کودکان زیر ۵ سال در سراسر دنیا، قبل از راه رفتن و صحبت کردن، ضربه زدن به صفحات لمسی را یاد می‌گیرند و با قواعد استفاده از آن آشنا می‌شوند. کودکان با دیدن موبایل و سایر وسایل الکترونیکی در دست دیگران، جذب دنیای مجازی می‌شوند. اما به عنوان والدین تا چه اندازه با مزایا و معایب استفاده از فضای مجازی توسط کودکان آشنا هستید؟ در دنیایی که تکنولوژی و وسایل الکترونیکی حرف اول را در زندگی والدین می‌زنند، نمی‌توان کودکان را به طور کل مستقل از این امکانات پرورش داد. آشنایی با دانش روز برای همه کودکان و نوجوانان ضرورت دارد اما حد و مرز رد و بدل کردن اطلاعات مجازی تا کجا است؟ آیا می‌توان حضور کودکان در فضای مجازی را به تعویق انداخت؟ راه‌های عملی‌تر و مناسب‌تری برای حفاظت کودکان در فضای مجازی وجود دارد که راجع به آنها صحبت کرده‌ایم.
اهمیت حفاظت از کودکان در فضای مجازی
وقتی یک وسیله هوشمند را در اختیار کودک قرار دادید، فهمیدن اینکه کودک در چه فضاهایی سپری میکند و با چه چیزهایی مواجه می‌شود کار راحتی نیست. اما والدین باید درباره همه جوانب فضای مجازی برای کودکان آگاهی داشته باشند. به این ترتیب می‌توان قدم‌ها و راهکارهای مناسب برای به حداقل رساندن آسیب فضای مجازی را کاهش داد. بنابراین قبل از هر چیز باید بدانیم فضای مجازی چه خطرات و مشکلاتی را برای کودکان به دنبال دارد؟ اگر نگران تناسب سن کودک و وسایل الکترونیکی هستید، مطلب راهنمای سن مناسب خرید موبایل و تبلت برای کودکان می‌تواند به شما کمک کند.
آسیب های فضای مجازی برای کودکان
فضای مجازی و دنیای اینترنت، کودکان را در معرض انواع محتوا قرار می‌دهد که کنترل چندانی بر روی آنها نیست. بمباران اطلاعاتی که در این فضا کودک را مورد هوم قرار می‌دهد، بدون نظارت و ایجاد محدودیت توسط والدین آسیب‌های متعددی را به دنبال دارد:
- برخورد با محتوای غیر اخلاقی
- برخورد با محتوای جنسی و بلوغ زودرس
- وابستگی زیاد به فضای مجازی و اینترنت
- مورد تهدید مجازی قرار گرفتن
- هک شدن وسایل الکترونیکی
- اتلاف زمان
- کم تحرکی، اضافه وزن و مشکلات ستون فقرات
- ایجاد هیجان منفی و اضطراب
- افت تحصیلی
- مشکلات بینایی مانند خشکی چشم
- عدم یادگیری ارتباط اجتماعی سالم با دیگران
- دسترسی به اطلاعات خصوصی و شخصی
- دور شدن از واقعیت و خیالبافی
- الگوسازی غلط از افراد فعال در فضای مجازی
- پرخاشگری و خشم
- مورد سوءاستفاده جنسی، عاطفی یا مالی واقع شدن
- عدم رضایت از خود و شرایط زندگی
روش های حفاظت از کودکان در فضای مجازی
بسیاری از کودکان با شبکه‌های اجتماعی آشنا هستند و جدا کردن یکباره آنها از این فضا کار چندان آسانی نیست. اما هرچه زودتر درباره مسائل مرتبط با فضای مجازی با کودک حرف زده باشید، این مرحله برایتان راحت‌تر است. حفاظت از کودکان در فضای مجازی به انجام یک فرایند مستمر و منسجم توسط خانواده نیاز دارد که شامل همراهی، مراقبت و کنترل کودک است. این مسیر را می‌توان در یک فرایند ۵ مرحله‌ای خلاصه کرد:
- شناخت خطرات
- نظارت اشتراکی
- افزایش مهارت های خودمراقبتی
- کنترل با استفاده از ابزارها
- فضاسازی جایگزینی
در ادامه این ۵ گام موثر برای کنترل استفاده از فضای مجازی و روش های مراقبت از کودکان در فضای مجازی را توضیح داده‌ایم.
آموزش استفاده صحیح از فضای مجازی
کودکان در فضای مجازی با دنیایی از اطلاعات روبرو می‌شوند و هیچ آگاهی از نوع اطلاعات این فضا ندارند. بنابراین از طریق گفتگو و صحبت صمیمانه به آنها آموزش دهید که کدام اطلاعات را می‌توانند از اینترنت به دست بیاورند. اگر کودک شما به هر دلیل به موبایل و تبلت دسترسی دارد یا برای مدرسه و تکالیفش از شبکه‌های مجازی استفاده میکند، به او آموزش دهید که اطلاعات محرمانه چیست و نباید آن را در اختیار کسی قرار دهند. یا اینکه هرگز نام واقعی، محل زندگی، مدرسه یا سایر اطلاعات شخصی و خانوادگی را در فضای مجازی در اختیار کسی نگذارد. چه پیام‌های نشان‌دهنده آزار در فضای مجازی هستند، چگونه از خود در برابر افرادی که به دنبال اطلاعات شخصی هستند دفاع کند. چه مواردی را با شما در میان بگذارد.
قوانین استفاده از موبایل
درباره قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان مطالعه و سعی کنید محدودیت‌ها و قوانین متناسب با سن فرزندتان در نظر بگیرید. در اجرای این قوانین نهایت جدیت و تعهد را داشته باشید. کودکان باید در حضور والدین و با نظارت آنها از وسایل الکترنیکی استفاده کنند. بنابراین هرگونه استفاده از موبایل و تبلت در اتاق یا دور از چشم بزرگترها ممنوع است. همچنین هنگام غذا خوردن، فیلم دیدن، مسافرت، میهمانی و تفریحات دیگر، استفاده از وسایل الکترونیکی را محدود یا منع کنید. همچنین زمان استفاده از موبایل و وسایل الکترونیکی باید محدودیت داشته باشد. البته اجبار یا حساسیت زیاد در این زمینه نتیجه خوبی ندارد. شرایطی ایجاد کنید که کودک بداند فعالیت و کارهای او با موبایل کنترل می‌شود اما او را در تنگنا و فشر قرار ندهید. فقط سعی کنید این قوانین را صمیمانه با او در میان بگذارید و اجرا کنید.
آموزش درباره حقوق کودکان و مصادیق آزار
کودکان باید نسبت به آنچه حق آنها در فضای مجازی یا زندگی واقعی تلقی می‌شود، آشنایی کامل داشته باشند. به طور مثال به آنها با جزییات بگویید که:
- چه اطلاعاتی خصوصی تلقی می‌شوند.
- چه سوال‌هایی نباید از آنها پرسیده شود.
- با چه افرادی نباید دوست شوند.
- دیگران حق درخواست چه مواردی را ندارند.
- چه زمانی می‌توانند به دیگران نه بگویند.
- چگونه به دیگران نه بگویند.
پیش از این درباره مصادیق و قوانین حریم خصوصی نوجوان هم صحبت کرده‌ایم که می‌توانید مطالعه کنید. امروزه بسیاری از فعالان حوزه حقوق کودک و روانشناسی معتقدند انتشار تصاویر کودکان توسط والدین، نوعی زیر پا گذاشتن حریم خصوصی آنها است. با این کار کودک ناخواسته توسط عده زیادی شناخته و دنبال می‌شود و در آینده امکان جدا شدن از این فضا مشکل‌تر خواهد بود.
استفاده از برنامه های محدود کننده
نرم افزارها، اپلیکیشن‌ها و افزونه‌های متعددی وجود دارند که می‌توانید برای محود کردن اینترنت، محدودیت باز کردن سایت‌ها و برنامه‌های روی موبایل و تبلت استفاده کنید. موتورهای جستجو تنظیمی به نام جستجوی ایمن دارند که با فعال کردن آن تا حد زیادی خیالتان بابت فیلتر شدن محتواهایی که در موتورهای جستجو باز می‌شود، آسوده خواهد شد. برخی از برنامه‌ها نیز به خود کودک کمک می‌کنند تا میزان استفاده از این فضا را کنترل کند. ساعت مشخصی برای استفاده از برنامه‌ها را تعیین کنید تا گوشی هشدار مصرف اینترنت و استفاده از اپلیکیشن بدهد. به کودک توضیح دهید که این هشدار به چه معناست و استفاده بیشتر باعث ایجاد مشکل برای او خواهد شد. می‌توانید از مرورگرهای ایرانی مانند پارسی‌جو یا ذره‌بین برای دستگاه کودک استفاده کنید.
معرفی نرم افزارهای مدیریت اینترنت برای کودکان
در ادامه اسامی برخی از نرمافزارهای داخلی و خارجی مراقبت از بچه ها در اینترنت و فضای مجازی را نیز آورده‌ایم. با مطالعه درباره جزییات آنها، برنامه مناسب با اهداف خود را پیدا کنید:
- اپلیکیشن راهکارهای هوشمند امین (انارستان)
- دنیای درسا در قالب دو اپلیکیشن مجزا برای کودک و والدین
- کنترل والدین سانیار به عنوان نرم‌افزار گوشی یابی و کنترل کودک
- سامانه مراقبت از خانواده در دنیای مجازی با نام sfp
- برنامه کنترل فرزند شقایق
- نرم افزار کنترل تماس و پیامک فرزند شارکو
- نرم افزار صدف پاساد سیستم پالایش خانگی
- Family cyber Alert
- Webwatcher
- Spy agent
- Salfeld child control
- Scrrn time parental
- Home guard activity monitor
- Hidetools parental control
- Internet lock
- Witigo parental filter
- Norton family premier
- Kaspersky safe kids
جایگزین کردن فعالیت های مناسب
جایگزینی، یکی از راهکارهایی است که مانع از اعتیاد و وابستگی بیش از حد کودکان به فضای مجازی می‌شود. طبیعتا وقتی می‌خواهیم هر چیزی را از کودک بگیریم یا استفاده از آن را محدود کنیم باید یک جایگزین جذاب‌تر را در اختیارش بگذاریم. بازی‌های رومیزی جذاب فراوانی وجود دارند که می‌توانید خودتان هم با وسایل ساده در خانه بسازید یا مدل بازاری آن را بخرید. اغلب بازی‌های فکری در عین جذابیت، توانمندی‌ها و مهارت‌های متعدد ذهنی را در کودکان تقویت می‌کنند. بازی‌های فیزیکی، ورزش و تفریحات ساده هم جایگزین بسیار خوبی برای سرگرم کردن کودکان هستند. این نوع بازی‌ها در عین حال به سلامت جسمی، تقویت مهارت‌های اجتماعی، دوست‌یابی و بهبود روابط صمیمانه بین کودک و والدین کمک می‌کنند.
سخن پایانی
توسعه استفاده از وسایل الکترونیکی و شبکه‌های مجازی در دهه‌های اخیر، نگرانی نسبت به فعالیت کودکان در این فضا را افزایش داده است. کودکان سرمایه‌های هر جامعه محسوب می شوند و از طرفی آگاهی و خودکنترلی مناسب برای محافظت از آسیب‌های محیط مجازی را ندارند. از طرفی گستردگی کاربردهای وسایل الکترونیکی و فضای اینترنت، امکان حذف آن از زندگی کودکان را غیر ممکن کرده است. لازم است والدین با خطراتی که ممکن است در این فضا کودکان را تهدید کند آشنایی کامل داشته باشند. این خطرات باید از روش‌های مناسب و گفتگوی صمیمانه به کودکان منتقل شود. وضع قوانین و محدودیت‌های لازم برای استفاده کودکان از فضای مجازی، در عین حفظ دسترسی مناسب آنها به این امکانات، به ایمن نگه داشتن کودکان در فضای آنلاین کمک شایانی خواهد کرد. فراموش نکنید کودکان آنچه می‌بینند را می‌آموزند و تکرار می‌کنند. بنابراین میزان استفاده والدین از فضای مجازی و الگوی رفتاری که برای کودک ایجاد میکند، نقش کلیدی در مراقبت کودکان دارد.
سوالات متداول
- فضای مجازی چه خطراتی برای کودکان دارد؟
فضای مجازی با جذابیتهای متنوع کودکان را وادار به یکجا نشستن، استفاده بیش از حد و اعتیار به فضای مجازی، تاثیرپذیری زیاد از فعالان مجازی، احتمال مورد سوءاستفاده قرار گرفتن، کم تحرکی، اضافه وزن و بروز مشکلات روحی مانند خشم، پرخاشگری و اضطراب را به دنبال دارد. ممکن است کودکان در فضای مجازی با محتوای جنسی یا اطلاعاتی مواجه شوند که متناسب با سن آنها نیست. این موضوع در بروز بلوغ زودرس یا مشکلات روحی و جنسی در کودکان اثرگذار است. - روش های مراقبت از کودکان در فضای مجازی چه هستند؟
تنظیم قوانین سختگیرانه برای ماجراجوییهای اینترنتی کودکان خردسال، آنها را در برابر محتوای نامناسب، مزاحمان سایبری، سارقان هویت و شکارچیان کودکان محافظت میکند. نصب نرمافزارهای محدودکننده اینترنت و سایتهای مختلف، آموزش حقوق شخصی، تعریف مصادیق مزاحمت به کودک، آموزش محافظت از اطلاعات به کودک شروع خوبی است. اما در عصر به اشتراکگذاری در رسانههای اجتماعی، حتی این اقدامات احتیاطی کافی نیست و باید همواره نظارت مستقیم و غیر مستقیم بر فعالیت آنلاین کودکان را جدی بگیرید. - ابزارهای مراقبت از کودکان در فضای مجازی چیست؟
اولین قدم این است که تنظیمات موتور جستجو را بر روی جستجوی ایمن بگذارید. این کار نتایج سرچ گوگل را فیلتر میکند و تا حد زیادی از پیدا کردن و مشاهده اتفاقی محتواهای بزرگسالان ممانعت میکند. نرمافزارهای داخلی و خارجی بسیاری مانند درسا، شقایق، شارکو، Webwatcher، Family cyber Alert و Scrrn time parental نیز برای مدیریت فعالیت کودک در فضای مجازی و اینترنت طراحی شدهاند.
