با نزدیک شدن به دوران نوجوانی و سنین بلوغ، بیشتر والدین نگران مشکلات بلوغ، تغییرات جسمی و روحی فرزندشان و مشکلات ناشی از بلوغ دیررس یا بلوغ زودرس هستند. خود نوجوانان هم با بروز دیرهنگام یا زودهنگام بلوغ دچار استرس می‌شوند. اما اغلب ترس‌های ما به دلیل نداشتن اطلاعات کافی و راه‌های روبرو شدن با شرایط مختلف هستند. بنابراین در این مطلب راجع به این دو نوع بلوغ در دختران و پسران نوجوان صحبت کرده‌ایم تا این دوران را با آرامش بیشتری طی کنید.
بلوغ دیررس چیست؟
در بلوغ دیررس برخی از عوامل موجب بروز نشانه‌ها و علائم بلوغ در سنین بالاتر از انتظار می‌شوند. سن طبیعی بلوغ در دختران تا ۱۳ سالگی و در پسران تا ۱۴ سالگی است و اگر علائم بلوغ دیرتر از این سنین ظاهر شوند، می‌گوییم فرد دچار بلوغ دیررس شده است. تأخیر در بلوغ در پسران شیوع بالاتری دارد و ۳ درصد از پسران دچار بلوغ دیرهنگام می‌شوند.
علائم بلوغ دیررس در دختران
بلوغ دیررس در دختران با نشانههای زیر قابل تشخیص است:
- عدم شروع قاعدگی
- عدم بروز تغییرات جسمانی بلوغ
بیشتر بخوانید: راهنمای رفتار با دختر در سن بلوغ
علائم بلوغ دیررس در پسران
بلوغ دیررس در پسران با علائم زیر همراه است:
- کامل نشدن رشد اجزای سیستم تناسلی
- عدم رشد موی ضخیم روی صورت
- تغییر نکردن صدا
- عدم رشد قد
پیشنهاد مطالعه: رشد قد کودکان
تشخیص دقیق بلوغ دیررس
تشخیص دقیق اختلال در بلوغ باید با تشخیص متخصص غدد، یا متخصص زنان برای دختران و متخصص اورولوژی برای پسران صورت بگیرد. چون ممکن است نوجوان به بلوغ رسیده باشد اما به دلایلی بروز نشانه‌ها در او کنتر یا کمتر باشند. اما بلوغ دیررس را می‌توان با استفاده از تست‌های زیر قطعی کرد:
- بررسی شرایط فیزیکی و رشدی توسط پزشک متخصص
- آزمایش اندازه‌گیری هورمون‌های جنسی، هیپوفیز، هیپوتالاموس و تیروئید
- تعیین سن استخدانی با استفاده از تصویربرداری
- سونوگرافی
- سی تی اسکن برای تشخیص وجود تومور در مغز یا غدد
- بررسی میزان رشد عضله و درصد آن در پسران
- بررسی ژنتیکی از نظر وجود اختلالات کروموزومی
- بررسی بیماری‌های مزمن مانند نارسایی کلیه
علل بلوغ دیررس
دلایل ایجاد بلوغ دیررس را می‌توان به دسته‌های مختلفی تقسیم‌بندی کرد که در ادامه توضیح داده‌ایم.
دلایل ژنتیکی بلوغ دیررس
برخی از بیماری‌های ژنتیکی یا اختلالات کروموزومی مانند سندرم کالمن، سندرم کلاین فلتر در پسران یا سندرم ترنر در دختران می‌توانند منجر به تاخیر در بلوغ شوند. برخی مواقع هم صرفا وجود سابقه خانوادگی یعنی بلوغ دیرهنگام در پرد و مادر نشان میدهد که احتمالا این مشئله جنبه وراثتی دارد و ناشی از مشکل خاصی نیست.
عوامل محیطی موثر بر بلوغ
عوامل محیطی با اثر موقتی بر عملکرد اندام‌ها باعث اختلال در ترشح هورمون‌ها می‌شوند و بلوغ را به تلخیر می‌اندازند:
- استرس بیش از اندازه
- تغذیه نامناسب به دلیل کم اشتهایی یا بی‌اشتهایی عصبی
- ورزش با شدت بالا
- از دست رفتن بافت چربی ناشی از رژیم‌های سنگین
بیماری های عامل بلوغ دیررس
برخی از بیماری‌هاب ا اثر بر عملکرد غدد یا اندام‌های تناسیلی مانع از بروز بلوغ می‌شوند:
- فیبروز کیستیک
- دیابت
- مقاومت به انسولین
- بیماری کلیوی
- مشکل در ترشح مناسب هورمون‌ها
- سرطان یا وجود تومور در غدد کنترل کننده بلوغ
- سندرم عدم حساسیت به آندروژن
- کم کاری تیروئید
- کم کاری غده هیپوفیز
- آسیب به جمجمه
- نارسایی کلیه
- بیماری‌های خود ایمنی
اثر برخی داروها بر تاخیر در بلوغ
برخی از اقدامات دارویی و درمانی با اثر بر ترشح هورمون‌ها یا اثرگذاری آنها، باعث تاخیر در بلوغ می‌شوند:
- شیمی درمانی
- پرتودرمانی
- مصرف کورتون
- برخی از داروهای خاص روانپزشکی
انواع بلوغ دیر رس
متخصصان بر این اساس که تاخیر در بلوغ به چه علتی رخ داده، آن را به دو نوع مختلف تقسیم می‌کنند.
یشتر بخوانید : بلوغ زودرس بلوغ چیست
هیپوگنادیسم اولیه
در این حالت، تاخیر در بلوغ به علت عدم تولید میزان کافی هورمون رخ میدهد یا اصلا هیچ هورمونی از اندام‌های تولید مثلی تولید و ترشح نمی‌شود. در هیپوگنادیسم اولیه در واقع مشکل از عمرکد اندام‌های تولیدمثلی است.
هیپوگنادیسم ثانویه
اندام‌های تولید مثلی برای تولید و ترشح هورمون‌های جنسی و ایجاد نشانههای بلوغ، نیاز به دریافت پیام از غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس دارند. در هیپوگنادیسم ثانویه مشکل اصلی عدم ترشح این هورمون‌ها از هیپوفیز و هیپوتالاموس است.
عوارض بلوغ دیر رس
اگر این تاخیر به دلایلی مانند کاهش سرعت رشد یا دلایل وراثتی اتفاق افتاده باشد، پیامد جدی به جز عدم بروز نشانههای ثانویه بلوغ مانند رشد قد، رشد موی صورت و عدم تغییر صدای پسران ندارد. اما در مواردی که به علت نارسایی غدد جنسی، نارسایی ترشح هورمون‌های هیپوفیزی و هیپوتالاموس یا مشکلات ژنتیکی و کروموزومی رخ بدهد، میتواند کاهش باروری یا ناباروری را در پی داشته باشد. تشخیص تمام این حالت‌ها فقط با انجام آزمایشات مختلف و نظر پزشک متخصص امکان‌پذیر است.
درمان بلوغ دیررس
درمان زیر نظر متخصص غدد اطفال، متخصص زنان برای دختران یا متخصص اورولوژی برای پسران انجام می‌شود. بر اساس اینکه در مراحل تشخیص، عامل اصلی تاخیر در بلوغ چه بوده، مراحل درمانی مشخص می‌شوند. اگر علت زمینهای مانند مصرف دارو و درمان‌های خاص، تغذیه، علل محیطی یا بیماری وجود داشته باشد با رفع آنها امکان بازگشت بلوغ وجود دارد. اما اگر این اختلال به دلیل مشکلات ژنتیکی باشد ممکن است نتوان درمانی جز هورمون تراپی برای بروز صفات ثانویه جنسی انجام داد.
در بسیاری از موارد هم جای نگرانی نیست و فقط یک تاخیر طبیعی در رشد و بلوغ رخ داده است. اما اگر عدم به بلوغ رسیدن در سن طبیعی، به دلایل پزشکی باشد، نیازمند درمان‌هایی مانند دوره‌های هورمون درمانی یا جراحی است. به هیچ عنوان از درمان‌های خانگی یا درمان سرخود برای بروز بلوغ استفاده نکنید چون ممکن است نه تنها اثر مثبتی نداشته باشند بلکه عوارض جبران‌ناپذیری ایجاد کنند.
پیشنهاد مطالعه: تغییرات عاطفی بلوغ در دختران
سخن پایانی
شناخت و تشخیص بلوغ دیررس و اقدام برای حل آن، برای سلامت روحی و جسمی نوجوانان در آینده ضرورت بسیاری دارد. نوجوانان در اثر بلوغ دیررس و مقایسه خود با همسالان دچار احساسات ناخوشایند، کاهش اعتماد به نفس، استرس و حتی افت تحصیلی می‌شوند. از طرفی اگر این مسئله به موقع پیگیری و درمان نشود ممکن است عوارض ناشی از آن مانند کاهش رشد جسمی همیشه با فرد بمانند. برای اینکه در این دوران بهتر با نوجوان خود کنار بیایید پیشنهاد می‌کنیم به مطلب ارتباط با فرزندان در زمان بلوغ هم سری بزنید.
سوالات متداول
- بلوغ دیررس در چه سنی است؟
اگر دختران تا ۱۳ سالگی و پسران تا ۱۴ سالگی به بلوغ نرسیده باشند، تاخیر در بلوغ رخ داده است. - تفاوت بلوغ زودرس و بلوغ دیررس چیست؟
همانطور که از نام آنها مشخص است، در بلوغ زودرس فرد قبل از سن طبیعی یعنی ۱۰ در دختران و ۱۱ در پسران، اولین علائم بلوغ را نشان میدهد در حالی که در بلوغ دیر رس، نشانههای ثانویه بلوغ تا سن ۱۳ در دختران و سن ۱۴ در پسران مشاهده نمیشوند. - آیا تاخیر در بلوغ درمان دارد؟
در بسیاری از موارد بلوغ دیر رس علل خطرناکی ندارد و خود به خود اتفاق میافتد اما اگر ناشی از مشکلات پزشکی یا مصرف دارو و درمان خاصی باشد، میتواند با درمان علل زمینهای آن را درمان کرد. بلوغ دیرهنگام ناشی از مشکلات ژنتیکی و کروموزومی درمان خاصی ندارد اما ممکن است پزشک متخصص هورمون درمانی را برای ایجاد نشانههای ثانویه جسمی بلوغ تجویز کند.
