وقتی اسم رشته صنایع غذایی را می‌شنوید فورا یاد چه چیزهایی می‌افتید؟ احتمالا کارخانه‌های تولید کنسرو و کمپوت! خیلی هم بیراه نرفته‌اید اما رشته علوم و صنایع غذایی فقط به این تولیدات محدود نمی‌شود. در این مقاله قصد داریم دید همه‌جانبه‌ای نسبت به رشته صنایع غذایی پیدا کنیم. مثلا بدانیم جزو کدام زیرشاخه است؟ از چه رشته ای می‌توان صنایع غذایی را انتخاب کرد؟ ادامه تحصیل در این رشته امکان دارد؟ بازار کاری و درآمد صنایع غذایی چگونه است؟ در پایان این مقاله می‌توانید با دید درست‌تری درمورد ورود به این رشته تصمیم بگیرید.
تاریخچه رشته علوم و صنایع غذایی
فکر می‌کنید اولین بار این رشته در چه سالی دانشجو پذیرفت؟ جالب است بدانید که در سال ۱۳۴۰ برای اولین بار، انستیتو خوار و بار و تغذیه ایران (انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی امروز)، این رشته را در مقطع کارشناسی ارائه کرد. بعد از آن نیز در سال ۱۳۴۲ دانشگاه تهران گروه مهندسی علوم و صنایع غذایی را در دانشکده کشاورزی تاسیس کرد. سال ۱۳۸۶ نیز رشته علوم و صنایع غذایی با گرایش کنترل کیفی و بهداشتی، برای تربیت نیروی متخصص این حوزه، ایجاد شد.
معرفی رشته علوم و صنایع غذایی
به طور کلی متخصصان این رشته ماهیت مواد غذایی، بیوشیمی، میکروب‌شناسی، اصول حمل و نقل مواد خوراکی و شیمی مواد غذایی را مطالعه می‌کنند. علوم و صنایع غذایی به نوعی تلفیقی از علوم غذایی و رشته‌هایی مانند شیمی، صنایع و کشاورزی است. کارشناسان صنایع غذایی از دانشی که به دست آورده‌اند برای تولید مواد غذایی مقرون به صرفه، با ماندگاری بالا، تجاری‌سازی‌شده، سلامت، مغذی و با کیفیت استفاده می‌کنند.
رشته صنایع غذایی مناسب چه کسانی است؟
قبل از اینکه درباره دروس و آینده این رشته اطلاعات کسب کنید، می‌توانید سوالات زیر را از خودتان بپرسید و اگر به اغلب آن‌ها پاسخ بله دادید، به انتخاب رشته صنایع غذایی جدی‌تر فکر کنید.
- آیا دوست دارید در کارخانه‌های صنایع غذایی یا آزمایشگاه‌ها کار کنید؟
- آیا در صورت لزوم، می‌توانید در کارخانه‌ای که خارج از شهر باشد کار کنید؟
- آیا می‌توانید با کم بودن موقعیت‌های شغلی رشته‌تان کنار بیایید و تسلیم نشوید؟
- به کار گروهی و تیمی علاقه دارید؟
- سلامتی و ویژگی‌های مواد غذایی برایتان جذاب و جذاب هستند؟
- آیا به جستجو و کشف کردن علاقه‌مند هستید؟
- به جزییات به صورت موشکافانه دقت دارید؟
- آیا دروس زیست و شیمی دبیرستان برایتان جذاب هستند؟
- معمولا در مسائل مختلف، رویکرد حل مسئله و پیدا کردن راه حل دارید؟
تفاوت رشته صنایع غذایی و رشته تغذیه
رشته تغذیه بیشتر به فیزیولوژی بدن، مواد بیوشیمیایی، تاثیر غذاها و داروها بر بدن می‌پردازد. کسی که رشته تغذیه خوانده باشد عمدتا در زمینه اهمیت و نقش تغذیه، تغذیه سالم، نقش تغذیه در بهبود مشکلات و بیماری‌های و رژیم درمانی کار می‌کند. همچنین فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد و دکترای این رشته می‌توانند مطب تغذیه تاسیس کنند و به کار رژیم درمانی بپردازند. در حالی که رژیم غذایی اصلا در حیطه کاری رشته صنایع غذایی نیست.
تفاوت رشته صنایع غذایی و مهندسی صنایع غذایی
هر دو رشته علوم و صنایع غذایی و مهندسی صنایع غذایی مربوط به شاخه تجربی هستند. اما:
- رشته علوم و صنایع غذایی بیشتر به صنعت تولید غذا مربوط است و مهندسی صنایع غذایی با مهندسی کشاورزی ارتباط دارد.
- پذیرش رشته علوم و صنایع غذایی به صورت کشوری است اما مهندسی صنایع غذایی به صورت قطبی دانشجو می‌گیرد.
- گرایش‌های این دورشته با یکدیگر تفاوت دارند.
- رشته صنایع غذایی زیرمجموعه وزارت بهداشت اما رشته مهندسی صنایع غذایی زیرمجموعه وزارت علوم است.
- کارشناس صنایع غذایی بیشتر بر بهداشت و کیفیت تولید مواد غذایی تمرکز دارد اما رشته مهندسی صنایع غذایی بر اصلاح گیاهان و محصولات کشاورزی از تولید تا مصرف نظارت دارد.
رشته صنایع غذایی در هنرستان
اگر دوست داشته باشید رشته صنایع غذایی را در دبیرستان بخوانید، می‌توانید در پایه دهم وارد رشته فنی حرفهای شوید. در هنرستان‌های فنی حرفهای، رشته صنایع غذایی در گروه کشاورزی قرار دارد. تفاوت هنرستان و دبیرستان در این است که شما در مدارس فنی‌حرفه‌ای، بیشتر دروس عملی و کاربردی را می‌گذرانید و به نسبت تعداد روس تئوری کمتری دارید.
جدول دروس رشته صنایع غذایی هنرستان های فنی و حرفه ای
کل کتاب‌های ۳ پایه هنرستان رشته صنایع غذایی را در جدول زیر مشاهده می‌کنید.
| پایه دهم صنایع غذایی | آب و خاک و گیاه، فراورده‌های لبنی، دانش فنی پایه، فرآوری گیاهان دارویی و خشکبار، الزامات محیط کار، فارسی و نگارش۱،دین و زندگی۱، عربی۱، تربیت بدنی۱، زبان خارجی۱، ریاضی۱، زیست‌شناسی، جغرافیای عمومی و استان‌شناسی |
| پایه یازدهم صنایع غذایی | دین و زندگی۲، عربی۲، تربیت بدنی۲، زبان خارجی۲، ریاضی۲، فارسی۲، درس انتخابی (۱-هنر ۲-تفکر و سواد رسانه ای)، درس انتخابی (۱- کاربرد فناوری های نوین ۲-مدیریت تولید)، شیمی، تولید و بسته‌بندی کنسرو و کمپوت، تولید فراورده‌های غلات |
| پایه دوازدهم صنایع غذایی | دین و زندگی۳، فارسی۳، تربیت بدنی۳، عربی۳، هویت اجتماعی، اخلاق حرفهای، مدیریت خانواده، انسان و محیط زیست، تولید و بسته‌بندی فراورده‌های دام و طیور، روغن‌کشی، دانش فنی تخصصی، کارآموزی |
رشته صنایع غذایی در دانشگاه
رشته صنایع غذایی زیرشاخه های رشته تجربی است و همانطور که پیش‌تر توضیح دادیم، در هنرستان‌های فنی حرفهای هم همین رشته ارائه میشود. بنابراین یا باید دیپلم تجربی بگیرید و در کنکور تجربی شرکت کنید یا اینکه از پایه دهم وارد مدارس فنی‌حرفه‌ای، شاخه کشاورزی و رشته صنایع غذایی شوید و بعد از دیپلم، در کنکور کاردانی فنی‌حرفه‌ای شرکت کنید.
رشته صنایع غذایی بدون کنکور
رشته صنایع غذایی بدون کنکور در دانشگاه‌های مختلفی ارائه میشود و داوطلبان می‌توانند فقط با سوابق تحصیلی، ثبت نام کنند. اما از مهمترین شرایط دوره‌های بدون کنکور این است که سابقه تحصیلی و مدرک دیپلم داشته باشید. بنابراین اگر در دبیرستان رشته‌ای به جز رشته تجربی خوانده‌اید، نمرات پایین دارید یا فارغ‌التحصیل نظام قدیم هستید، حتما شرایط ترمیم معدل را بررسی کنید.
دروس رشته صنایع غذایی در دانشگاه
کارشناسی رشته صنایع غذایی معمولا ۴ سال (۸ ترم تحصیلی) طول می‌کشد. در این مقطع دانشجویان باید ۱۴۰ واحد درسی را بگذرانند:
- دروس عمومی: ۲۲ واحد
- دروس علوم پایه: ۲۹ واحد
- دروس اصلی: ۲۶ واحد
- دروس تخصصی: ۳۳ واحد
- دروس انتخابی: ۹ واحد
- کارآموزی در عرصه: ۱۶ واحد
چارت درسی کارشناسی صنایع غذایی
جدول اسامی این دروس را در ادامه مشاهده می‌کنید. فکر می‌کنید به این دروس علاقه داشته باشید؟
| دروس عمومی | مبانی نظری اسلام، اخلاق اسلامی، انقلاب اسلامی، تاریخ و تمدن اسلامی، آشنایی با منابع اسلامی، ادبیات فارسی، زبان انگلیسی عمومی، تربیت بدنی، جمعیت و تنظیم خانواده |
| دروس پایه | آمار و احتمالات، ریاضی عمومی، شیمی عمومی، شیمی آلی، بیوشیمی عمومی، فیزیک عمومی، کاربرد کامپیوتر، رسم فنی و نقشه‌کشی، شیمی تجزیه، بیولوزی سلولی، میکروبیولوژی عمومی |
| دروس تخصصی | اقتصاد و مدیریت صنعتی، طرح آزمایشات در صنایع غذایی، تکنولوژی پس از برداشت، علوم پایه کشاورزی، عملیات کارگاهی، میکروبیولوژی مواد غذایی، شیمی مواد غذایی، اصول مهندسی صنایع غذایی، تجزیه مواد غذایی، اصول نگهداری مواد غذایی، کارورزی، تکنولوژی گوشت و شیلات، تکنولوژی روغن‌های خوراکی، تکنولوژی غلات، تکنولوژی شیر و فرآورده‌ها، کنسروسازی، تکنولوژی قند، اصول بسته‌اندی مواد غذایی و بیولوژیک، صنایع آشامیدنی‌ها، عملیات واحد در صنایع غذایی، اصول طراحی کارخانجات صنایع غذایی، تغذیه، کنترل کیفیت مواد غذایی |
| دروس انتخابی | اصول فراوری خشکبار، تصفیه آب و فاضلاب، برنامه‌نویسی وکامپیوتر، سردخانه و انبار، بهداشت و ایمنی مواد غذایی، صنایع تخمیری، شیمی فیزیک مواد غذایی، غذاهای فراسودمند، صنعتی‌سازی تولید محصولات غذایی ایران، تغذیه درمانی، زبان انگلیسی تخصصی، صنایع قنادی، صنایع غذایی و محیط زیست، طراحی واحدهای عملیاتی در کارخانه، فناوری بازیافت و تبدیل ضایعات کشاورزی و صنایع غذایی، سمینار، مدیریت منابع آب و انرژی در صنایع غذایی، استانداردسازی و کنترل تقلبات در صنایع غذایی، غذاهای حلال، پروژه، ریاضیات |
گرایش های رشته صنایع غذایی در دانشگاه
صنایع غذایی در مقطع کارشناسی گرایش خاصی ندارد. اما اگر می‌خواهید بدانید آینده تحصیلی شما در این رشته چه میشود، باید بگوییم در گروه صنایع غذایی امکان تحصیل در ۴ گرایش مختلف وجود دارد. همچنین می‌توانید برای کنکور اغلب رشتههای وزارت علوم یا رشتههای مرتبط وزارت بهداشت در مقاطع بالاتر ثبت نام کنید. به جز ۴ گرایش زیر که از گرایش‌های صنایع غذایی هستند، می‌توان در برخی از رشتههای مربوط به وزارت بهداشت نیز شرکت کرد:
- بهداشت و ایمنی مواد غذایی
- کنترل کیفی و بهداشتی
- میکروب‌شناسی مواد غذایی
گرایش فناوری مواد غذایی
گرایش فناری یا تکنولوژی مواد غذایی، بر طراحی و کنترل عملکرد تجهیزات و ماشین‌آلاتی فراوری مواد غذایی متمرکز است. فارغ‌التحصیلان این گرایش بیشتر در خط تولید مواد غذایی فعالیت می‌کنند.
گرایش شیمی مواد غذایی
در این گرایش صنایع غذایی ساختار مواد غذایی از نظر شیمی، مانند ماندگاری، تغییرات و تاثیر فرایندهای تولید و بسته‌بندی مطالعه میشود. شیمی مواد غذایی بیشترین ارتباط را با گرایش فناوری مواد غذایی دارد.
گرایش مهندسی صنایع غذایی
این گرایش تلفیقی از علوم صنایع غذایی و مهندسی‌های مختلف است. گرایش مهندسی صنایع غذایی در کارشناسی ارشد، محاسبات بیشتری دارد و فارغ‌التحصیلان آن به مدل‌سازی فرایندهای غذایی، طراحی و بهینه‌سازی عملکرد خط تولید مواد غذایی می‌پردازند.
گرایش بیوتکنولوژی مواد غذایی
جدیدترین گرایش صنایع غذایی است که مباحث میکروبیولوژی در آن نقش پررنگی دارند. این گرایش به کاربردهای روش‌های نوین زیستی مانند استفاده از میکروب‌ها و مهندسی ژنتیک، برای تولید مواد غذایی با کیفیت بالاتر یا خواص مطلوب می‌پردازد. برای آشنایی بیشتر مطلب رشته بیوتکنولوژی را هم بخوانید.
بازار کار رشته صنایع غذایی
صنعت غذا رو به رشد و توسعه است چون جمعیت جهان در حال افزایش و منابع غذایی در حال کاهش هستند. بنابراین به نظر میرسد در آینده شرایط کاری این رشته رو به رشد باشد. هرچند در حال حاضر تعداد مراکزی که اقدام به جذب فارغ‌التحصیلان صنایع غذایی کنند، آنچنان زیاد نیست. اگر به این رشته علاقه‌مند هستید، حتما وجود صنایع، کارخانه‌ها و آزمایشگاه‌های کیفیت‌سنجی را در محل زندگیتان بررسی کنید.
شغل های رشته صنایع غذایی
برایتان سوال شده که با خواندن این رشته دقیقا در چه مراکزی امکان کار دارید؟ شاید لیست مشاغل زیر به شما کمک کند:
- مدیر تولید
- مسئول فنی
- کارشناس آزمایشگاه
- مسئول بخش تحقیق و توسعه
- مشاور در کارخانه‌ها
- بازرسی تضمین کیفیت
- کارشناس کنترل و تضمین کیفیت
همچنین لیست زیر که مربوط به مراکزی است که نیروهای متخصص صنایع غذایی را جذب می‌کنند:
- وزارت بهداشت
- سازمان نظارت بر غذا و دارو
- انستیتو تغذیه و صنایع غذایی
- انستیتو پاستور ایران
- سازمان بهزیستی کشور
- شرکت توسعه صنایع پزشکی
- انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور
- سازمان ملی استاندارد ایران
- وزارت جهاد سازندگی
- وزارت صنعت، معدن، تجارت
- وزارت جهاد کشاورزی
سخن پایانی
تامین غذای سالم مورد نیاز بشر، یکی از نیازهای روز در تمام دنیا است. جمعیت در حال افزایش و منابع غذایی در حال کاهش هستند از طرفی آلودگی‌های زیست‌محیطی نیز گسترش پیدا کرده است. به همین دلیل روز به روز به اهمیت رشته‌هایی مانند صنایع غذایی که در چرخه تولید تا مصرف مواد غذایی با سنعت سر و کار دارند، بیشتر میشود. رشته صنایع غذایی از زیرشاخه علوم تجربی و همچنین زیرشاخه کشاورزی در هنرستان است. این رشته تا مقطع دکترا در دانشگاه‌ها ارائه میشود. عمده کار فارغ‌التحصیلان صنایع غذایی در خصوص بهداشت تولید مواد غذایی سالم است. بیشتر مشاغل صنایع غذایی در کارخانه‌های صنایع غذایی و آزمایشگاه‌ها هستند.
سوالات متداول
- رشته صنایع غذایی زیرشاخه کدام رشته است؟
زیرشاخه رشته تجربی است و همچنین در مدارس فنی حرفهای، شاخه کشاورزی نیز ارائه میشود. - آیا رشته صنایع غذایی خوب است؟
خوب یا بد بودن رشتهها بستگی به علاقه، استعداد، توانمندی و اهداف شما دارد. بنابراین نباید این موضوع را صفر و صد دید. رشته مهندسی صنایع غذایی با توجه به شرایط منابع غذایی در دنیا و افزایش جمعیت، وضعیت مناسبی دارد. اما حتما به این موضوع که در محل زندگیتان صنایع غذایی وجود دارد یا نه توجه کنید. - تفاوت رشته صنایع غذایی و مهندسی صنایع غذایی چیست؟
رشته صنایع غذایی از رشتههای وزارت بهداشت و مهندسی صنایع غذایی از گروه کشاورزی و مربوط به وزارت علوم است. در مقاله مفصل به جزییات متفاوت این دو رشته پرداختهایم. - رشته صنایع غذایی زیرشاخه کدام رشته است؟
صنایع غذایی زیر شاخه رشته تجربی است. البته این رشته در هنرستان نیز ارائه میشود. - کدام گرایش صنایع غذایی بهتر است؟
با توجه به شرایط بازار و صنایع غذایی موجود در کشور، به نظر میرسد گرایش علوم و صنایع غذایی کاربرد بیشتر و در نتیجه وضعیت شغلی بهتری داشته باشد. اما این تفاوت آنچنان محسوس و زیاد نیست.
