نوجوانان فرزانگان ما هستند اما چه کنیم که عشق چون آید، برد هوش دل فرزانه را؟! عاشق‌شدن در هر سنی یک تجربه‌ی هیجانی شدید محسوب می‌شود، اما در دوران طوفان و فشار نوجوانی، شدت نوسان‌های خلقی ناشی از این تجربه بیشتر است. در بحبوحه‌ی افزایش ترشح هورمونهای جنسی و دیگر تغییرات هیجانی مرتبط با بلوغ، تجربه‌ی عاشقی به‌معنای خاموشی کامل چراغ منطق در سر نوجوانان است. اما نقش والدین در این زمینه و زمینه‌های مشابه چیست؟
علائم نوجوان عاشق
قدم اول، تشخیص عاشق‌شدن نوجوان است. اکثر رفتارهای نوجوانان عاشق همان رفتارهای معمول این دوره‌ی سنی هستند؛ البته با شدت‌وحدت بیشتر:
- افتادن از خواب‌وخوراک
- افزایش نوسان‌های خلقی
- حواس‌پرتی و خیال‌بافی مداوم
- حالتی از اضطراب و تنش دائمی
- رسیدگی افراطی به زیبایی ظاهری خود
- گوشی صحبت‌کردن‌ها و پیامک‌‌دادن‌های پنهانی
- استفاده از هر فرصتی برای نام‌بردن از فرد موردعلاقه
- بیدارماندن تا دیروقت و بروز علائم اختلال خواب در نوجوان
اگر این علائم را مشاهده کردید، آن‌ها را مستقیم به‌روی فرزندتان نیاورید. نوجوان‌ها در حالت عادی هم به نگاه و نظر دیگران حساس‌اند، چه برسد که عاشق هم شده باشند. پس در گام‌های اول، خیلی نرم‌‌وآهسته به نوجوان عاشق نزدیک شوید تا قلبش نشکند.
فرآیند و مراحل عاشق شدن نوجوانان
برای هر کسی فرآیند خاص خود را دارد اما در کل، شروع و پایان عشق‌های نوجوانی این‌گونه باز و بسته می‌شود:
علاقه‌مندشدن
نه این‌یکی از علاقه‌ی آن‌یکی می‌داند و نه آن‌یکی از علاقه‌ی این‌یکی. هر دو بدون آن‌که از علاقه‌ی یکدیگر به هم آگاه باشند، در خیال‌شان به تحسین دیگری مشغول‌اند. در همین مرحله‌ی اول می‌توان علائم عشق نوجوانی را مشاهده کرد.
برقراری ارتباط
کم‌کم تبادل نگاه‌های دوطرفه زیاد می‌شود و بالاخره، یکی سر صحبت را با دیگری باز می‌کند. به‌مرور ابراز علاقه‌ها شروع می‌شود. این تعامل‌ها معمولا بعد از زمان مدرسه یا در رسانههای اجتماعی اتفاق می‌افتند.
- از روی دیرآمدن نوجوان به خانه یا خنده‌های ملیحِ هنگام پیام‌دادن‌های مجازی، می‌توان حدس‌هایی درباره‌ی عاشق‌شدن نوجوان زد.
شروع رابطه
رابطه‌ی واقعی از این‌جا شروع می‌شود. آن‌ها بالاخره راهی برای فهماندن صریح عشق خود به معشوق‌شان می‌یابند. قرارگذاشتن‌های رسمی شروع می‌شود و حس سرخوشی ناشی از ترشح دوپامین به اوج می‌رسد.
- اگر پای‌شان به این مرحله برسد، دیگر جداکردن‌شان از یکدیگر مکافات است.
افزایش احساس صمیمیت
چیزی شبیه دوران نامزدی است. دختر و پسر بایکدیگر راحت‌تر میشوند و زمان زیادی را با یکدیگر می‌گذراندند. مراقب باشید:
- هرچه خاطرات باهم‌بودن‌ها بیشتر شود، پیامدهای جداشدن‌شان دردناک‌تر است.
خستگی از یکدیگر
بالاخره در پیِ فروکش احساس‌های اولیه و به دلایل مختلف، یکی یا هر دونوجوان، حسِ به‌دام‌افتادن و تحریک‌پذیری میکنند:
- یکی به دیگری علاقه‌مند می‌شود،
- دیگری از گیرافتادن در رابطه‌ای جدی می‌ترسد
- و یکی‌دیگر هم هنوز نمی‌داند با خودش چندچند است و می‌خواهد ابتدا مسئله‌ی هویت یابی در نوجوانی را حل کند.
احتمالا از اولش هم هیچ‌کدام‌شان چندان جدی نبودند. با نزدیک‌شدن به پایان رابطه، کم‌کم علائم عصبانیت و خشم در نوجوان بیشتر دیده شود و شما والدین به راهنمای کنترل خشم در نوجوانان بیشتر نیاز پیدا کنید.
جدایی
دردناک‌ترین مرحله در رابطه است. جدایی:
- شاید یک‌طرفه و شاید دوطرفه باشد.
- گاهی تدریجی و گاهی ضربتی است.
- حضوری، تلفنی یا پیامکی به طرف مقابل اعلام می‌شود.
پیامدهای تجربه جدایی
بعد از جداشدن، اکثر نوجوانان برخی یا تمام علائم زیر را نشان می‌دهند:
- گوشه گیری نوجوان، مرور خاطره‌های گذشته و حس دردناک تنهایی
- افسردگی نوجوان، آسیب‌رساندن به خود و بروز افکار خودکشی
- گذراندن کل شبانه‌روز در رخت‌خواب
- افزایش پرخاشگری و تکانشگری
- گریه‌ی مداوم
- بی‌اشتهایی
عمر عاشقی نوجوانان چقدر است؟
شاید یک‌روز و شاید هم یک‌عمر. به‌صورت میانگین، مدت‌زمان عشق‌های نوجوانی کوتاه‌تر از تصور خودِ نوجوانان دراین‌باره است (و این خطرناک است). طبق گزارش‌ها، در آمریکا تقریبا 2درصد عشق‌های نوجوانی به ازدواج ختم میشوند. که از همان 2درصد هم، عمر حدود 50درصد از ازدواج‌های نوجوانی به 10سال نمی‌رسد! به‌نظر شما دلیل این مسئله چیست؟
تغییر و تحولات شخصیتی و محیطی در طول دوران نوجوانی زیاد است. به‌همین‌دلیل، احتمال پای‌بندی به رابطه‌ای عاشقانه و طولانی‌مدت در این بازه‌ی سنی بعید است. علاوهبراین، نوجوانان از بلوغ عاطفی و مهازت‌های بین‌فردی لازم برای حل چالش‌های ارتباطی در یک رابطه‌ی بلندمدت برخوردار نیستند.
عشق در نوجوانی خوب است؟
درگیرشدن در تجربه‌ای عاشقانه در نوجوانی واقعا زود است. علاوه‌بر علائم تجربه‌ی شکست عشقی که پیش‌تر گفته شد، خودِ تجربه‌ی رابطه با جنس مخالف هم تاثیرات منفی زیادی دارد:
مختل‌کردن خودتنظیمی هیجانی
ناحیه‌ی پیش‌پیشانی مغز در دوره‌ی نوجوانی درحال رشد و تکامل است. این ناحیه‌ی مغزی مسئولیت خودکنترلی، تنظیم هیجانی و پای‌بندی به قاعده‌وقانون‌ها را بر عهده دارد. خلاصه که به‌دلیل رشد ناکافی ناحیه‌ی پیش‌پیشانی، نوجوانان به‌خودی‌خود در کنترل تکانه ضعیف‌اند. حالا اگر بارِ عاشقی هم به آن اضافه شود، کنترل اوضاع به‌کلی از دست نوجوان خارج می‌شود. درچنین شرایطی:
- ذهن منطقی نوجوان تحت‌تاثیر هیجان‌ها و غرایز جنسی از کار می‌افتد و آینده‌نگری‌اش مختل می‌شود.
- کنترل تکانه‌ی ضعیف، احتمال بروز رفتارهای پرخطر -چه جنسی و چه غیره- را افزایش می‌دهد.
- تحریک‌پذیری افزایش و احساس رضایت و آرامش کاهش می‌یابد.
افزایش نوسان‌های هورمونی
حتما از افزایش ترشح طبیعی هورمون تستوسترون در پسران نوجوان و استروژن در دختران نوجوان آگاه‌اید. عاشق‌شدن باعث تحریک ترشح بیشتر این هورمون‌ها و افزایش احتمال رفتارهای پرخطر جنسی، بارداری ناخواسته و بیماری‌های مقاربتی می‌شود.
علاوهبراین، ترشح هورمونهای اُکسی‌توسین، دوپامین، سروتونین و آدرنالین هنگام تجربه‌ی عاشقی بیشتر می‌شود. افزایش ناگهانی این انتقال‌دهنده‌های عصبی برای نوجوانی که به‌خودی‌خود در کنترل تکانه ضعیف است، منجربه بروز علائم زیر می‌شود:
- حس درماندگی و ناامیدی نوجوان
- نوسان‌های شدید خلقی
- تجربه‌ی هیجان‌های منفی
- احساس گیجی و سردرگمی
- بروز وسواس فکری در نوجوان
تجربه علائم مانیا و هیپومانیا
بر اثر افزایش ترشح هورمونهای پیش‌گفته، به‌اضافه‌ی احساس درماندگی و ناامیدی، علائم شبه‌مانیک در نوجوان عاشق ظاهر میشوند. مراحل اولیه عشق نوجوانی اثراتی شبیه هیپومانیا دارد. هیپومانیا وضعیت روانی نابهنجاری است که با سرخوشی، افزایش انرژی، رفتارهای پرخطر و نوسان‌های خلقی مشخص می‌شود. این علائم نشانه‌ای از اختلال دوقطبی و عدم تعادل روانی هستند.
براساس پژوهش‌ها، نوجوانان عاشق در مقایسه با دیگر همسالان خود، هیجان‌های ناپایدار و تحریک‌پذیری بیشتر دارند. حال روحی آن‌ها به‌آنی از سرخوشی تبدیل به ناامیدی و احساس تنهایی نوجوانی می‌شود. عشق نوجوانی با افزایش اضطراب و علائم افسردگی هم همراه است.
افت عملکرد نوجوان
نوجوان مشغله‌های تحصیلی و توسعه‌ی فردی زیادی دارد. عاشقی باعث انحراف نوجوان از برنامه‌های شخصی می‌شود و عملکردش را در زمینه‌های مختلف به‌شدت پایین می‌آورد. نمونه‌اش هم افت تحصیلی دانش‌آموزان نوجوان عاشق است.
چرا نوجوانان زود عاشق می شوند؟
تغییرات هورمونی و کنترل تکانه‌ی ضعیف باعث طغیانهای احساسی و طغیانهای احساسی باعث صمیمیت و دلبستگی شدید می‌شود. از تاثیرپذیری زیاد نوجوانان از جمع‌های دوستانه و رسانههای اجتماعی هم نباید غافل شد. نوجوانان گاهی تحت‌تاثیر حرف‌های همسالان و برای تقویت احساس خودکارآمدی، به‌رغم میل باطنی درگیر رابطه با جنس مخالف میشوند. بااین‌اوصاف:
- کمک به فرزند برای انتخاب دوست در نوجوانی اهمیت زیادی دارد.
- آشنایی فرزند با خطرهای رسانههای اجتماعی و قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان الزامی است.
- آگاهی از نیازهای اساسی نوجوانان و حمایت از آن‌ها در برآورده‌سازی این نیازها، احتمال احساس درک‌نشدن و رفتارهای پرخطرشان را کاهش می‌دهد.
نحوه برخورد با نوجوان عاشق
اما با نوجوان عاشق و دل‌نازک‌مان چه کنیم؟ چه کنیم که نه سیخ بسوزد و نه کباب؟ یعنی:
- چگونه درعین حفظ ارتباط با نوجوان، او را از این چالش احساسی بیرون بکشیم؟
- اصلا آیا باید او را در تجربه‌ی عاشقی رها کنیم یا برایش محدودیت بگذاریم؟
- خلاصه که وظیفه‌ی والدین در زمان مواجهه با عاشق‌شدن نوجوان چیست؟
بیایید نگاهی به نحوه‌ی صحیح برخورد با نوجوانان عاشق از نگاه روان‌شناختی-فرهنگی بیندازیم:
راه صحبت و گفت‌وگو را باز بگذارید
دید قضاوت‌گرایانه را کنار بگذارید و هیچ محدودیتی برای گفت‌وگو تعیین نکنید. فرزندتان تا احساس راحتی و اطمینان نکند، حرف‌های دلش را پیش شما نمی‌‌آورد. علاوهبراین، نمی‌شود بیرون گود ایستاد و دستور صادر کرد. اول باید حرف‌های نوجوان را شنید و حسی از درک‌شدن و ابراز همدلی به او انتقال داد.
شما در درجه‌ی اول باید مراقب باشید که آتش پرخاشگری و لجبازی نوجوان را شعله‌ور نکنید. طبق پژوهش‌ها، نصیحت و سخنرانی احتمال برقراری رابطه با جنس مخالف را کم که نمی‌کند، بیشتر هم می‌کند. پس قدم‌های اول را در نقش مشاور بردارید و پیشنهادهای‌تان را مطرح کنید.
تایید هیجان‌ها اما نه رفتارها
هیچ‌کس نمی‌تواند جلوی احساسات خود را بگیرد. وقتی کسی را دوست داریم، شدنی نیست که دوستش نداشته باشیم! اما می‌توان با خودکنترلی، این احساس را مدیریت کرد. پس حتما با حس عاشقانه‌ی فرزندتان همدلی کنید. اصلا اگر نیاز است، داستان عاشقی خودتان را برایش بگویید تا بفهمد شما هم این تجربه را داشته‌اید. یادتان نرود:
- ابراز همدلی مقدمه‌ی صمیمی شدن با فرزند است و در نحوه‌ی صحیح رفتار با نوجوان و اشتباهاتش کمک‌تان می‌کند.
هشدار درباره‌ی خطرات رابطه با جنس مخالف
یکی از خطاهای شناختی نوجوانان این است که عشق را درمان همه‌ی دردها می‌دانند و عاشقی را امری سراسر خوبی تصور میکنند. این باور معمولا ناشی از تماشای فیلم‌ها یا خواندن داستان‌های عاشقانه است. درباره‌ی تفاوت‌های عشق واقعی با داستانی برایشان توضیح دهید.
همچنین به‌صورت کامل درباره‌ی خطرهای ناپرهیزی و دلدادگی در این دوره‌ی سنی، مانند افسردگی، ناامیدی، تنش، سردرگمی و بلاتکلیفی برایشان بگویید.
سپر بلا شدن در برابر چالش‌های گیرافتادن در روابط سمی
پسر و دختر فرقی ندارد؛ احتمال گیرافتادن هردوی‌شان در رابطه‌ای سمی با فردی نامناسب و سوءاستفاده‌گر وجود دارد. حتی احتمال اینکه عاشق فردی بزرگ‌سال شوند و آسیب‌هایی مانند کودک آزاری را تجربه کنند هم کم نیست. شاید طرف مقابل آن‌ها را به‌زور وارد رابطه‌ی جنسی ناخواسته کند، بدرفتاری کلامی و جسمی داشته باشد یا به هر طریقی فرزندتان را اذیت کند.
- شما نباید بگذارید کار به اینجاها بکشد، اما به‌هرحال اگر کشید، باید با جدیت با فرزندتان و طرف مقابل برخورد کنید و جلوی بروز پیامدهای احتمالی را بگیرید.
گرم کردن سرشان با روابط اجتماعی با دوستان و آشنایان
باتوجه به خطرات عشق نوجوانی، باید باکمک راهکارهای مختلف، پای‌شان را از رابطه‌ی عاشقانه با جنس مخالف بیرون بکشید. براساس پژوهش‌ها، داشتن دوستانی صمیمی، نوجوان را در برابر مشکلات رفتاری و روانی در نوجوانی که با تجربه‌ی عشقی مرتبط است، محافظت می‌کند.
- علاوهبراین، هرچه دایره‌ی روابط فرزندتان را گسترده‌تر کنید، اتکای‌شان به رابطه با فرد موردعلاقه‌شان کمتر می‌شود و زودتر از فکر و ذکرش بیرون می‌آیند.
پیشنهاد مطالعه: سرگرمی برای نوجوانان
همدلی هنگام تجربه‌ی هیجان‌های دل‌شکستگی
اگرچه برای شمایی که چهار پیراهن بیشتر پاره کرده‌اید، این غم و ناراحتی زودگذر است، اما از نگاه فرزندتان نه! او درد زیادی را درونش احساس می‌کند و انگار دنیا برایش به آخر رسیده است. به‌عنوان والدین، باید احساسش را درک و با او ابراز همدلی کنید. اگر فرزندتان غمش را بیان کند و ناراحتی‌اش دیده و شنیده شود، زودتر خودش را جمع‌وجور می‌کند و از این تجربه‌ی دردناک بیرون می‌آید.
درمان مشکلات رفتاری و اختلالات روانی مرتبط با تجربه‌ی عشقی
اگر شدت نوسان‌های خلقی و رفتارهای ناسازگارانه نوجوان زیاد است و درحال تبدیل‌شدن به آسیبی روان‌شناختی است، حتما با متخصصان سلامت روان مشورت کنید. روان‌درمانگران با رویکردهایی مانند درمان شناختی رفتاری برای اختلالات کودکان و نوجوانان، در سازگاری با هیجان‌های دردناک عاشقی به نوجوانان کمک میکنند.
سخن پایانی
نوجوانان هم عاشق میشوند. به‌دلیل افزایش ترشح هورمونهای جنسی و تحت‌تاثیر همسالان و رسانههای اجتماعی، زودتر و بیشتر از بزرگسالان هم عاشقی را تجربه میکنند. وقتی عاشقی بر طبیعت طوفان و فشار دوران نوجوانی سوار شود، شدت طغیانهای احساسی و نوسان‌های خلقی این دوره‌ی سنی را دوچندان می‌کند. جلوی احساس عاشقی را که نمی‌توان گرفت، اما نقش والدین و بزرگسالان در به‌سلامت گذشتن نوجوانان از عاشقی اهمیت زیادی دارد. وظیفه‌ی شما به‌عنوان والدین، ابراز همدلی با هیجان‌های نوجوان و درعین‌حال، جلوگیری از غرق‌شدن او در رابطه‌ی عاشقانه است.
سوالات متداول
- عشق نوجوانی خوب است یا بد؟
عشق نوجوانی ضررهای زیادی دارد. ضررهایی مثل کاهش خودتنظیمی هیجانی، افزایش طغیانهای احساسی، بروز علائم هیپومانیا و اختلال در عملکرد شخصی و تحصیلی نوجوان از مهمترین معایب آن هستند. - در برخورد با نوجوان عاشق چه کنیم؟
او را از خود نرانید، با هیجانهایش همدلی کنید، مراقب سوءاستفادههای احتمالی از سوی طرف مقابل باشید، در برابر خطرات روابط عاشقانه از فرزندتان محافظت کنید و سرش را گرم تعامل با دوستان و آشنایان کنید تا عاشقی از سرش بپرد. - چرا نوجوانان عاشق میشوند؟
مهمترین دلیل آن افزایش ترشح هورمونهای جنسی تستوسترون در پسران و استروژن در دختران است. فشار دوستان و همسالان و افزایش تعاملات مجازی در رسانههای اجتماعی هم بیتاثیر نیست.
