بهداشت حرفه ای یکی از رشته‌های بسیار مهم در تمام جوامع پیشرفته است که برای سلامت کارکنان مشاغل ریسک‌پذیر و افزایش بهره‌وری آن‌ها اهمیت بالایی دارد. به همین دلیل این رشته در مقاطع مختلف آموزش داده می‌شود و از بازار کار خوبی برخوردار است. در این مطلب قصد داریم درباره اینکه وظایف یک مهندس بهداشت حرفه ای چیست و به دانشجویان این رشته چه مطالبی را می‌آموزند بپردازیم. همچنین درباره وظایف مهندس بهداشت حرفهای، دروس، آینده شغلی و درآمد آن صحبت کردهایم. بعد از خواندن این مطلب میتوانید درباره میزان علاقه و توانمندی خود در این رشته تحصیلی تصمیم بهتری بگیرید.
معرفی رشته مهندسی بهداشت حرفه ای
رشته بهداشت حرفهای (Occupational Health Engineering) که نام آن طی چند سال گذشته به بهداشت حرفه ای و ایمنی کار تغییر پیدا کرد، ترکیبی از دو دانش پزشکی و مهندسی است. متخصصان بهداشت حرفهای به بررسی مخاطرات شغلی و کنترل آن‌ها می‌پردازند تا سلامت جسمی، روانی و اجتماعی کارکنان تأمین شود.
از چه رشته ای می توان وارد بهداشت حرفه ای شد؟
این رشته مختص دانش‌آموختگان رشته ریاضی و تجربی است و ترکیبی از دانش در دروس شیمی، فیزیک، ریاضی و زیست دبیرستان برای موفقیت در آن مورد نیاز هستند. این رشته در دانشگاه زیر نظر دانشکده‌های علوم پزشکی ارائه می‌شود و از کاردانی تا دکترا امکان ادامه تحصیل در آن وجود دارد.
آیا می‌دانستید رشته دانشگاهی به نام رشته بهداشت مدارس نیز داریم؟
اهداف رشته بهداشت حرفه ای
هدف از رشته بهداشت حرفه ای تربیت نیروی متخصص جهت مطالعه، بررسی و حذف یا کاهش خطرات و عوامل زیان‌آور فیزیکی، شمیایی، مکانیکی، ارگونومیکی، روانی، صنعتی و بیولوژیکی در محیط کاری مشاغل مختلف و افزایش رفاه کارکنان در این حوزه‌ها است. مرحله شناسایی خطرات در مقطع کاردانی، ارزیابی در مقطع کارشناسی و کنترل در مقطع کارشناسی ارشد به صورت تخصصی‌تر آموزش داده می‌شوند.
تفاوت رشته بهداشت حرفه ای و hse چیست؟
مهندسی بهداشت حرفه ای بیشتر بر تامین ایمنی کارکنان در محیط کار تمرکز دارد. HSE همانطور که در بخش‌های بعدی به آن خواهیم پرداخت، یکی از گرایش‌های کارشناسی ارشد بهداشت حرفهای است. عبارت HSE مخفف سه کلمه امنیت، سلامت و محیط زیست است و این گرایش علاوه بر ایمنی محیط کار، به مسئله محیط زیست نیز توجه ویژه‌ای دارد.
توانایی لازم برای بهداشت حرفه ای و ایمنی کار
به عنوان مهندس بهداشت حرفه ای نهایتا در مراکز درمانی، صنایع و کارخانه‌ها به عنوان نیروی تامین سلامت جسمی و فیزیکی فعالیت می‌کند یا ناظر بر اجرای قوانین طراحی این مراکز است، باید ویژگی‌های زیر را برای موفقیت در این رشته داشته باشید:
| علاقه و استعداد در دروس ریاضی، فیزیک، شیمی و زیست دبیرستان | توانایی درک و حفظ کردن اطلاعات و مفاهیم مرتبط | توانایی برقرار ارتباط موثر با دیگران |
| مهارت انجام کار تیمی و گروهی | توانایی مدیریت بحران و تصمیم‌گیری در شرایط حساس | توانایی سفر و رفت و آمد به مناطق مختلف |
| مسئولیت‌پذیری بالا | مهارت حل مسئله و تفکر خلاقانه برای حل مشکلات | مهارت تفکر انتقادی |
| دقت بالا و توجه به جزییات | توانایی مدیریت و رهبری | علاقه به محیط‌های کاری بهداشت حرفهای مانند صنایع، محیط‌های درمانی و کارخانه‌ها |
انتخاب رشته بهداشت حرفه ای در کنکور
همانطور که گفتیم، مهندسی بهداشت حرفه ای و ایمنی کار یک رشته مشترک بین ریاضی و تجربی است و در واقع تلفیقی از علوم زیستی و مهندسی محسوب می‌شود. بنابراین از کنکور هر دوی این رشته‌های میتوانید بهداشت حرفهای را انتخاب کنید. اینکه وارد کدام رشته شوید به علایق شما یا دیگر رشته‌های جایگزینی که در نظر دارید بستگی دارد.
- بهداشت حرفه ای از رشته تجربی دید شما به مسائل زیستی را قوی‌تر می‌کند.
- مهندسی بهداشت حرفه ای از رشته ریاضی در طراحی فضاهای کاری و محاسبات به شما کمک می‌کند.
بنابراین اینکه به کدام زمینه‌های شغلی این رشته علاقه داشته باشید نیز تا حدودی کمک می‌کند که بین انتخاب رشته بهداشت حرفه ای از دبیرستان انتخاب بهتری انجام دهید. میتوانید برای تصمیم‌گیری بهتر درباره سایر شغل های رشته تجربی و شغل های رشته ریاضی نیز مطالعه کنید.
کارنامه رشته بهداشت حرفه ای و ایمنی کار
دو نمونه کارنامه قبولی مهندسی بهداشت حرفه ای و ایمنی کار از رشته تجربی و ریاضی را در ادامه مشاهده می‌کنید. به یاد داشته باشید که دروس عمومی از کنکور سال ۱۴۰۲ به بعد حذف خواهند شد.
دروس رشته بهداشت حرفه ای
دانشجویان مجموعا ۱۳۰ واحد را طی ۸ ترم (۴ سال) می‌گذرانند و به دلیل عملی بودن این رشته ۱۶ واحد نیز کارآموزی دارند. دسته‌بندی و تعداد واحدهای هر دسته در این رشته به این ترتیب است:
- دروس عمومی: ۲۲ واحد
- دروس پایه: ۳۹ واحد
- دروس اختصاصی: ۵۳ واحد
- کارآموزی در عرصه: ۱۶ واحد
در جدول زیر اسامی دروس مهندسی بهداشت حرفه ای را مشاهده می‌کنید.
| دروس عمومی | زبان خارجی، اخلاق اسلامی، تربیت بدنی، دفاع مقدس، تاریخ امامت، تفسیر موضوعی قرآن، فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، ادبیات فارسی، انقلاب اسلامی ایران، انسان در اسلام، دانش خانواده و جمعیت |
| دروس پایه | ریاضی عمومی، فیزیک اختصاصی، فیزیولوژی و کالبدشناسی، برنامه‌نویسی کامپیوتر، مکانیک جامدات، شیمی تجزیه، کمک‌های اولیه، روانشناسی صنعتی، اشنایی با صنایع و شناخت فنون صنعتی، آموزش بهداشت، بیوشیمی و اصول تغذیه، مکانیک سیالات، حوادث ناشی از کار و شرایط اضطراری، مدیریت صنعتی، نقشه‌کشی صنعتی |
| دروس تخصصی | زبان تخصصی، کلیات محیط زیست، ارگونومی شغلی، دینامیک گازها و آیروسول‌ها، ایمنی در عملیات عمرانی، مبانی نمونه‌برداری از آلاینده‌های هوا، اصول سم‌شناسی و پایش بیولوژیک، ارتعاش در محیط کار، صدا در محیط کار، روشنایی در محیط کار، مبانی کنترل آلودگی هوا، تجزیه و ارزشیابی نمونه‌های هوا، بیماری‌های شغلی و اپیدمیولوژی آن‌ها، ایمنی حریق و مواد شیمیایی، سیستم‌های مدیریت ایمنی، ایمنی برق و ماشین‌آلات، بهداشت پرتوها، طراحی تهویه صنعتی، ارزیابی و مدیریت ریسک، تنش‌های گرمایی و سرمایی در محیط کار، سم‌شناسی شغلی |
| کارآموزی | کارآموزی عمومی، کارآموزی در عرصه |
دانشگاه های برتر بهداشت حرفه ای
از آنجایی که مهندسی بهداشت حرفه ای و ایمنی کار در دانشکده‌های علوم پزشکی و زیر نظر وزارت بهداشت تدریس می‌شود، برترین دانشگاههای علوم پزشکی در ارائه این رشته رتبه بالاتری در تدریس و آموزش رشته بهداشت حرفهای دارند که از آن‌ها میتوان موارد زیر را نام برد:
| دانشگاه علوم پزشکی ایران | دانشگاه علوم پزشکی تهران |
| داشنگاه علوم پزشکی شهید بهشتی | دانشگاه علوم پزشکی اصفهان |
| داشگاه علوم پزشکی کرمان | دانشگاه علوم پزشکی شیراز |
| داشنگاه علوم پزشکی همدان | دانشگاه علوم پزشکی ارومیه |
گرایش های رشته بهداشت حرفه ای
فارغ‌التحصیلان کارشناسی مهندسی بهداشت حرفهای برای مقاطع بالاتر میتوانند در ۳ رشته نزدیک به بهداشت حرفهای شرکت کنند:
- بهداشت حرفه ای و ایمنی کار
- مدیریت سلامت ایمنی و محیط زیست (HSE)
- آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت،
همچنین این داوطلبان برای انتخاب ۱۹ گرایش دیگر نیز مجاز به انتخاب رشته هستند که اسامی آن‌ها را در جدول زیر آورده‌ایم.
| ارگونومی | اکولوژی انسانی | سم‌شناسی محیط | مهندسی بهداشت محیط |
| سم‌شناسی پزشکی | آموزش پزشکی | تاریخ علوم پزشکی | رفاه اجتماعی |
| پدافند غیر عامل در نظام سلامت (صرفا دانشگاه بقیه الله) | برنامه‌ریزی یادگیری الکترونیکی در علوم پزشکی | آمار زیستی | اپیدمیولوژی |
| اقتصاد بهداشت | انفورماتیک پزشکی | زیست‌فناوری پزشکی | مدیریت خدمات بهداشتی درمانی |
| فناوری اطلاعات سلامت | نانوتکنولوژی پزشکی | کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی |
وظایف کارشناس بهداشت حرفه ای
وظیفه کلی فارغ‌التحصیلان این رشته در حیطه افزایش ایمنی محیط کار و افراد بسته به موقعیت شغلی، شامل موارد زیر است:
- بازدید منظم از بخش‌های مختلف در محیط کار
- شناسایی خطرات بالقوه موجود در محیط کار
- ارزیابی و سنجش خطرات موجود در محیط کار با نمونه‌برداری و ارزیابی محاسباتی
- ارائه طرح های کنترلی و بهسازی محیط کار
- نظارت بر اجرای درست ضوابط آیین نامه بهداشتی محل کار
- برنامه‌ریزی برای معاینات پزشکی کارکنان
- برنامه‌ریزی برای حفاظت و ایمنی محیط کار و شاغلین
- آموزش ایمنی و بهداشت به کارکنان و مدیران
- تهیه گزارش وضعیت بهداشت حرفهای، بیماری‌ها و مشکلات موجود برای مدیران و سازمان‌های مربوطه
- بررسی گزارشات رسیده از واحدها، کارگاه و کارخانه‌ها، تشخیص مشکلات و صدور اخطاریه
- صدور مجوز برای شرکت‌های خصوصی بهداشت حرفهای
- تدریس و تحقیق در زمینه بهداشت حرفهای و روش‌های آن
بازار کار بهداشت حرفه ای
بر اساس قوانین، شرکت‌ها و صنایعی که بالای ۲۵ نفر شاغل داشته باشند، باید کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار در محل کار خود تشکیل دهند که یکی از اعضای اصلی آن مسئول بهداشت حرفه ای و ایمنی کار است. بنابراین بازار کار این رشته به دلیل وجود و توسعه صنایع مختلف و مراکز درمانی تنوع بسیاری دارد و از نظر شرایط استخدام و درآمد شرایط خوبی دارند.
مشاغل مهندسی بهداشت حرفه ای و ایمنی کار
بیش از ۵۰ درصد مهندسین بهداشت حرفه ای و ایمنی کار در کارخانه‌ها و سازمان‌های مختلف مرتبط با بهداشت مشغول به کار هستند. فارغ‌التحصیلان میتوانند شرکت خود را تأسیس کنند و به صورت پیمانکاری اقدام به فعالیت در این زمینه داشته باشند. به طور کلی یک مهندس بهداشت حرفه ای می‌تواند در یکی از مراکز زیر مشغول به کار شود:
| مراکز بهداشت و درمانی | بیمارستان‌ها | وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی | وزارت صنعت، معدن و تجارت |
| صنایع دفاعی | جهاد کشاورزی | وزارت نیرو | وزارت بهداشت |
| صنایع ذوب آهن | اداره تامین اجتماعی | صنایع بزرگ و کارخانه‌ها | شرکت‌های پیمانکاری آب و فاضلاب |
| شرکت‌های گاز | شرکت‌های نفت | پالایشگاه‌ها | مراکز آموزشی و پژوهشی |
درآمد مهندسی بهداشت حرفه ای
با توجه به تنوع مشاغل و بازار کار بهداشت حرفه ای تخمین درآمد و حقوق ماهانه دقیق برای این رشته کمی غیر معقول است. اما اگر بخواهیم به صورت کلی و میانگین بررسی کنیم با نگاهی به آگاهی‌های استخدامی بهداشت حرفه ای در سایت‌های مختلف، میتوان گفت کارشناسان مهندسی بهداشت حرفهای بین ۱۵ تا ۳۵ میلیون درآمد ماهانه دارند. فراموش نکنید این عدد مربوط به آگهی‌های استخدامی سال جاری است. مهارت، تجربه، تخصص و مقطع تحصیلی تاثیر زیادی بر درآمد دارد. از طرفی معمولا برای مشاغل رده بالا و مدیریتی، پیمانکاری و امثال آن‌ها، آگهی استخدامی وجود ندارد.
سخن پایانی
بیشتر داوطلبان کنکور تجربی برای قبولی در رشته‌های پزشکی، پیراپزشکی و دانش‌آموزان ریاضی برای قبولی در رشته‌های معروف مهندسی با یکدیگر رقابت می‌کنند. در این بین دانش‌آموزان با برخی از رشته‌های خوب اما کمتر شناخته شده مانند مهندسی بهداشت حرفه ای آشنایی کمتری دارند. در این مطلب سعی کردیم تا شما را با این رشته مشترک بین تجربی و ریاضی آشنا کنیم که هم امکان ادامه تحصیل تا مقطع دکترا دارد و هم از مشاغل متنوعی در صنعت و درمان برخوردار است.
سوالات متداول
- رشته بهداشت حرفه ای بدون کنکور نیز وجود دارد؟
بله، داوطلبان علاقهمندی که رتبه لازم برای قبولی در این رشته را کسب نکردهاند، میتوانند در پذیرش بر اساس سوابق تحصیلی ثبت نام کنند و در دانشگاههای آزاد یا علمی کاربردی در این رشته، با پرداخت شهریه درس بخوانند. - از چه رشته هایی میتوان وارد رشته بهداشت حرفهای شد؟
مهندسی بهداشت حرفهای رشته مشترک بین ریاضی و تجربی است و از طریق کنکور هر دو گروه آزمایشی میتوانید وارد این رشته شوید. - گرایش های رشته بهداشت حرفه ای دکترا چه هستند؟
برای مقاطع بالاتر شما مجاز به انتخاب خود رشته مهندسی بهداشت حرفه ای و ایمنی کار هستید یا میتوانید یکی از ۱۹ رشته دیگر که نزدیک به گروه بهداشت و درمان هستند را انتخاب کنید. اسامی این رشتهها را در مطلب ذکر کردهایم که البته ممکن است هر سال تغییراتی داشته باشد.
