علوم تربیتی یکی از رشتههای علوم انسانی و مرتبط با آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان است که به طور تخصصی به فرآیندها و نظریه‌های مربوط به این موضوعات می‌پردازد. امروزه آموزش و تعلیم نقش اساسی در رشد و تعالی جامعه را ایفا می‌کند و روز به روز بر اهمیت برنامه‌ریزی و اصلاح شیوه‌های آموزشی و تربیتی افزوده می‌شود. در این مطلب می‌خواهیم به معرفی رشته علوم تربیتی، شرایط ورود به دانشگاه، بازار کار و آینده شغلی این رشته نگاهی بیندازیم.
رشته علوم تربیتی چیست؟
این رشته مجموعه‌ای از علوم است که از طریق شناخت و استفاده دقیق از آنها می‌توان به رموز شناخت و هدایت استعدادها پی برد و مسیر تعالی و سعادت انسان را فراتر از مدرسه و دانشگاه، هموار کرد. علوم تربیتی نوعی دانش بین‌رشته‌ای محسوب می‌شود و اقتباسی از فلسفه، روانشناسی، جامعه‌شناسی، آمار، اقتصاد و مدیریت است. این رشته از سال ۱۳۱۳ در دانشگاه‌های ایران بنیان‌گذاری شد.
رشته علوم تربیتی مناسب چه کسانی است؟
هر رشته‌ای به جز علاقه، نیازمند مهارت‌ها و توانمندی‌های خاصی است که لزوما طی تحصیل در دانشگاه آموزش داده نمی‌شوند؛ بلکه لازم است یا از قبل این استعداد و مهارت‌ها را تا حدی در خودتان داشته باشید یا آنها را حین و پس از تحصیل تقویت کنید. این مهارت‌ها بعد از فارغ‌التحصیلی باعث متمایز شدن شما از بین رقبا می‌شوند و موقعیت شغلی بهتر و درآمد بالاتری برایتان ایجاد می‌کنند. توانایی مورد نیاز رشته علوم تربیتی شامل مجموعه‌ای از علایق و توانمندی‌های زیر است:
| ارتباط موثر با افراد در تمام سنین | صبر و حوصله زیاد | فن بیان و سخنوری |
| توانایی تحلیل و تفسیر مسائل | توانایی مدیریتی | توانایی رهبری |
| مهارت آموزش و انتقال مفاهیم | ارتباط اجتماعی بالا | قدرت همدلی |
| توانایی حل مسئله | علاقه به آموزش و فضاهای آموزشی | تفکر انتقادی و راهبردی |
| درک عمیق از مسائل اجتماعی | توانایی انجام کار تیمی | نوع دوستی و انسان دوستی |
پیشنهاد می‌کنیم اگر به معلمی و دبیری علاقه دارید، سری هم به مطلب رشته های استخدامی آموزش و پرورش بزنید.
آزمون هدایت شغلی برای انتخاب رشته علوم تربیتی
اگر هنوز درگیر تصمیم‌گیری درباره رشته علوم تربیتی با شخصیت و روحیات‌تان هستید، لازم است از ابزارهای استانداردی مانند آزمون‌های روانشناسی استفاده کنید. گاهی ما به غلط تحت‌تاثیر عوامل محیطی متعدد مانند انتظارات والدین و جامعه، برداشت اشتباهی درباره توانمندی‌ها و علایق تحصیلی و شغلی خود داریم که با چنین آزمون‌هایی می‌توان به شناخت واقعی‌تری از خود رسید. ما در مجموعه مدارس سلام، یکی از بهترین آزمون‌های هدایت شغلی و تحصیلی را برای کمک به دانش‌آموزان استانداردسازی کرده‌ایم. با شرکت در آزمون هدایت شغلی رایگان سلام که تنظیم و پاسخ به آن تحت نظارت مشاوران خبره مدارس سلام انجام می‌شود، می‌توانید ارزیابی بهتری از استعداد شغلی خود پیدا کنید.
انتخاب رشته علوم تربیتی در کنکور
برای انتخاب رشته علوم تربیتی در دانشگاه، باید در زمان انتخاب رشته نهم، وارد رشته علوم انسانی شوید. برای اطلاع از شرایط ورود به رشته علوم انسانی هم می‌توانید به شرایط انتخاب رشته انسانی نگاهی بیندازید.
برخلاف سال‌های گذشته که این رشته جزو زیرگروه ۵ کنکور انسانی بود، از کنکور ۱۴۰۲ به بعد دیگر از دروس عمومی سوالی در کنکور طراحی نمی‌شود. از طرفی به دلیل ادغام زیرگروه‌ها، ضریب دروس مختلف برای همه رشته‌ها یکسان است. برای آگاهی از ضرایب دروس مختلف، به مقاله جزئیات ضرایب دروس کنکور ۱۴۰۲ مراجعه کنید. برای قبولی در این رشته، باید دروس اختصاصی خود را خوب مطالعه کنید.
دروس مهم کنکور برای علوم تربیتی
همان‌طور که گفته شد، ضرایب دروس مختلف برای رشتههای مختلف یکسان است؛ بنابراین تمام دروسی که در کنکور انسانی ضریب دارند، برای کسب رتبه بهتر و قبولی در بهترین دانشگاه های علوم تربیتی مهم هستند. همچنین دروس مرتبط با علوم انسانی مثل روانشناسی، فلسفه‌و‌منطق، جامعه‌شناسی، آمار، اقتصاد و زبان پارسی نیز برای موفقیت شما در رشته های علوم تربیتی، مورد نیاز هستند.
رشته علوم تربیتی بدون کنکور
ممکن است برخی از واحدهای دانشگاه آزاد، غیرانتفاعی و پیام نور اقدام به پذیرش بدون کنکور رشته علوم تربیتی کنند. این نوع پذیرش در رشته علوم تربیتی دانشگاه آزاد و دیگر واحدها، بر اساس سابقه تحصیلی و معدل شما انجام می‌گیرد و اکثر آنها جزو دانشگاه های شهریه پرداز هستند. شرایط و ضوابط ثبت‌نام در رشته علوم تربیتی بدون کنکور شامل موارد زیر است:
- داشتن دیپلم نظام جدید، مدرک پیش‌دانشگاهی نظام قدیم، ديپلم نظام قديم يا مدرک كاردانی (فوق ديپلم) دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی برای همه متقاضیان الزامی است.
- دارندگان ديپلم فنی و حرفه‌ای و كاردانش نظام سالی واحدی يا ترمی واحدی هنرستان كه فاقد مدرک پيش‌دانشگاهی يا كاردانی هستند حق ثبت نام و انتخاب رشته به اين شيوه را ندارند و در صورت ثبت نام و انتخاب رشته به عنوان متخلف شناخته شده و برابر ضوابط با آنان برخورد خواهد شد.
- متقاضيان مجاز هستند بدون توجه به نوع مدرک ديپلم يا پيش‌دانشگاهی از تمامي گروه‌های تحصيلی و رشته‌ها، صرفا بر اساس سوابق تحصيلی (رياضی، تجربی، انسانی، هنر و زبان‌های خارجی) نسبت به انتخاب كدرشته‌های مورد علاقه خود اقدام کنند.
پیشنهاد مطالعه: رشته های بدون کنکور دانشگاه آزاد و رشته های بدون کنکور انسانی
کارشناسی علوم تربیتی
طول دوره تحصیل رشته علوم تربیتی معمولا ۴ سال و ۸ ترم است. طی این دوره دانشجویان باید ۱۴۲ واحد درسی را بگذرانند که ممکن است بسته به گرایش، چند واحد کمتر یا بیشتر باشد.
دروس رشته علوم تربیتی
دروس دانشگاهی رشته علوم تربیتی به چند دسته تقسیم می‌شوند:
- دروس عمومی: ۲۴ واحد
- دروس پایه: ۲۰
- دروس اصلی: ۷۰ واحد
- دروس تخصصی: ۱۸ واحد
- دروس اختیاری: ۱۰ واحد
با توجه به انواع گرایش‌ها، برخی درس‌ها متفاوت هستند، اما دروس مشترک گرایش های علوم تربیتی طبق جدول زیر است:
| دروس عمومی | مهارت های زندگی، آشنایی با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تربیت بدنی، زبان و ادبیات فارسی، زبان خارجی، دانش خانواده، اندیشه اسلامی، اخلاق کاربردی، تفسیر موضوعی نهج‌البلاغه، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی |
| دروس مشترک | تاریخ آموزش و پروش در اسلام و ایران، فلسفه آموزش و پرورش، اصول و مبانی آموزش و پرورش، آموزش و پرورش تطبیقی، آموزش و پرورش ابتدایی راهنمایی و متوسطه، اخلاق اسلامی، روش‌ها و فنون تدریس، روانشناسی عمومی، روانشناسی تربیتی، روانشناسی رشد کودکی و نوجوانی، جامعه‌شناسی عمومی، جامعه‌شناسی آموزش و پرورش، اقتصاد آموزش و پرورش، مقدمات مدیریت آموزشی، مقدمات برنامه‌ریزی آموزشی و درسی، آموزش و پرورش کودکان استثنائی، مقدمات مشاوره و راهنمایی، مقدمات تکنولوژی آموزشی، آشنایی با کتابخانه و اصول کتابداری، روش‌های آماری در علوم تربیتی، سنجش و اندازه‌گیری در علوم تربیتی، مقدمات روش تحقیق در علوم تربیتی |
| دروس اصلی | روانشناسی عمومی، مدیریت عمومی، کاربردر رایانه در تعلیم و تربیت، آشنایی با کتابخانه و مهارت‌های سواد مطالعاتی، آمار توصیفی، تکنولوژی آموزشی، مبانی راهنمایی و مشاوره، تدوین و نگارشم تون و گزارش‌های علمی، ارتباط انسانی، مبانی و اصول مدیریت آموزشی، آمار استنباطی، طراحی آموزشی، تولید محتوای الکترونیکی، الگوها و روش‌های تدریس، مبانی و اصول برنامه‌ریزی درسی، مقدمات روش‌های تحقیق کمی و کیفی، سنجش و اندازه‌گیری، اخلاق حرفه‌ای در تعلیم و تربیت، نظارت و راهنمایی آموزشی، سازمان‌ها و قوانین آموزش و پرورش، ارزشیابی آموزشی، متون تخصصی، منطق، روانشناسی و آموزش کودکان با نیازهای ویژه، مشاوره تحصیلی و شغلی، تربیت رسانه‌ای، پروژه، آموزش تفکر به کودکان و نوجوانان، روانشناسی سلامت، اختلال‌های رفتاری و هیجانی |
| دروس تخصصی | مبانی مدیریت اسلامی، آموزش در سازمان‌ها، کارورزی، کارآفرینی آموزشی، اصول حسابداری، متون تخصصی علوم تربیتی، اقتصاد تعلیم و تربیت، برنامه‌ریزی درسی دوره تحصیلی متوسطه، رفتار سازمانی آموزش در سازمان |
| دروس اختیاری | کلیات فلسفه، روانشناسی شخصیت، روانشناسی تفاوت های فردی، مبانی امورمالی وتنظیم بودجه در آموزش و پرورش، مسایل آموزش و پرورش |
گرایش های رشته علوم تربیتی
این رشته تا سال ۱۳۹۵ در مقطع کارشناسی دارای گرایش‌های مختلفی بود که داوطلبان باید از زمان کنکور انتخاب می‌کردند؛ اما پس از سال ۱۳۹۵، دانشجویان از سال دوم به بعد، با گذراندن دروس انتخابی مد نظر خود، می‌توانند گرایش خاصی را انتخاب کنند. گرایش‌های این رشته را به تفکیک مقطع در جدول زیر مشاهده می‌کنید:
| گرایش های کارشناسی علوم تربیتی | تکنولوژی آموزشی، آموزش پیش‌دبستانی و دبستانی، مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی |
| گرایش های کارشناسی ارشد علوم تربیتی | برنامه‌ریزی آموزشی، آموزش و پرورش تطبیقی، برنامه‌ریزی درسی، تحقیقات آموزشی، آموزش و پرورش استثنایی، روانشناسی تربیتی، آموزش بزرگسالان، مشاوره و راهنمایی، آموزش و بهسازی منابع انسانی، تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت، تکنولوژی آموزشی، مدیریت و برنامه‌ریزی آموزش عالی، سنجش و اندازه‌گیری در آموزش و پرورش |
| گرایش های دکترای علوم تربیتی | تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت، برنامه‌ریزی درسی، روانشناسی تربیتی، سنجش آموزش، برنامه‌ریزی توسعه آموزش عالی، برنامه‌ریزی درسی در آموزش عالی، مدیریت آموزش عالی، اقتصاد آموزش عالی، برنامه‌ریزی آموزش از راه دور |
آینده شغلی رشته علوم تربیتی
زمینه فعالیت فارغ التحصیل رشته علوم تربیتی به دلیل وجود گرایش‌های مختلفی که ذکر کردیم، متنوع اما عموما مرتبط با حوزه آموزش و برنامه‌ریزی آموزشی است. به همین دلیل موقعیت شغلی رشته علوم تربیتی در ایران نیز شامل مراکز دولتی و غیر دولتی مرتبط با آموزش است. بازار کار رشته علوم تربیتی به دلیل اینکه نیاز به آموزش در مقاطع و بخش‌های مختلف و ارتقای کیفیت آن روز به روز اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، رو به رشد و توسعه است. هرچند نمی‌توان این رشته را جزو پردرآمدترین شغل های رشته انسانی محسوب کرد، فراموش نکنید که میزان درآمد شما در همه مشاغل از جمله علوم تربیتی، به مهارت‌ها و توانمندی‌های فردی و اجتماعی، میزان تخصص، تجربه، تحصیلات و تلاش و به روز بودن دانش شما بستگی دارد.
شغل رشته علوم تربیتی چیست؟
برای آگاهی بیشتر شما از اینکه شغل رشته علوم تربیتی چیست و فارغ‌التحصیلان آن در چه مراکزی کار می‌کنند، لیستی از مشاغل مرتبط با این رشته فراهم کرده‌ایم:
| استخدام رشته علوم تربیتی در آموزش و پرورش | کانون‌های پرورش فکری | فرهنگسراها |
| مدارس و دانشگاه‌ها | وزارت ارشاد | بهزیستی |
| سازمان‌‌های مدیریتی | آموزشگاه‌ها | تولید محتوا یا فیلم‌های آموزشی |
| مراکز آموزش استثنایی | مراکز سنجش آموزش و پرورش | تأسیس آموزشگاه، پیش‌دبستانی و مهدکودک |
| منابع انسانی ادارات و شرکت‌ها | مراکز بازپروری | کانون‌های اصلاح و تربیت |
| کمیته امداد | مراکز مشاوره و برنامه‌ریزی تحصیلی و شغلی | تکنولوژیست آموزشی |
| صدا و سیما | همکاری در تألیف و برنامه‌ریزی کتب درسی | ناشر آموزش |
تفاوت علوم تربیتی و روانشناسی چیست؟
فهم تفاوت بین روانشناسی و علوم تربیتی در درک بهتر اینکه علوم تربیتی چه رشته‌ای است به ما کمک می‌کند. در جدول زیر شباهت ها و تفاوت های علوم تربیتی و روانشناسی را توضیح داده‌ایم.
| شباهت ها | تفاوت ها |
| دانشجویان رشته علوم تربیتی نیز برخی از دروس مرتبط با روانشناسی را مطالعه می‌کنند | کار اصلی رشته علوم تربیتی شناخت روان و مشکلات آن و درمان نیست |
| هر دو در حیطه مسائل روانشناسی مطالعه می‌کنند | مطالعه تخصصی درباره روان، نظریات روانشناسی و شاخه‌های مختلف آن در دوره کارشناسی روانشناسی |
| گرایش روانشناسی تربیتی نزدیک به علوم تربیتی است | بررسی شیوه‌های نوین آموزش و پرورش در محیط‌ها و زمینه‌های مختلف در علوم تربیتی |
| هردو رشته تخصصی علوم انسانی هستند | شناسایی ایرادات آموزشی و اصلاح آنها برای تقویت و بهبود فرآیند یادگیری در افراد و محیط‌های مختلف |
تفاوت علوم تربیتی و تربیت معلم چیست؟
یکی از اشتباهات رایج بین عموم این است که تربیت معلم و علوم تربیتی را با هم اشتباه می‌گیرند.
- تربیت معلم نام یکی از مراکزی است که در رشتههای مختلف دانشجو می‌پذیرد و دانشجویان آن برای تدریس در مدارس آماده می‌شوند.
- علوم تربیتی یکی از رشتههای علوم انسانی و مرتبط با فرآیند آموزش و تعلیم است و به مدرسه نیز محدود نمی‌شود.
سخن پایانی
رشته علوم تربیتی یکی از زیر شاخه های رشته انسانی است که از مقطع کارشناسی تا دکترا، به مطالعه و شناخت فرآیندهای موثر در آموزش، تعلیم و تربیت افراد می‌پردازد و مشکلاتی که در این مسیر وجود دارند را بررسی می‌کند. رسالت فارغ التحصیل رشته علوم تربیتی مشارکت در رشد و پرورش استعدادهای بالقوه افراد در سیستم آموزش و برنامه‌ریزی آموزشی است. این رشته از بازار کاری خوبی برخوردار است و اگر توانایی رشته علوم تربیتی را در خود می‌بینید می‌تواند زمینه کاری مناسبی برایتان باشد.
سوالات متداول
- علوم تربیتی چه رشته ای است؟
این رشته زیرمجموعه علوم انسانی است و با فرایندهای آموزشی و تربیتی سر و کار دارد. در رشته علوم تربیتی روش‌های صحیح دریس تفکر و یادگیری آموزش داده می‌شود. - شغل رشته علوم تربیتی چیست؟
مشاغل علوم تربیتی عموما مرتبط با فرآیندهای آموزشی و تربیتی هستند و اغلب فارغ‌التحصیلان این رشته در مراکز مرتبط با آموزش و پرورش دولت و غیر دولتی فعالیت می‌کنند. استخدام رشته علوم تربیتی در آموزش و پرورش یکی از رایج‌ترین دلیل علاقه داوطلبان به این رشته است. - رشته علوم تربیتی با تربیت معلم چه تفاوتی دارد؟
علوم تربیتی یک رشته تحصیلی اما منظور از رشته تربیت معلم رشتههای تحصیلی دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی است که از طریق کنکور سراسری پذیرش دارند و هدف از آنها، تربیت کادر معلمان برای مدارس است. - رشته علوم تربیتی چند واحد دارد؟
رشته علوم تربیتی در مقطع کارشناسی ۱۴۲ واحد دارد که گذراندن آنها حدود ۴ سال و ۸ ترم طول میکشد. - رشته علوم تربیتی پیام نور چند واحد است؟
تعداد واحدهای درسی علوم تربیتی دانشگاه پیامنور بسته به گرایش انتخابی دانشجو متفاوت است. بهصورت کلی، داوطلبان این رشته باید چیزی حدود ۱۴۰ واحد را در طول ۸ ترم بگذرانند. هر ترم نیز تقریبا ۱۶ هفته طول میکشد. - از چه رشته ای می‌توان علوم تربیتی را انتخاب کرد؟
برای انتخاب این رشته باید در دبیرستان علوم انسانی را انتخاب کرده و در کنکور آن شرکت کنید یا برای پذیرش بدون کنکور ثبت نام انجام دهید که شرایط آن را در این مطلب توضیح دادیم. - کدام گرایش رشته علوم تربیتی بهتر است؟
در بین گرایش‌های کارشناسی علوم تربیتی تکنولوژی آموزشی و مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی و از بین ۱۳ گرایش ارشد علوم تربیتی، گرایش برنامه ریزی درسی و مدیریت آموزشی بین داوطلبان محبوبیت بالاتری دارند.
