بعضی از والدین به داشتن فرزندان مطیع و بله چشم‌گو افتخار می‌کنند اما باید از خود بپرسند که آیا این تبعیت برخوردی انفعالی نیست؟ بسیاری از مشکلاتی که با آن‌ها مواجه می‌شویم ناشی از ناتوانی ما در رد کردن خواستهها یا نظرات دیگران است. بنابراین آموزش مهارت نه گفتن از دوران کودکی، باعث پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در آینده میشود. علاوه بر این افرادی که قدرت نه گفتن دارند تصمیمات بهتری می‌گیرند، در روابط مرزبندی درستی تعیین می‌کنند و آسیب‌پذیری آن‌ها کاهش پیدا می‌کند. تمام این موارد انسان را در زندگی در موضع سالم‌تری قرار می‌دهد و منجر به سلامت روان و افزایش عزت نفس در کودک میشود. در این مطلب می‌خواهیم ببینیم چطور میتوان قدرت نه گفتن را در کودکان ایجاد کرد پرورش داد.
اهمیت مهارت نه گفتن در کودکان
انواع نه گفتن شامل نه گفتن به خود و نه گفتن به دیگران است. انسان می‌تواند در مقابل خواسته‌های درونی خود که مانع از رسیدن به هدف می‌شوند، مانند چند ساعت خواب بیشتر و چند ساعت تفریح اضافه هم نه بگوید. این نوع مهارت نه گفتن در کودکان گاهی پیش‌زمینه نه گفتن به دیگران است. بسیاری از کودکان حتی قدرت نه گفتن در مقابل درخواست‌های غیر منطقی یا رفتارهای انحرافی و نادرست دیگران را ندارند؛ با وجود اینکه از آسیب‌های ناشی از آن مطلع هستند. کودکان و نوجوانان برای بهره‌مندی از داشته‌های زیر باید مهارت نه گفتن را فرا بگیرند:
- یک من قوی و ارزشمند
- شکل‌گیری هویت اجتماعی
- عزت نفس بالا
- توانایی ایجاد ارتباطات سالم
- ابراز رفتار شجاعانه و جرئت‌مندانه
- جلوگیری از آسیب‌های جسمی، روحی و روانی مانند کودک آزاری
پیشنهاد مطالعه: کودک آزاری آنلاین
علت ناتوانی در نه گفتن در کودکان
فرزندتان نمی‌تواند در مقابل خواسته‌های دیگران یا حتی شما بایستد؟ جرات نه گفتن ندارد و همیشه مطیع است؟ باید به دنبال ریشه اصلی و عمیق ترس از نه گفتن در کودکان بود. اگر موارد زیر را مرور کنید بهتر می‌تواند دلیل ناتوانی در نه گفتن را تشخیص بدهید:
- گاهی کودکان برای پذیرفته شدن در جمع ممکن است در مقابل خواسته‌های بقیه مقاومت نکنند.
- ترس از برخورد بد مانند تحقیر و سرزنش توسط دیگران دارند.
- از ایجاد چالش یا درگیری می‌ترسند و اجتناب می‌کنند.
- باورهای غلط و تربیت نادرست به کودکان تلقین می‌کند که نه گفتن بی‌احترامی به دیگران است.
- در تصمیمگیری دچار مشکل هستند و نمی‌توانند به خوبی انتخاب کنند.
- دچار شرم شدید هستند و از ابراز نظر و عقیده خود خجالت می‌کشند؛ خجالتی بودن کودک موضوع مهمی است.
- عزت نفس پایینی دارند و برای نظر و تشخیص خود ارزش قائل نیستند.
- نه گفتن به دیگران یا همراه نشدن با اتفاقات را نشانه ضعف و ناتوانی می‌دانند.
- تجربه طرد کودک از جمع همسالان که ممکن است به ترس کودک از بچه های دیگر و ناتوانی در مخالفت با دیگران منجر شود.
راه های آموزش مهارت نه گفتن
آموزش مهارت های زندگی به کودکان مانند هوش مالی در کودکان، گفتن نه، بیان خواستهها و رعایت قوانین، از سنین کودکی آسان‌تر است. میتوان از روش‌هایی در ترکیب با تفریح مورد علاقه آن‌ها استفاده کرد و مفاهیم را به صورت غیر مستقیم انتقال داد.
بازی مهارت نه گفتن
بازی‌های نقشآفرینی طراحی کنید که در آن شما خواسته‌ای از کودک دارید یا کاری انجام می‌دهید که صحیح یا باب میل کودک نیست و مطمئن شوید که کودک متوجه بازی بودن این داستان است. سپس از کودک بخواهید به عنوان نقش مقابل درخواست شما را رد کند و دلایل خود را برای نه گفتن توضیح بدهد. گاهی هم نقش را برعکس کنید و شما دلایل قانع‌کننده‌ای برای کودک بیاورید که نمی‌خواهید کاری را انجام دهید تا بودن در هر دو سمت ماجرا را تجربه کند. این روش به صورت غیر مستقیم قدرت نه گفتن کودک را تقویت می‌کند.
شعر و ترانه آموزشی درباره مهارت نه گفتن
شعر و ترانه‌ها در ذهن کودکان جای می‌گیرند و یکی از روشهای خوب برای آموزش مستقیم و غیر مستقیم هستند. اگر در فضای اینترنت جستجو کنید حتما شعرهای زیادی برای آموزش نه گفتن کودکان پیدا می‌کنید. این شعرهای کودکانه نه گفتن را همراه کودک بخوانید و راجع به معنای آن‌ها با کودک صحبت کنید. گفتن داستان و خواندن شعر و ترانه علاوه بر اینکه اثر آموزشی دارد، فن بیان و نه گفتن کودکان را تقویت می‌کند. دو شعر کوتاه درباره نه گفتن را باهم بخوانیم:
یاد گرفتیم امروز، یه درس تازه
نه گفتن یه جایی، خیلی نیازه
ما باید همیشه، هشیار و بیدار
مواظب باشیم که، نشیم گرفتار
ما به غریبه‌ها بلند می‌گیم نه
به خواسته‌های نابجا می‌گیم نه
شعر زیر را همراه کودک بخوانید:
وقتی ازت یه کاری می‌خواد یه دوستی
اما تو انجامشو نمیدونستی
باید بهش بگی نه
آسون و راحت
بدون شرمندگی و ترس و خجالت
اگر غریبه‌ای هم کاری ازت خواست
اجازه ما دست مامان و باباست
هیچ کاری انجام نده واسه غریبه
ممکنه کار اون هم یجور فریبه
داستان مهارت نه گفتن در دانش آموزان
قصه گفتن و قصه شنیدن نیز یکی دیگر از روشهای تربیت غیر مستقیم و موثر برای کودکان است، پس از تاثیر داستان بر یادگیری کودکان غافل نشوید. داستان های فانتزی و واقعی که مناسب سن کودک باشد به او کمک می کند شرایط گوناگون را تجزیه و تحلیل کند. کتاب داستان‌های زیادی با مضمون نه گفتن برای کودکان وجود دارد که میتوانید برایش بخوانید. اگر کودک شما طبع داستان‌سرایی دارد از او بخواهید داستانی با مفهوم نه گفتن به درخواست‌های نادرست دیگران بنویسد و برایتان بخواند. برخی از کتابهایی که نه گفتن را آموزش می‌دهند را در لیست زیر آورده‌ایم:
- کتاب داستان مهارت نه گفتن ویژه کودکان پیش دبستانی نوشته سعید بینیاز
- کتاب داستان بگو نه نوشته جان برشتاین
- کتاب داستان بلند بگو نه نوشته گیزلا براون
نمایش عروسکی برای آموزش مهارت نه گفتن
از داستان کتابهایی که نه گفتن را آموزش می‌دهند، برای اجرای یک نمایش عروسکی استفاده کنید. کودک حین اجرای نمایش هم بازی می‌کند، هم داستان می‌گوید و هم تمرین می‌کند که در موقعیت‌های مشابه جرئت ایستادن روی خواسته و حرف خود را داشته باشد. گاهی کودکان هنگام نقش بازی کردن به جای یک عروسک، شجاعت بیشتری دارند و این کمک می‌کند تا آنچه در واقعیت از آن ناتوان هستند را تمرین کنند.
اصلاح روش فرزندپروری
برخی از روشهای فرزندپروری مانند رفتار مستبدانه یا پرخاشگرانه، عملا کودکانی منفعل، ترسو یا پر از حس شرم پرورش می‌دهند. بنابراین شکل گیری اعتماد به نفس در کودکان کتاب‌های تربیتی مطالعه کنید و روش تربیتی خود را شناسایی کنید. اگر کلام یا رفتار شما در جهت تربیت کودکی مطیع و تأثیرپذیر است، روشهای فرزندپروری خود را اصلاح کنید.
شرکت دادن کودک در تصمیمات
این یک تمرین واقعی و از طرفی ارزشمند دانستن تصمیم و تفکر کودک است و به او اعتماد به نفس می‌دهد. در تصمیماتی که امکان دارد، از کودک نظرخواهی کنید و او را در تصمیم نهایی مشارکت دهید. مثلا بخواهید برای رفتن به تفریح نوع آن را از بین چند تفریح انتخاب کند، حتی برای خریدن لوازم اتاقش ازا و نظر بپرسید. اگر کودک خیلی سخت نظر می‌دهد با او مخالفت نکنید تا شرم او تشدید نشود، اما اگر کمی در این مسئله قوی‌تر است، میتوانید درباره دلایل تصمیمات متفاوت خود با هم مباحثه کنید تا یاد بگیرد روی تصمیمات خود بماند یا با دلیل و منطق حرف بزند.
سخن پایانی
نداشتن مهارت نه گفتن، به معنای ترجیح دادن دیگران بر خود و حفظ روابط در ازای تخریب خود ارزشمندی انسان است. این توانمندی می‌تواند به عنوان مهارت آموزش داده شده و تمرین شود. کودکان و نوجوانان با یادگیری مهارت نه گفتن به دوستان می‌توانند اعتماد به نفس، خودانگاره مثبت، شجاعت و جرئت‌ورزی خود را افزایش دهند و ایده و نظرات شخصی خود را بروز بدهند. از طرفی مانع از صدمه دیدن و تصمیمات غلط شوند. افرادی که توانایی نه گفتن ندارند به مرور خشم زیادی را تجربه می‌کنند چون احساس می‌کنند توسط دیگران مدیریت می‌شوند. در این مطلب از علل ناتوانی نه پاسخ نه دادن و راهکارهایی برای تقویت آن صحبت کردیم که خانواده‌ها، معلمان و نوجوانان می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند. توصیه می‌کنیم دو مطلب دیگر بلوغ چیست و بلوغ زودرس چیست درباره دوره نوجوانی را هم مطالعه کنید.
سوالات متداول
- از چه سنی نه گفتن را به کودکان بیاموزیم؟
نه گفتن در کودکان از ۲ سالگی آغاز میشود و راهی برای کسب هویت، خودابرازی و رسیدن به خواستهها است، از همین سن میتوان روشهای نه گفتن به دیگران و تصمیمگیری را در کودکان تقویت کرد. - از چه روش هایی میتوان برای آموزش نه گفتن به کودکان استفاده کرد؟
قصه درمانی، اجرای نمایش یا بازی نقشآفرینی، شعر و ترانه آموزشی و اصلاح روشهای تربیتی روشهای مناسبی برای یاد دادن این مهارت به کودکان هستند. - از چه کتابهایی برای آموزش نه گفتن به بچه ها میتوان استفاده کرد؟
در این مطلب به ۳ کتاب کتاب مهارت نه گفتن ویژه کودکان پیش دبستانی نوشته سعید بینیاز، کتاب بگو نه نوشته جان برشتاین و کتاب بلند بگو نه نوشته گیزلا براون اشاره کردیم که میتوانید برای فرزندتان بخوانید تا مهارت گفتن نه را یاد بگیرد.
