیری

مهم‌­ترین و خطرناک‌­ترین ویژگی این کودکان، حساسیت اضطرابی است. آن­ها به‌شدت گوش­‌به­‌زنگ و تحریک­‌پذیر هستند و با کوچک­‌ترین محرک منفی، احساس اضطراب می­‌کنند. به‌عنوان مثال، تغییر لحن صدای والدین یا کوچک­ترین افزایش تنِ صدای آن­ها باعث احساس اضطراب و نگرانی در کودک می­‌شود. حساسیت اضطرابی یکی از علل اضطراب در کودکان و نوجوانان است.

لجبازی و منفی گرایی

اگر به حساسیت­‌ها و موضوعات ناهم‌خوان با شخصیت­ و علایق­‌شان احترام نگذارید، نتیجه آن به‌طور قطع لجبازی خواهد بود. کودکان لجباز از زورگویی متنفرند و به‌هیچ‌وجه زیر بار حرف زور و اجبار نمی‌­روند. در عوض، معنای احترام را به‌خوبی درک می­‌کنند و قدردان زحمات و تلاش­‌های شما هستند.

بهانه گیری و لوس بودن

به دلیل تحمل و توان کمتر در برابر سختی‌­ها و مشکلات زندگی، تا حدودی بهانه‌­گیر و لوس به نظر می­‌رسند. آن­ها اغلب شاکی هستند و مسائل کوچکی مانند آماده­‌نبودن غذا و دیرتر به رختخواب‌­رفتن باعث ناراحتی آن­ها می‌شود. برای افزایش تحمل و صبر فرزندان، از مقاله پرورش تاب آوری در کودکان استفاده کنید.

خودآگاهی و حساسیت هیجانی

افراد دارای حساسیت هیجانی، عواطف و احساسات­‌شان را به‌صورت واضح‌­تر و شفاف­‌تر از دیگران درک می‌کنند. به عبارت دیگر، درک آن­ها از احساساتی مانند عشق، لذت، شادی، خشم و ترس، شدیدتر از دیگران است. کودکان حساس و زودرنج نیز، هیجانات­‌شان (به‌خصوص هیجانات منفی) را بهتر و سریع‌­تر درک می‌­کنند و با کوچک­ترین احساس ناامیدی، غم و شکست، صبرشان لبریز می­‌شود. 

ویژگی های کودک زودرنج و حساس چیست؟

قدرت همدلی بالا

همان­قدر که نسبت به درک و فهم هیجانات­ خودشان آگاهی دارند، عواطف و احساسات دیگران را نیز به‌خوبی درک می­‌کنند. دوستی­‌های عمیق و پایدار، مهربانی و صمیمیت، احترام‌­گذاشتن به حرف­‌ها و نظرات دیگران و اخلاق­مداری از ویژگی­‌های بارز کودکان حساس و زودرنج است.
پیشنهاد مطالعه: آموزش بخشندگی به کودکان

درونگرایی و خجالتی بودن

به دلیل حساسیت بالا نسبت به محرک‌­های محیطی، از تنهایی و جمع­‌های خصوصی لذت می‌­برند. از طرف دیگر، حضور در مهمانی‌­ها و مکان­‌های شلوغ، به‌شدت تمرکز و توجه‌­شان را مختل و حال­شان را بد می­‌کند. همچنین، به دلیل حساسیت نسبت به نگاه و نظر دیگران، تا حدودی خجالتی هستند. برای درمان بچه‌­های خجالتی از مقاله بازی درمانی کودکان خجالتی و با کودکان خجالتی چگونه برخورد کنیم، کمک بگیرید.

نحوه درست برخورد والدین با کودک حساس و زودرنج

تعامل با این کودکان نیاز به والدینی صبور و حساس دارد. آن­ها به فضا و زمان بیشتری برای سازگاری با محیط نیاز دارند و گاهی والدین را کلافه می­‌کنند. بنابراین، سبک فرزند پروری شما باید تا حد امکان با نیازهای رشدی این کودکان هماهنگ باشد تا به­‌مرور توان رویارویی با چالش‌­های زندگی را به‌دست­‌آورند. موارد زیر همه با یکدیگر مرتبط هستند و رعایت تمام آن‌ها در نحوه رفتار با کودکان زودرنج اهمیت دارد.

پرورش سبک دلبستگی ایمن

امنیت، اولین و برجسته­‌ترین نیاز کودکان حساس و زودرنج است. به دلیل حساسیت زیاد سیستم عصبی مرکزی به خطرات محیطی، نیاز به امنیت روانی در اولویت قرار دارد. برای پرورش سبک دلبستگی ایمن، باید به کمک نکات زیر، اعتماد فرزند را نسبت به خودتان جلب کنید:

  • از سبک فرزندپروری مقتدرانه استفاده کنید.
  • با استفاده از جملات محبت‌­آمیز، عشق و علاقه­‌تان را نسبت به کودک ابراز کنید.
  • پای حرف‌­ها و دردِ دل‌­های کودک بنشینید و او را قضاوت و متهم نکنید.
  • حامی و پشتیبان فرزند باشید تا در زمان نیاز روی شما حساب کند.
  • اگر اشتباهی مرتکب شدید، از کودک عذرخواهی کنید.
  • و هرگز به او دروغ نگویید.
نحوه رفتار والدین با کودک حساس و زودرنج

آموزش شناسایی و بیان هیجانات

کودکان بسیار حساس، هیجانات منفی را با شدت و به‌دفعات بیشتری تجربه می‌­کنند. وقتی احساسات کودک را بپذیریم و واکنش متناسبی نشان دهیم، او به‌جای پرخاشگری یا قهر، روش­‌های بهتری برای مدیریت هیجانات پیدا می­‌کند. بنابراین، باید با استفاده از نکات زیر در شناسایی و مدیریت این هیجانات به او کمک کنید:

  • با نام‌­گذاری هیجانات کودک، دایره لغات او را افزایش دهید تا در مواقع لزوم، هیجاناتش را بیان کند. به‌عنوان مثال، بگویید: «به نظر خیلی ناراحت شدی» یا «انگار خیلی عصبانی هستی».
  • در هنگام نام‌­گذاری هیجانات، به کودک نشان دهید که احساسات او را (چه خوب، بد یا زشت) کاملا درک می­‌کنید.
  • و از همه مهم­‌تر، هرگز عواطف کودک را نادیده نگیرید. گفتن جملاتی مانند «این­قدر حساس نباش» یا «تو خیلی لوسی»، فقط اوضاع را بدتر می‌­کند.

آموزش مهارت حل مسئله

راهبردهای حل مسئله به دو دسته مشکل‌­مدار و هیجان‌­مدار تقسیم می‌­شوند. به دلیل تجربه شدید هیجانات در بچه‌های زودرنج، آن­ها معمولا به‌صورت هیجانی با مسائل برخورد می­‌کنند. بنابراین، باید به آن­ها کمک کنید تا بدانند:

  • چه زمانی ابراز هیجانات، بالاوپایین‌­پریدن و قهروآشتی قابل قبول است و چه زمانی باید به محدودیت­‌ها احترام بگذارند.
  • به‌جای کارهایی مانند پرتاب­‌کردن و شکستن اسباب­‌بازی‌­ها، به شما بگویند که آن­ها را دوست­ ندارند و اسباب‌­بازی دیگری را می­‌خواهند.
  • به‌جای بروز رفتارهای هیجانی، به دنبال راهی برای حل مشکل باشند. مثلا اگر قانون «روی مبل نپریدن» آن­‌ها را ناراحت کرده­ است، احتمالا داشتن یک ترامپولین مشکل را حل خواهد کرد.

فراهم سازی فضایی منظم و آرام در خانه

برای همه بچه‌­ها نظم و ترتیب اهمیت دارد؛ برای کودکان بسیار حساس، اهمیت این موضوع بیشتر هم می‌­شود. بنابراین،

  • برنامه­ روزانه منظمی داشته باشید و از آن­ پیروی کنید.
  • این برنامه‌­ها را برای کودک توضیح دهید و قبل از شروع هرکدام، به او اطلاع دهید.
  • تا حد امکان از تغییرات ناگهانی در برنامه روزمره خودداری کنید.
  • کودک بسیار حساس، به زمان بیشتری برای سازگاری با اتفاقات و رویدادهای جدید نیاز دارد؛ پس او را درک کنید.
  • او را از بحث‌­ها و مشاجرات خانوادگی دور نگه­‌دارید، زیرا خیلی سریع مضطرب می­‌شود.
چگونه با کودک حساس و زودرنج رفتار کنیم؟

درک و پذیرش حساسیت و زودرنجی کودک

زودرنج بودن کودک یک ویژگی بیولوژیکی است و نمی­توان به‌راحتی آن را تغییر داد؛ پس بهترین کار، درک و پذیرش خلق‌­وخوی فرزند است. با مشاهده حساسیت کودک به‌عنوان بخشی جدایی‌­ناپذیر از شخصیتش، درک و تعامل بهتری بین شما برقرار خواهد شد. از تلاش برای تغییر فرزندتان دست بردارید؛ او به تلاش شما برای اصلاح زودرنجی نیازی ندارد، بلکه به درک و همدلی شما نیاز دارد.

تعیین محدودیت­ های واقع بینانه به جای تنبیه و اجبار

هنگام زودرنجی و تکانشگری کودکان، آن­ها را تنبیه نکنید، زیرا فقط احساس گناه و شرم کودک را بیشتر خواهد کرد. به‌جای تنبیه و اجبار، از روش­های زیر برای آرام­‌کردن فرزند استفاده کنید:

  • در مورد رفتارهای منفی و زودرنجی کودک، اما نه شخصیت او، بازخورد بدهید. به‌عنوان مثال، به‌جای گفتن «تو مرا عصبانی کردی»، بگویید «دادوبیداد تو مرا عصبانی کرد».
  • کودک را به مکانی آرام منتقل کنید تا عصبانیت و ناراحتی‌اش کاهش پیدا کند. از این روش برای تنبیه استفاده نکنید و به فرزندتان توضیح دهید که این کار برای افزایش خودکنترلی به او کمک می‌­کند.
  • تعیین محدودیت­‌های واقع­‌بینانه باعث افزایش نظم، امنیت و خودکنترلی در زندگی کودک می­شود. بنابراین، به‌مرور و با افزایش سن فرزندتان قوانین جدیدی برایش تعیین کنید. 

تقویت و تشویق تلاش های کودک

تمرکز بر رفتارهای ناپسند باعث اصلاح رفتار بچه‌­های زودرنج نمی­شود. بنابراین، رفتارهای صبورانه کودک را تقویت کنید تا احتمال بروز این رفتارها در آینده بیشتر شود. برای تشویق فرزندان، مقاله روش صحیح جایزه دادن به کودکان را مطالعه کنید.

تبیین روانشناسی کودک حساس و زودرنج

سخن پایانی

برخی کودکان بیشتر از بقیه حساس و زودرنج هستند و این ویژگی تا حد زیادی ناشی از عوامل بیولوژیکی است. حساسیت نسبت به محرک­‌های محیطی، گوش‌­به­‌زنگی، درونگرایی، لجبازی، قدرت همدلی بالا و بهانه­‌گیری، از ویژگی‌­های بارز کودکان حساس و زودرنج است. تغییر و اصلاح این ویژگی‌­ها تقریبا غیرممکن است، پس اولین اصل در نحوه رفتار والدین با کودکان زود رنج، پذیرش و درک شخصیت آن­‌ها است. علاوه بر این، روش‌­هایی مانند آموزش شناسایی و بیان هیجانات، سبک فرزندپروری مقتدرانه، تشویق صبر و تحمل و آموزش مهارت حل مسئله، در نحوه تعامل با این کودکان به شما کمک خواهند کرد.

سوالات متداول

  1. نشانه کودکان زودرنج چیست؟
    حساسیت اضطرابی و تحریک­‌پذیری، واکنش بیش از حد به محرک­‌های محیطی، لجبازی، لوس­‌بودن، خودآگاهی، قدرت همدلی بالا و درونگرایی، از مهم­ترین نشانه‌های زودرنج شدن کودک است.
  2. با کودکان زودرنج چگونه رفتار کنیم؟
    پذیرش و درک شخصیت کودک، آموزش شناسایی و بیان هیجانات، پرورش سبک دلبستگی ایمن، تشویق رفتارهای صبورانه، آموزش مهارت حل مسئله، خودداری از تنبیه و استفاده از برنامه روزانه منظم، در مدیریت رفتار این کودکان موثر هستند.
  3. روانشناسی کودک حساس و زودرنج چیست؟
    بچه‌­های حساس و زودرنج معمولا از بدو تولد با این ویژگی متولد می‌­شوند و تغییر رفتار آن­ها دشوار است. اما خوشبختانه اگر رفتاری محترمانه و محبت‌­آمیز با آن­ها داشته باشید، مشکلی برای سلامت روانی­‌شان ایجاد نخواهد شد.

به این مطلب امتیاز دهید

اشتراک گذاری مطلب :

جهت دریافت آخرین اخبار و اطلاعیه‌های مرتبط با پایه تحصیلیتان شماره تماس خود را وارد نمایید

مقالات مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *