همه ما آنجا بوده‌ایم: جای آن نوجوانِ مبهوتِ تنهایِ نشسته بر صندلی؛ فقط باید کمی فکر کنیم تا آن‌روزها را یادمان بیاید. روزهایی که رسیدگی به دنیای درون بر هیاهوی بیرون می‌‌چربید. گاهی ساعت‌ها خیره‌خیره به سقف نگاه می‌کردیم و آن‌چنان غرق در افکارمان می‌شدیم که تنها معیار گذر زمان، رد افکارمان بود. خلاصه آن‌روزها تنها چیزی که توان غرق‌کردن ما را داشت، افکار خودمان بود. واقعا هم برخی‌‌‌‌مان را غرق می‌کرد؛ غرق احساس تنهایی مفرط! این تنهایی‌طلبی شدید و گوشه گیری نوجوانان هم هر پدر و مادری را حساس می‌کند تا از خودش بپرسد، چرا فرزندم بیشتر اوقات می خواهد تنها باشد؟
تنهایی در نوجوانان
اگر همه‌چیز درست پیش برود، احساس تنهایی در نوجوانان، چیزی شبیه فرآیند دل‌کندن از علایق گذشته و یافتن دلبستگی‌های جدید است. فرآیند هویت یابی در نوجوانی با سفر به درون و جست‌وجوی علایق و سلایق خود همراه است. آن‌ها برای رسیدن به هویتی مستقل و پایدار، موقتا کمی از دیگران فاصله می‌گیرند. اما گاهی‌اوقات اوضاع درست پیش نمی‌رود و تنهایی‌طلبی اختیاری به احساس تنهایی ناخواسته و ناامیدی در نوجوانان منجر می‌شود:
بسیاری از نوجوانان، خود جسمانی‌شان در جمع اما دل‌شان جای دیگریست. تنهابودن آن‌ها از درون نشات می‌گیرد و با احساس بیگانگی از دیگران، تک‌افتادن و حسی شبیه زندگی در سلول انفرادی همراه است.
تنهایی نوجوانان چقدر شایع است؟
باطنا خیلی؛ اگرچه ظاهرا روابط خوب و باکیفیتی با همسالان در فامیل، محله و مدرسه دارند. چیزی در حدود نیمی از نوجوانان احساس تنهایی را تجربه میکنند. این احساس از حدود 10-12 سالگی شروع به رشد می‌کند و در بازه سنی 18-22سالگی به اوج می‌رسد. نوجوانان حتی از افراد مسن هم احساس تنهایی بیشتری میکنند و با اختلاف، در صدر تنها‌ترین‌ها قرار می‌گیرند. طبق داده‌های جدیدترین تحقیقات، میزان احساس تنهایی نوجوانان در سال‌های اخیر به سرعت در حال افزایش است.
علت بروز احساس تنهایی در نوجوانان
اما چرا نوجوانان به تنهایی در اتاق خود علاقه دارند؟ چرا آن‌ها از جمع گریزانند و ساعت‌های زیادی از زمان‌شان را در تنهایی سپری میکنند؟ چندین عامل در بروز این احساس موثرند:
مسخره شدن و تجربه طرد اجتماعی
اتفاق‌نظر تمام تحقیقات بر مورد آزار و اذیت قرارگرفتن، مسخره‌شدن و قلدری در مدرسه به‌عنوان مهمترین علت احساس تنهایی در نوجوانان است. هر چه کودک یا نوجوانی بیشتر قربانی مسائلی مانند مسخره شدن در مدرسه شود، احساس طرد اجتماعی و تنهایی افزایش می‌یابد.
اضطراب اجتماعی
اعتقاد به تماشاچیان خیالی و افزایش حساسیت بین‌فردی، احتمال بروز مشکلاتی مانند اختلال اضطراب اجتماعی را در این گروه سنی افزایش می‌دهد. در اختلال اضطرابی اجتماعی، فرد از مورد قضاوت قرارگرفتن و طردشدن به‌شدت می‌ترسد و به‌همین‌دلیل، کمتر در تعاملات اجتماعی شرکت می‌کند. یکی از مهمترین علل بروز این مشکل، عدم آگاهی آن‌ها از مهارت‌های برقراری ارتباط موثر و دیگر مهارت های زندگی نوجوانان است.
گذار از کودکی به بزرگسالی
زندگی روانی ما انسان‌ها از چندین دوره گذار تشکیل می‌شود؛ مثلا وقتی شروع به راه‌رفتن می‌کنیم، از وابستگی کامل گذر می‌کنیم و خودمختاری برای‌مان ارزشمند می‌شود. یکی نیازهای اساسی نوجوانان هویت‌یابی است. در این دوره سنی، آن‌ها ارزش‌های قبلی خود را دور می‌ریزند و در پی یافتن ارزش‌های اصیل‌تری می‌گردند. این فرآیند، تاحدودی آن‌ها را درونگرا و گوشه‌گیر می‌کند.
بدتنظیمی هیجانی و تشدید احساس تنهایی
اگرچه مغز نوجوانان به‌لحاظ جسمانی و شناختی رشد زیادی می‌کند، اما هنوز در کنترل احساسات ضعیف است. در واقع، تجربه ذهنی هیجانات در این دوره سنی شدیدتر است و دلیل ابتلای بیشترشان به مشکلاتی مانند افسردگی نوجوانان هم همین است: آن‌ها زودتر خشمگین می‌شوند، زودتر می‌ترسند، زودتر احساس شکست میکنند، زودتر استرس می‌گیرند و زودتر احساس تنهایی میکنند.
افزایش انتظارات تحصیلی و اجتماعی
توقعات والدین، معلمان، دوستان و اعضای جامعه از نوجوانان زیاد است و آن‌ها بار سنگینی روی دوش خود احساس میکنند؛ به‌عنوان مثال، فشار تکالیف درسی یکی از مهمترین مشکلات تحصیلی نوجوانان محسوب می‌شود. افزایش فشارها در نهایت به احساس درک‌نشدن و تنهایی نوجوانان منتهی می‌شود.
ترس از دست دادن فرصت در نوجوانی
کار و بار برخی از نوجوانان، مقایسه باطن زندگی خود با ظاهر زندگی دیگران است. آن‌ها فقط خوشی‌ها و شادی‌های دیگران را می‌بینند و در نتیجه، همیشه خودشان را تنها احساس میکنند. ظهور و گسترش رسانههای اجتماعی در سال‌های اخیر نیز به این مشکل دامن زده است: اکثر افراد در این شبکه‌ها سعی در خوب جلوه‌دادن خودشان دارند و به ترس از دست‌دادن فرصت و افزایش احساس تنهایی در نوجوانان می‌افزایند.
استرس روانشناختی والدین
در یکی از تحقیقات جدید، به آشفتگی هیجانی والدین به‌عنوان یکی از مهمترین علل احساس تنهایی نوجوانان اشاره شده است. هرچه والدین مشکلات روانشناختی بیشتری داشته باشند، توان کمتری برای رسیدگی به فرزندان دارند؛ در نتیجه، فرزندان آن‌ها احساس تنهایی بیشتری میکنند.
چه عوامل دیگری باعث احساس تنهایی در نوجوانی می شوند؟
- تغییرات محیطی مانند جابه‌جایی محل سکونت، رفتن از متوسطه اول به متوسط دوم و ورود به دانشگاه
- ضعف سلامت روان و ابتلا به مشکلاتی مانند اضطراب در کودکان و نوجوانان
- طردشدن از جمع دوستان و دیگر گروه‌ها مانند تیم ورزشی یا گروه موسیقی
- استفاده افراطی از موبایل و وقت‌گذرانی زیاد در رسانههای اجتماعی
- افت عملکرد تحصیلی دانش آموزان
- معلولیت جسمی داشتن
عوارض تنهایی در نوجوانان
احساس تنهایی در نوجوانان با مشکلات روانشناختی و جسمانی متعددی همراه است:
پیامدهای روانشناختی حس تنهایی نوجوانان
- سوء مصرف مواد
- افسردگی و اضطراب
- بدخوابی در نوجوانان
- اهمال کاری تحصیلی
- کاهش رضایت از زندگی
- بی‌علاقگی به تعاملات اجتماعی
- کاهش اعتماد‌به‌نفس و عزت‌نفس نوجوان
- افکار خودکشی و رفتارهای خودآسیب‌رسان
- ازدست‌دادن علاقه به انجام فعالیت‌های روزمره
- افزایش خشم و پرخاشگری؛ برای حل این مشکل از مقاله راهنمای کنترل خشم در نوجوانان کمک بگیرید.
عوارض جسمی حس تنهایی نوجوانان
تنهایی فقط آدم‌ها را ناراحت نمی‌کند، بلکه بیمارشان می‌کند. به نتایج این تحقیق جالب دقت کنید: احساس تنهایی معادل کشیدن 15نخ سیگاردر طول روز است و از آلودگی هوا، چاقی و عدم فعالیت جسمانی خطرناک‌تر است. احساس تنهایی، اثرات نامطلوب دیگر نیز بر سلامت جسمانی دارد:
- برهم‌خورد تعادل هورمونی و میزان سوخت‌وساز بدن
- ابتلا به بیماری‌های زوال عقل مانند آلزایمر
- افزایش 30درصدی احتمال مرگ زودرس
- افزایش بیماری‌های قلبی-عروقی
- ابتلا به آرتریت روماتوئید
- ابتلا به دیابت نوع 2
مقابله با تنهایی در نوجوانان
جنس مشکل اجتماعی است و از خانه و مدرسه آغاز می‌شود؛ بنابراین، درمان آن هم باید در همین فضای تعاملات نوجوان در خانه و مدرسه انجام شود. در ادامه، مهمترین عواملی که احساس تنهایی در نوجوانی را کاهش می دهد،بررسی می‌کنیم:
ابتدا سر صحبت را باز کنید
گفت‌وگو با نوجوان درگیر احساس تنهایی سخت است. آن‌ها معمولا کم‌حرف‌اند و به گفته‌های دیگران نیز توجه نمی‌کنند؛ زیرا درگیر دنیای ذهنی خودشان هستند. بنابراین، شما باید با رعایت این نکات، آن‌ها را در مسیر برقراری تعامل بیندازید:
- از بهانه‌ای خنثی و بدون استرس مانند صحبت درباره شرایط تیم فوتبال موردعلاقه فرزندتان برای شروع صحبت استفاده کنید.
- هنگام گفت‌وگو خونسردی خودتان را کاملا حفظ کنید (هیچ‌چیزی بیشتر از آشفتگی شما به فرزندتان استرس نمی‌دهد).
- آنقدر صحبت کنید تا بالاخره روزنه‌ای باز شود و شما را به‌سمت صحبت درباره احساس تنهایی بکشاند.
- هر وقت جوابی نداشتید یا فرزندتان حالت تدافعی گرفت، موقتا صحبت را متوقف کنید.
- به دقت صحبت‌های فرزندتان را گوش کنید و با احساسات او همدل شوید.
- در نهایت و فارغ از هر مشکلی، حمایت تمام‌وکمال خودتان را ابراز کنید.
تعاملات بین فردی معنادار را افزایش دهید
ارتباط‌گرفتن با نوجوانان و خصوصا آن‌هایی که با احساس تنهایی دست‌به‌گریبان هستند، مشکل است. به‌هرحال شما باید سعی کنید با استفاده از تکنیک های ارتباط با نوجوان، روابط خانوادگی، دوستانه و اجتماعی او را تقویت کنید.
صحبت با مسئولان مدرسه را در دستور کار قرار دهید
نوجوانان زمان زیادی از وقت خود را در مدرسه سپری میکنند؛ بنابراین، حمایت از تعاملات آن‌ها در مدرسه نیز الزامی است. هر چه آن‌ها در مواردی مانند دوست‌یابی در مدرسه بهتر عمل کنند، به‌احتمال کمتری به احساس تنهایی مبتلا می‌شوند. باتوجه به اینکه قربانی‌های قلدری بیش از دیگران در خطر گوشه‌گیری هستند، مسئولان مدرسه باید با این پدیده نابهنجار مقابله و از قربانیان حمایت کنند.
کاهش استفاده از رسانه های اجتماعی را جدی بگیرید
تنها پس از چند هفته کاهش استفاده از رسانههای اجتماعی، خودتان تاثیر آن را بر افزایش تعاملات اجتماعی فرزندتان مشاهده خواهید کرد. بنابراین، هرچه زودتر، قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان را اجرایی کنید.
فعالیت جسمانی را تشویق کنید
ورزش برای نوجوانان به‌عنوان عامل محافظتی مهمی در برابر احساس تنهایی شناخته شده است. افزایش فعالیت جسمانی، حس عضوی از گروه‌بودن را تقویت می‌کند و تنهایی را کاهش می‌دهد.
داشتن خواب کافی را گوشزد کنید
خواب کافی نیز با کاهش احساس تنهایی ارتباط مستقیم دارد. نوجوانانی که به اندازه کافی می‌خوابند، روابط بهتری با دوستان‌شان دارند و احساس رابطه‌مندی بیشتری میکنند.
مهارت های برقراری ارتباط موثر را در فرزندتان تقویت کنید
هر چه فرزندتان مهارت بیشتری در برقراری ارتباط موثر با دیگران داشته باشد، بازخورد بهتری از دوستان، معلمان و دیگران دریافت می‌کند. دریافت بازخورد مثبت در تعاملات اجتماعی نیز در کاهش احساس تنهایی تاثیر زیادی دارد.
سخن پایانی
احساس تنهایی در نوجوانان مشکلی جدی محسوب می‌شود. این احساس تاحدودی طبیعی و ناشی از فرآیند هویت‌یابی و بدتنظیمی هیجانی نوجوانان است و تاحدودی غیرطبیعی و ناشی از مواجهه با قلدری و تجربه طرد اجتماعی است. بنابراین، نیاز به یافتن راهکارهایی برای افزایش ارتباط نوجوانان با همسالان، خانواده و محیط اطراف، از اهمیت زیادی برخوردار است. رعایت اصول سبک زندگی سالم مانند ورزش، کاهش وقت‌گذرانی در رسانههای اجتماعی، خواب کافی و آموزش مهارت‌های برقراری ارتباط نیز تاثیر زیادی در پیشگیری از تنهایی در نوجوانان دارند؛ پس حتما برای آن‌ها برنامه داشته باشید.
سوالات متداول
- چرا نوجوانان احساس تنهایی میکنند؟
گذار از کودکی به بزرگسالی، تشدید احساس تنهایی بهدلیل بدتنظیمی هیجانی، اضطراب اجتماعی، تجربه طرد اجتماعی، افزایش استفاده از رسانههای اجتماعی، انتظارات زیاد خانواده، مدرسه و جامعه و استرس روانشناختی والدین از مهمترین علل هستند. - چگونه با تنهایی نوجوانان مقابله کنیم؟
احساس تنهایی زمینه و علل محیطی دارد؛ بنابراین، باید تمام تلاشتان را برای شناسایی و حذف این علل انجام دهید. روابط خانوادگی، اجتماعی و دوستانه را تقویت و اصول سبک زندگی سالم مانند زمان استفاده از رسانههای اجتماعی را مدیریت کنید. - آیا تنهایی نوجوانان پدیدهای شایع است؟
بله؛ اگرچه بهظاهر نوجوانان روابط خوبی با دیگر همسالان دارند، اما احساس تنهایی در این دوره سنی پدیده شایعی است. در واقع نوجوانان بیش از دیگر گروههای سنی در معرض ابتلا به این مشکل هستند.
