تا به حال فکر کرده‌اید وقتی می‌گوییم کودکی باهوش است یعنی دقیقا چه کاری را بهتر از دیگران انجام می‌دهد؟ آیا کودکان و به طور کلی افراد باهوش، فقط در زمینه تحصیل و علم باهوش هستند؟ آیا ممکن است فردی در زمینه‌های خاصی هوش بالا و در ابعاد دیگر هوش متوسط داشته باشد؟ نظریه هوش گاردنر بود که پاسخ به این سوالات را با بازتعریف هوش، آسان‌تر کرد.
نظریه‌ها و رویکردهای زیادی در مورد پتانسیل یادگیری انسان ایجاد شده است اما نظریه هوش چندگانه گاردنر یکی از مقبول‌ترین آنها است که بعدها به هوش ۱۰گانه توسعه پیدا کرد. در ادامه ضمن تعریف نظریه هوش هشت‌گانه گاردنر، به معرفی انواع هوش گاردنر و کاربردهای این نظریه پرداخته‌ایم.
هاوارد گارنر کیست؟
هاوارد گاردنر (Howard Earl Gardner) روانشناس و استاد دانشگاه هاروارد، برای اولین بار در سال ۱۹۸۳ نظریه هوش چندگانه را ارائه کرد. او معتقد بود که هوش یک مقوله با ابعاد مختلف است و انسان‌ها می‌توانند دارای انواع ۸گانه‌ای از هوش باشند و احتمالا هوش نهم به نام هوش هستی‌گرا نیز وجود دارد. بعدها هوش اخلاقی نیز به این لیست اضافه شد. دیدگاه او نگاه سنتی به هوش را به چالش کشید.
تعریف هوش از منظر گاردنر
هوش اغلب به عنوان یک پتانسیل ذاتی تعریف میشود که هر فرد با آن متولد شده است. متغیری که میتوان آن را اندازه‌گیری کرد و در طول زندگی تغییری نمی‌کند. اما بر اساس نظریه هوش گاردنر، هر فرد ابعاد مختلفی از هوش دارد و فرایند یادگیری باید متناسب با نقاط قوت انواع هوش انجام شود.
نکته مهم در تعریف هوش چندگانه گاردنر این است که نباید آن را با سبک یادگیری اشتباه گرفت و خود گاردنر یکی بودن آنها را رد میکند. از نظر گاردنر، شواهد قانع‌کننده‌ای وجود ندارد که تحلیل سبک یادگیری نتایج مؤثرتری نسبت به روش آموزشی همگانی داشته باشد.
اهمیت درک نظریه هوش چندگانه
درک هوش چندگانه از این جهت مهم است که تاکید دارد هوش فقط مربوط به پیشرفت تحصیلی یا نمره IQ نیست، بلکه شامل طیف وسیعی از تواناییها و نقاط قوت میشود. با شناسایی ترکیب منحصربه‌فرد هوش خود، افراد خودآگاهی و عزت نفس بیشتری پیدا کرده و مسیر تحصیلی و شغلی همسو با نقاط قوت و علایق خود را دنبال میکنند. به‌علاوه، درک هوش‌های چندگانه می‌تواند رویکرد شخصی‌سازی‌شده‌تری برای آموزش و یادگیری دانش‌اموزان رقم بزند. رویکردی که نقاط قوت و توانایی‌های متنوع همه دانشآموزان را معتبر شناخته و ارزش‌گذاری کند.
انواع هوش از نظر تئوری هوش گاردنر
هوش های چندگانه از زبان گاردنر به ۱۰ دسته طبقه بندی می‌شوند:
- هوش کلامی – زبانی
- هوش تصویری – فضایی
- هوش ریاضی
- هوش موسیقایی
- هوش جسمی – حرکتی
- هوش بین فردی
- هوش درون فردی
- هوش طبیعت گرا
- هوش هستی گرا یا هوش وجودی
- هوش اخلاقی
پیش از این درباره انواع هوش در کودکان و روشهای تشخیص آنها نیز صحبت کرده‌ایم.
هوش کلامی زبانی
هوش زبانی یا هوش کلامی بخشی از نظریه هوش چندگانه است که با حساسیت به زبان گفتاری و نوشتاری، توانایی یادگیری زبان جدید و ظرفیت استفاده از زبان برای دستیابی به اهداف معین (بیان احساسات، برطرف کردن نیازها، ایجاد ارتباط عاطفی، انتقال مفاهیم علمی) سروکار دارد.
هوش زبانی شامل توانایی استفاده از دستور زبان، ساختار زبانی، جمله‌سازی، استفاده از کلمات و عبارات جدید، معناشناسی و واج شناسی زبان است. افراد دارای هوش زبانی بالا، مانند ویلیام شکسپیر و اپرا وینفری، توانایی تجزیه و تحلیل اطلاعات و ایجاد محصولاتی شامل زبان شفاهی و نوشتاری مانند سخنرانی، کتاب و یادداشت را دارند.
دانش‌آموزانی که هوش کلامی بالایی دارند معمولا در رشته‌های علوم انسانی مانند فلسفه، علوم اجتماعی، خبرنگاری، نویسندگی و حقوق موفق هستند. تست هوش وکسلر یکی از روشهای معتبر ارزیابی هوش کلامی و غیر کلامی در کودکان است.
هوش تصویری فضایی
هوش فضایی یا هوش تصویری شامل توانایی درک دقیق دنیای بصری و فضایی است. این شامل توانایی تبدیل، تغییر یا دستکاری اطلاعات بصری است. افراد با هوش فضایی بالا در تجسم، ترسیم، جهت‌یابی، ساختن پازل و خواندن نقشه مهارت دارند.
هوش فضایی پتانسیل شناسایی و کار کردم با الگوهای فضایی وسیع (مانند آنچه خلبان‌ها استفاده میکنند) و همچنین الگوهای مناطق محدودتر مانند موارد مهم برای مجسمه‌سازان، جراحان، شطرنج‌بازان، گرافیست‌ها را دارد. هنرمندان یا معماران مانند فرانک لوید رایت و آملیا ارهارت، دارای هوش فضایی بالا هستند و توانایی تشخیص و دستکاری تصاویر فضایی در مقیاس بزرگ و ریز را دارند. تست هوش کتل و آزمون گودیناف دو روش ارزیابی هوش تصویری کودکان هستند.
هوش ریاضی
هوش منطقی یا هوش ریاضی به ظرفیت تجزیه و تحلیل منطقی مسائل، انجام عملیات ریاضی و بررسی علمی مسائل اشاره دارد. هوش منطقی ریاضی شامل توانایی استفاده از منطق، انتزاعات، استدلال و تفکر انتقادی برای حل مسائل است.
افرادی که دارای هوش منطقیریاضی هستند، مانند آلبرت انیشتین و بیل گیتس، توانایی ایجاد معادلات و اثبات، انجام محاسبات و حل مسائل انتزاعی را دارند. هوش منطقی و ریاضی کمک میکند در رشته‌های ریاضی، حسابداری، مهندسی، تحقیقات علمی و مشاغلی که با آنالیز و تحلیل سر و کار دارند بهتر از سایرین عمل کنید.
هوش موسیقایی
هوش موسیقایی به مهارت در اجرا، آهنگسازی و درک الگوهای موسیقی اشاره دارد. هوش موسیقایی شامل توانایی درک، تمایز، ایجاد و بیان فرم‌های موسیقی و شامل حساسیت به ریتم، زیر و بمی، ملودی و رنگ تن است. افرادی با هوش موسیقایی بالا در آواز خواندن، هماهنگی با موسیقی، نواختن ساز و آهنگسازی مهارت دارند. افراد با هوش موسیقایی مانند بتهوون توانایی تشخیص و ایجاد زیر و بم، ریتم و لحن اصوات دارند.
هوش جسمی حرکتی
هوش جسمی حرکتی در نظریه گاردنر به معنای پتانسیل استفاده از کل بدن یا قسمت‌هایی از بدن (مانند دست یا دهان) برای حل مسئله است. هماهنگی فیزیکی، قدرت حفظ تعادل، مهارت انجام کارهای ظریف و انعطاف‌پذیری از شاخصه‌های افرادی با هوش حرکتی بالا محسوب میشود. به نظر می‌رسد ارتباط بین مغز، چشم و عضلات در این افراد بالاتر است.
افرادی که هوش جسمانی حرکتی بالایی دارند در ورزش، رقص، بازیگری و صنایع دستی قوی هستند. افراد دارای هوش جسمانی- حرکتی، مانند مایکل جردن و سیمون بایلز، می‌توانند از بدن خود برای خلق اثر یا حل مشکلات از طریق اتحاد ذهن و بدن استفاده کنند.
هوش بین فردی
هوش بین فردی توانایی درک نیات، انگیزه‌ها و خواسته‌های دیگران و در نتیجه تعامل موثر با دیگران است. فردی با هوش بین فردی بالا نسبت به واکنش‌ها، لحن، زبان بدن و به طور کلی بروز احساسات و هیجانات دیگران حساسیت بیشتری دارد. این افراد قادر به همدلی، همدردی و تاثیرگذاری بالاتر روی دیگران هستند. مهاتما گاندی و مادر ترزا از جمله افرادی با هوش بین فردی بالا هستند.
مشاغلی که به طور مستقیم با روان یا رضایت‌بخشی به افراد رضایت دارد مانند روانشناسی، پزشکی، پرستاری، کاردرمانی، تدریس و بازاریابی به هوش میان فردی بالایی نیاز دارند.
هوش درون فردی
هوش درون فردی توانایی درک خود، داشتن یک مدل کاری موثر برای خود، توانایی خودتنظیمی، خودارزیابی، وجدان درونی، شناسایی خواسته‌ها، ترس‌ها و ظرفیت‌های درونی و استفاده مؤثر از چنین اطلاعاتی در جهت تنظیم زندگی خود است. میزان بالایی از خودآگاهی و توانایی پالایش، تجزیه و تحلیل زندگی عاطفی در چنین افرادی وجود دارد.
افراد دارای هوش درون فردی بالا مانند ارسطو و مایا آنجلو، توانایی تشخیص و درک حالات، خواسته‌ها، انگیزه‌ها و نیات درونی خود را دارند. این نوع هوش می تواند به فرد کمک کند تا بفهمد کدام اهداف زندگی مهم هستند و چگونه به آنها دست یابد. هوش درون فردی بالا یکی از ملزومات مشاغلی مانند روانشناسی است.
هوش طبیعت گرا
هوش طبیعت گرا شامل توانایی تشخیص، طبقه‌بندی و ترسیم الگوهای طبیعی است. افراد با هوش طبیعی بالا قادر به درک عناصر طبیعی هستند، ارتباط خوبی با طبیعت برقرار میکنند و نسبت به محیط طبیعی اطراف خود واکنش نشان می‌دهند. افرادی با هوش طبیعت‌گرا مانند چارلز داروین و جین گودال، توانایی شناسایی و تمایز بین انواع مختلف گیاهان، حیوانات و ساختارهای آب و هوایی را دارند. طبیعت خانه دوم این افراد است. نشانه‌های زیر در کودکان می‌تواند حاکی از هوش طبیعت‌گرای بالا باشد:
- به حیوانات، گل‌ها و اتفاقات طبیعی مانند باران و برف واکنش نشان می‌دهد.
- به شناخت موجودات زنده و شباهت و تفاوت آنها علاقه دارند.
- توانایی جهت‌یابی خوبی دارند.
- تفاوت بین موجودات مشابه را به خوبی تشخیص می‌دهند.
- از آسیب به موجودات زنده ناراحت می‌شوند.
کشاورزی، زیست‌شناسی، محیط‌زیست، باغبانی و دامپزشکی از رشته‌های مناسب برای افرادی با هوش طبیعت‌گرا است.
هوش هستی گرا یا هوش وجودی
مسائل وجودی به سوالات بنیادی انسان درباره موضوعاتی مانند مرگ، زندگی، معنویت، ماهیت هستی و دنیا مربوط می‌شوند. این مولفه از هوش گاردنر به توانایی شهودی و ذهنی بالایی برای تفکر عمیق و درک مسائل وجودی دارند. کودکانی که نسبت به موضوعاتی همچون مرگ، زندگی، عدالت و جهان معنوی کنجکاوی بالاتری دارند، عموما از هوش وجودی بالاتری برخوردار هستند. کودکانی که دارای هوش وجودی بالا هستند:
- اغلب زمان زیادی به فکر فرو می‌روند و درباره مسائل اساسی تفکر میکنند.
- نسبت به مشائل وجودی کنجکاو هستند و درباره آن سوال میکنند.
- به موضوعاتی که به اخلاق، عدالت و ارزش‌ها مربوط است علاقه نشان می‌دهند.
- درباره اینکه بعد از مرگ چه میشود سوال میکنند.
- برای تصمیم‌گیری و واکنش نشان دادن به اثری که بر دیگران میگذارند خوب فکر میکنند.
تست هوش گاردنر
ازمون هوش چندگانه گاردنر توسط رابرت پنوارن طراحی شده است و شامل ۸ مورد از اجزای ۱۰گانه هوش گاردنر است. در این آزمون ۸۰ عبارت وجود دارد و هر مولفه از هوش چندگانه با ۱۰ عبارت سنجش می‌شوند. هر عبارت ۸ امتیاز دارد، به این ترتیب حدکاثر نمره تست هوش گاردنر ۴۰۰ است. برای پاسخ به هر عبارت ۵ پاسخ وجود دارد:
- به هیچ وجه شبیه به من نیست: ۱ امتیاز
- اندکی به من شبیه است: ۲ امتیاز
- در حد متوسط به من شبیه است: ۳ امتیاز
- تا حد زیادی به من شباهت دارد: ۴ امتیاز
- کاملا شبیه به من است: ۵ امتیاز
سوالات مربوط به هر مولفه به صورت پراکنده در ازمون هوش چندگانه پراکنده شده‌اند و در نهایت با شمارش امتیاز آنها، یک نمره کلی به دست می‌آید. هرچه نمره آزمون بالاتر باشد هوش کلی و هرچه نمره هر مولفه بالاتر باشد هوش غالب فرد در آن مولفه بیشتر است. تست هوش گاردنر با تقریب خوبی میگوید که چه توانایی‌هایی دارید و بهتر است چه مسیر تحصیلی و شغلی را انتخاب کنید. همچنین ازمون هوش گاردنر ابزار مناسبی برای برنامه‌ریزی آموزشی مدارس، استعدادیابی دانشآموزان و فرایندهای استخدام است.
پیشنهاد می‌کنیم از مطلب تست هوش برای کودکان و نوجوانان نیز استفاده کنید که در آن ۷ آزمون معتبر هوش را توضیح داده‌ایم.
سخن پایانی
هوش همیشه یکی از موضوعات بحث‌برانگیز و جذاب بین روانشناسان، مسئولان اموزشی و خانواده‌ها بوده است. هوش در نگاه سنتی از مهمترین عوامل رشد و پیشرفت افراد است و معمولا به عنوان یک فاکتور ذاتی، تک‌بعدی و ثابت در طول زمان در نظر گرفته میشود. اما هاوارد گاردنر برای اولین بار چندگانه بودن هوش در انسان را مطرح کرد.
گاردنر معتقد است که مربیان و معلمان، نباید در هنگام طراحی روش تدریس، آموزش و ارزشیابی، فقط از یک نظریه خاص یا نوآوری آموزشی پیروی کنند. بلکه باید اهداف و روشهای خود را متناسب با موضوع و روش یادگیری دانشآموزان طراحی کنند. شناخت و توجه به نظریه هوش چندگانه گاردنر می‌تواند بهره‌وری آموزش را افزایش داده و با توجه به تفاوت‌های فردی، به نیازهای خاص دانشآموزان مختلف پاسخ بدهد.
سوالات متداول
- هوش چندگانه یعنی چه؟
هوش چندگانه به نظریه گاردنر اشاره دارد که روشهای مختلف یادگیری و کسب اطلاعات دانشآموزان را توصیف میکند. هوش چندگانه استفاده از کلمات، اعداد، تصاویر و موسیقی تا اهمیت تعاملات اجتماعی، درون نگری، حرکت فیزیکی و هماهنگی با طبیعت را شامل میشود. - نظریه هوش گاردنر چیست؟
به طور خلاصه، این نظریه میگوید که هر فرد مولفههای مختلفی از هوش دارد که ممکن است برخی قویتر و برخی ضعیفتر باشند. بر این اساس افراد از ابعاد مختلف هوش را برای یادگیری استفاده میکنند. بر این مبنا در نظریه گاردنر، ۱۰ نوع هوش مختلف تعریف شده است که در این مطلب راجع به آنها توضیح دادیم. - نظریه هوش چندگانه گاردنر چه کاربری دارد؟
با شناخت هوش چندگانه و ترویج روشهای تقویت انواع هوش، میتوانیم یک محیط یادگیری غنی برای دانشآموزان ایجاد کنیم که به تنوع تواناییها توجه دارد و رشد دانشآموزان را در بعدهای مختلف تسهیل میکند. همچنین میتوان از تفسیر نتایج تست هوش گاردنر برای انتخاب رشته، مسیر تحصیلی و شغلی استفاده کرد. - تست هوش گاردنر برای چه سنی مناسب است؟
تست هوش گاردنر برای بازه سنی ۱۰ سال به بالا مناسب است.
