فرض کنید در صف نانوا ایستاده‌اید و کسی بدون نوبت جلوی شما قرار می‌گیرد. احتمالا احساس عصبانیت می‌کنید و با او درگیر می‌شود. برای کودکان همیشه شرایط همین‌گونه است؛ یعنی در روابط‌شان با خواهر و برادرها همیشه احساسی حق‌‌به‌جانب دارند و در صورت دخالت والدین، آنها را نیز به چشم شریک جرم می‌بینند. شاید در ابتدا خودتان را کنار بکشید و کاری به کارشان نداشته باشید، اما وقتی دعوا بالا می‌گیرد از خودتان می‌پرسید که چگونه باید دعوای بین کودکان در خانه را مدیریت کرد؟ در این مقاله روش‌هایی را با یکدیگر بررسی می‌کنیم که با کمترین دخالت، بیشترین تأثیر را بر کنترل دعوا بین فرزندان داشته باشد.
دعوای بین فرزندان: فرصتی برای تمرین مهارت های اجتماعی و حل مسئله
بچهها در حین بازی با یکدیگر به تمرین مهارت‌هایی مانند رقابت، تقسیم، بخشش، مصالحه و معامله می‌پردازند. دعوای بین آنها اگرچه صوری نیست ولی معمولا جدیت و خطرناکی دعواهای بزرگسالانه را ندارد. در کل می‌توان گفت که فوایدش بر معایبش می‌چربد. آنها بالاخره از دعوا خسته میشوند و روشهای بهتری برای حل مشکلات و چالش‌ها پیدا میکنند. در مواردی هم که راه‌حلی پیدا نکنند، با یکدیگر مصالحه میکنند. این مهارت‌ها در شکل‌دهی روابط سالم با دیگر همسالان، دوست یابی کودکان در مدرسه و مدیریت روابط در بزرگسالی به آنها کمک می‌کند.
دلایل دعوای بین فرزندان
فرزندان تمام روز را با یکدیگر سپری میکنند و این بیش‌تعاملی گاهی موجب تعارض بین آنها می‌شود. به عبارت دیگر، اکثر مشاجرات بین فرزندان کاملا طبیعی است و به دلایل موقعیتی ایجاد می‌شود؛ اما وقتی شدت دعواها افزایش پیدا می‌کند، احتمالا یکی یا چندتا از عوامل زیر در بروز آن نقش دارند.
اقتضائات سنی و رشدی
روش مدیریت تعارضات تا حدودی به سن کودک بستگی دارد. به‌عنوان مثال، احتمال بروز رفتارهای تکانشگرانه در کودکان پیش‌دبستانی بیشتر است. آنها با افزایش سن، معمولا روشهای بهتری برای حل چالش‌ها و مشکلات پیدا میکنند.
- کودکان ساله تازه در حال یادگیری موضوعاتی مانند همکاری، تقسیم‌کردن و رعایت نوبت هستند، اما هنوز توان مدیریت هیجانات‌شان را ندارند. بنابراین به حمایت و بازخورد مثبت برای مدیریت دعوا نیاز دارند.
- کودکان ساله هنوز در حال رشد مهارت‌هایی مانند رعایت نوبت و گفت‌وگو درباره شیوه‌های حل مسئله هستند و احتمالا به‌جز در موارد حاد، نیازی به مداخله والدین نداشته باشند.
- در بچه‌های ساله درگیری فیزیکی کمتر اما مشاجره کلامی بیشتر می‌شود. به‌صورت کلی اجتماعی‌تر هستند و مهارت بیشتری در مدیریت جروبحث‌ها دارند.
خلق و خوی کودک
بچهها معمولا با یک خلق‌وخوی خاص متولد میشوند. خلق‌وخوی کودکان تأثیر زیادی بر تعامل آنها با جهان خارج و واکنش به رفتارهای دیگران دارد. برای مثال، کودک لجباز به شیوه‌ای متفاوت از بچه خجالتی با دیگران تعامل می‌کند. کودکان دارای «خلق‌وخوی دشوار»، معمولا بیش‌ازحد حساس هستند، خیلی زود عصبی میشوند و مدیریت تعارضات آنها سخت‌تر است.
مشاهده رفتار دیگران
کودکان برای حل تعارضات و چالش‌ها از والدین و دیگر افراد نزدیک الگوبرداری میکنند. تشخیص تفاوت بین رفتار درست و نادرست برای آنها سخت است و معمولا رفتارهای غلط را نیز تکرار میکنند. دیدن فیلم‌های خشن، مشاجرات والدین، آشنایان و دوستان و مشاهده موضوعاتی مانند رعایت‌نکردن نوبت در جامعه، احتمال بروز دعوای بین فرزندان را افزایش می‌دهد.
نزدیک بودن از لحاظ سنی، حسادت و تایید طلبی
یکی از دلایل رایج دعوای بین فرزندان، نزدیک‌بودن سن آنها به یکدیگر است. رقابت معمولا باعث افزایش حسادت و تکانشگری می‌شود. برای درک و جلوگیری از بروز رفتارهای پرجنجال فرزندان، حتما از مقاله تکانشگری کودکان چیست؟ استفاده کنید. بچهها (خصوصا کودکان ساله) گاهی برای جلب توجه و تایید والدین با یکدیگر درگیر میشوند؛ احتمالا شما هم جملات این‌چنینی زیاد شنیده‌اید: «مامان نگاه کن! خودش داره مزاحمم میشه، من کاری باهاش ندارم.»
چه زمانی در دعوای فرزندان با هم مداخله کنیم؟
ابتدا عقب بایستید و حل مصالحت‌آمیز مشکل را به خودشان واگذار کنید، اما اگر اختلاف در حال تبدیل‌شدن به درگیری است، به‌صورت زیر وارد عمل شوید:
- قبل از شروع گریه‌زاری، توهین و زدوخورد به دعوا خاتمه دهید.
- خونسردی خودتان را حفظ کنید.
- بعد از آرامشدن فرزندان با آنها صحبت و برای جلوگیری از بروز مجدد دعوا، قانون تعیین کنید.
- از پیامدهای منصفانه و متناسب با شرایط برای نقض قانون استفاده کنید. اگر فرزندتان حواسپرتی دارد و مدام از قوانین تخطی می‌کند، مقاله فراموشکاری کودکان را مطالعه کنید.
چگونه دعوای بین فرزندان را مدیریت کنیم؟
در حین مدیریت دعوای بین فرزندان باید همواره به دنبال راهی برای آموزش نحوه حل تعارضات و برقراری ارتباط موثر باشید. روشهای زیر در این راه به شما کمک میکنند.
آموزش بازی های مشارکتی و رقابتی-مشارکتی
باختن در دعواها باعث احساس سرشکستگی و ناامیدی در کودک می‌شود. برای حل این مشکل، از بازیهای مشارکتی و رقابتی-مشارکتی استفاده کنید. مثلا اگر بچهها بر سر 2 ماشین اسباب‌بازی با یکدیگر درگیر شدند، مسابقه سرعت برگزار کنید و ماشین‌ها را نوبتی بین آنها بچرخانید؛ یا اگر بر سر 2 تفنگ با یکدیگر درگیر شدند، به هر دو نقش پلیس بدهید تا دزدان خیالی را دستگیر کنند. اگر فرزندتان در مدرسه نیز با چالش‌های ارتباطی دست‌به‌گریبان است، پس مقاله علل و راهکارهای مقابله با دعوای بچه ها در مدرسه را نیز مطالعه کنید.
آموزش نحوه شناسایی و ابراز هیجانات
بچهها (خصوصا بچه‌های پیش‌دبستانی) آگاهی هیجانی محدودی دارند که منجر به ناتوانی در بیان خواسته‌ها و بروز دعوا می‌شود. با آموزش شناسایی، نام‌گذاری و نحوه ابراز هیجانات، به‌مرور آگاهی هیجانی آنها افزایش و جروبحث‌ها کاهش پیدا می‌کند. مثلا وقتی دعوا بر سر مداد رنگی در حال تبدیل‌شدن به گیس‌و‌گیس‌کشی است، شما پادرمیانی کنید و بگویید: «فک کنم جفت‌تون به اون مداد رنگی نیاز دارید و همین هردوتون رو بدجوری عصبی کرده. تو ناراحتی که چرا اون می‌خواد به‌زور مدادرنگی منو بگیره و اونم از اینکه تو شرایطش رو درک نمی‌کنی ناراحت شده.»
تاکید بر احترام به روابط خواهر و برادری
احترام به عقاید و علایق دیگران را تبدیل به ارزش خانوادگی کنید. آنها باید حرمت و ارزش روابط خواهر-برادری را بدانند و مراقب گفتار و کردارشان در قبال یکدیگر باشند. مشاجره، اختلاف‌نظر و حتی حق‌خواهی کاملا طبیعی است، اما بدوبیراه‌گفتن و مجازات فیزیکی به‌هیچ‌وجه پسندیده نیست.
قانون گذاری با مشارکت فرزندان
نحوه برخورد شما با دعوای بچهها، در یادگیری نحوه حل مشکلات و چالش‌های بعدی بسیار تأثیرگذار است. برای حصول بهترین نتیجه، منتظر آرامشدن اوضاع و حرف‌شنوی کودک بمانید و سپس گام‌های زیر را دنبال کنید:
- تصمیم‌‌تان را برای بچهها تشریح کنید. مثلا بگویید، «تا حل مشکل، هیچ‌کس اجازه استفاده از ماشین رو نداره.»
- از هر دوی آنها درباره علت مشکل سوال کنید. آنها را به درک نقطه‌نظرات دیگری تشویق کنید.
- راهحل پیشنهادی هر دو طرف را جویا شوید و آنها را در فهم انتظارات‌شان راهنمایی کنید. مثلا بگویید، «علی به نظرت ماشین باید همیشه در اختیار تو باشه، درسته؟»
- برای پیداکردن راه‌حل‌های بیشتر، از روش بارش فکری استفاده و تمام نظرات را بدون قضاوت یادداشت کنید.
- خوبی‌ها و بدی‌های هر ایده را بررسی کنید و به هرکدام یک امتیاز بدهید.
- اگر بر سر هیچ‌کدام از ایده‌ها به توافق نرسیدید، از اول شروع کنید یا از دیگران کمک بگیرید.
- به‌محض رسیدن به توافق نهایی، آن را اجرا و ارزیابی کنید.
طرف فرزند کوچک تر را نگیرید
برخی والدین معمولا با استفاده از جملات سرزنش‌آمیز، کودک بزرگ‌تر را مقصر می‌دانند. مثلا می‌گویند، «خجالت بکش، تو بزرگ‌تری.» یا «اسباب‌بازی رو بهش بده، اون خواهر کوچیک‌تره.» گاهی هم با توسل به زورواجبار، کودک بزرگ‌تر را از دعوا خارج و کودک کوچک‌تر را برنده نبرد معرفی میکنند! این روش‌ها باعث افزایش احساس گناه و گاهی حسادت و کینه‌ورزی بچه‌های بزرگ‌تر می‌شود و در حل مشکل تأثیری ندارد. اگر فرزند بزرگ‌تر در دوره نوجوانی قرار دارد و گاهی بی‌دلیل خواهر و برادر کوچک‌تر را اذیت می‌کند، مقاله راهنمای کنترل خشم در نوجوانان را مطالعه کنید.
دعوا نکردن جلوی فرزندان
شاید برای شما هم جای سوال باشد که خانواده چگونه زمینه موفقیت فرزندان را فراهم می کند؟ الگوبرداری از رفتارهای مثبت و سازنده شما، یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت فرزندان است. هنگام برخورد با چالش‌ها و اختلاف‌نظرها از شیوه‌های سازنده زیر استفاده کنید و الگوی فرزندان باشید:
- هنگام اختلاف‌نظر با دیگری، به‌آرامی بحث را پیش ببرید.
- از روشهای کنترل عصبانیت، مانند تنفس عمیق و آرام‌سازی عضلانی استفاده کنید.
- واکنش‌های متناسب با موقعیت نشان دهید.
- به حرف‌ها و نظرات دیگران گوش کنید.
سخن پایانی
دعوای بین کودکان تاحدودی طبیعی است و نیاز به پادرمیانی و میانجیگری ندارد. آنها به دلایلی مانند حسادت، رقابت، کنترل هیجانی ضعیف، ناتوانی در درک نقطه‌نظرات دیگران و احساس حق‌به‌جانب‌‌بودن، گاهی با یکدیگر درگیری و مجادله پیدا میکنند. اگر آتش دعوا سر خاموشی نداشت و اوضاع در حال وخیم‌تر شدن بود، مشاجره را متوقف و خونسردی خودتان را حفظ کنید. منتظر آرامشدن فرزندان بمانید و سپس با آنها در مورد مشکل و نحوه حل آن گفت‌وگو کنید. همچنین از روشهای غیرمستقیم مانند بازیهای مشارکتی و آموزش شناسایی و کنترل هیجانات برای آموزش نحوه حل تعارضات و برقراری ارتباط موثر کمک بگیرید.
سوالات متداول
- نحوه مدیریت دعوا بین فرزندان چگونه است؟
بعضی از مشاجرات کاملا طبیعی است و نیاز به پادرمیانی ندارد، اما برخی از آنها شدت زیادی دارد و باید کنترل شود. در چنین مواردی، دعوا را متوقف کنید و منتظر آرامشدن بچهها بمانید. بعد از آرامشدن اوضاع، درباره مشکل و راهحل آن صحبت کنید. - چرا بچه ها با هم دعوا میکنند؟
دعواهای خواهر-برادری جزئی از روند رشد طبیعی و اقتضاء سنی کودکان است. کودکان معمولا به دلایلی مانند ناتوانی در کنترل هیجانات، الگوبرداری از والدین، حسادت و توجهطلبی با یکدیگر درگیر میشوند. - راهکارهای جلوگیری از دعوای کودکان چیست؟
آموزش بازیهای مشارکتی-رقابتی، شناسایی و ابراز هیجانات، تأکید بر روابط خواهر-برادری، قانونگذاری و دعوانکردن والدین جلوی فرزندان از روشهای موثر جلوگیری از دعوای کودکان است.
