آنچه در محیط‌های آموزشی اهمیت بالایی دارد، افزایش بهره‌وری در یادگیری افراد است. همه نظام‌های آموزشی با این هدف ایجاد شده و تغییر پیدا کرده‌اند و کارایی آن‌ها متفاوت بوده است. یکی از نکات مهم در یادگیری، نه صرفا نوع و حجم مطالب بلکه نوع انتقال مطالب و کلیه شرایط محیطی است که دانشآموزان در آن به آموختن مشغول هستند. ضروری است که در دنیای امروز آموزش را از انتقال صرف مطالب، به سمت رشد توانایی‌های خلاق دانشآموزان پیش ببریم. آموزش معکوس یکی از تکنیک‌های فعال یادگیری است که در آن زمان بیشتری به کلاس اختصاص داده میشود و نتایج امیدوارکننده‌ای به دنبال داشته است. اما اجرای آن نیاز به رعایت اصول و قوانین خاصی دارد. در این مطلب می‌خواهیم شکل‌دهی کلاس درس معکوس و ارکان آن را بررسی کنیم.
یادگیری معکوس چیست؟
آموزش معکوس یکی از روش‌های فعال و ترکیبی برای یادگیری مطالب است که در ساده‌ترین تعریف، فعالیت آموزش در کلاس و تکالیف در منزل با یکدیگر جابجا میشوند. کلاس درس معکوس یک رویکرد آموزشی است که در آن آموزش مستقیم از فضای یادگیری گروهی به فضای یادگیری فردی منتقل شده و فضای گروهی، به یک محیط یادگیری پویا و تعاملی تبدیل میشود که در آن معلم دانشآموزان را هنگام به کارگیری مفاهیم و مشارکت خلاقانه راهنمایی می‌کند. دانشجویان یا دانشآموزان در این روش برای یادگیری از فیلم‌های آموزشی استفاده می‌کنند و در کلاس درس به انجام تکالیف و تمرین میپردازند.
سایر پیشنهادات ما برای روش تدریس ابتدایی و ارزشیابی کیفی توصیفی را نیز مطالعه کنید.
مزایای کلاس درس معکوس
- دانش‌آموز می‌تواند بدون دغدغه و نگرانی، متناسب با سرعت یادگیری خود، فیلم آموزشی را به دفعات مورد نیاز به عقب برگرداند و دوباره ببیند.
- کلاس معکوس به دانشآموزان امکان می‌دهد تا برخی از عناصر مانند زمان، مکان، مسیر و سرعت یادگیری را کنترل کنند.
- دانشآموزان آمادگی پیدا می‌کنند که با یادگیری قبلی مطالب، با اعتماد به نفس بیشتری در کلاس حاضر شوند.
- زمان حضور در کلاس به جای ارائه مطالب تئوری، به تبادل نظر، مباحثه و تعامل میپردازند.
- اگر دانش‌اموز به هر دلیل قادر به حضور در کلاس نباشد، احساس عقب افتادن نسبت به دانشآموزان دیگر وجود ندارد و همگی یک روند آموزشی یکسان را طی می‌کنند.
- والدین در مورد دروس و آموزش فرزندشان اطلاع بیشتری پیدا می‌کنند.
- حضور در کلاس فرصتی برای دریافت راهنمایی‌های تکمیلی فراهم می‌کند بدون اینکه تمام زمان صرف انتقال اطلاعات شود.
- وقت تلف شده دانش‌آموز در خانه کمتر میشود، در عین حال که دریافت صرف دروس زمان زیادی نمی‌گیرد.
- در روش سنتی معلم گاهی ناچار است درس را برای دانش‌آموزانی که مطلب را یاد نگرفته‌اند چند بار تکرار کند که ممکن است باعث عقب ماندن از مبحث شود اما در روش معکوس دانش‌آموز با سرعت یادگیری خود آموزی می‌بینند بدون اینکه آسیبی به برنامه کلاس وارد شود.
- کلاس درس از محوریت اساسی معلم در کلاس درس کم می‌کند.
- یادگیری معکوس بر خودکارآمدی تحصیلی و یادگیری دانشآموزان دارای اختلالات یادگیری مؤثر است.
چالش‌های پیش رو در آموزش معکوس
از آن‌جایی که آموزش معکوس روشی نوین محسوب میشود و ممکن است معلمان و مسئولان هنوز با چالش های یادگیری معکوس در مرحله اجرایی روبرو شوند. از جمله این مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عدم آگاهی کامل از فرایند یادگیری معکوس
- نبود سیستم مدیریت یادگیری آنلاین
- زمان‌بر بودن روند تولید فیلم‌های آموزشی
- نداشتن امکانات فنی در مدرسه
- عدم دسترسی دانشآموزان به اینترنت
- تنبلی دانشآموزان در پیگیری محتوای آموزشی
- حواس‌پرتی دانشآموزان در استفاده از اینترنت
- مسئولیت‌پذیری متفاوت دانشآموزان
- افزایش تکالیف و وظایف دانشآموزان
- ناتوانی در ایجاد انگیزه برای دانشآموزان در فعالیت‌های یادگیری قبل از کلاس
طرح درس به روش تدریس معکوس
اگر تصمیم به راه‌اندازی معکوس کلاس‌ها یا یک یا چند درس گرفتید، مراحل زیر را به خاطر بسپارید.
انتخاب فناوری تدریس
یک سرویس میزبانی خوب برای در اختیار گذاشتن آموزش‌ها در نظر بگیرید، که ویژگی‌هایی مانند در دسترس بودن، سرعت بالا، امکانات مختلف مانند ساخت پروفایل شخصی یا پخش خصوصی آموزش‌ها را داشته باشند. برای انتخاب می‌توانید از نظر و خواسته دانشآموزان هم کمک بگیرید. قبل از شروع کلاس‌ها فیلم و کلیپ‌های آموزشی خود را ضبط و بازبینی کنید.
تولید و اشتراک محتوای آموزشی
یک یا دو روز قبل از برگزاری کلاس‌ها فیلم‌های آموزشی را برای دانشآموزان ارسال کنید. در این زمان فرصت کافی دارند تا با سرعت مطالعه و یادگیری خودشان پیش بروند و مطالب را به ذهن بسپارند.
ارزیابی
قبل از اینکه سراغ درس بعدی بروید، میزان درک، یادگیری و تسلط دانشآموزان را روی مباحث ارزیابی کنید. این مرحله را می‌توانید در یک زمان مشخص بعد از مشاهده فیلم‌های آموزشیجام دهید. همچنین در کلاس و از طریق تمرین و بحث یا حتی سوال و جواب به اطلاعات خوبی درباره روند یادگیری دانشآموزان می‌رسید. دانشآموزان نیز متوجه میشوند که کدام دروس را باید دوباره مرور کنند.
برگزاری جلسات پرسش و پاسخ
در مرحله آخر، باید بدانید حتی در روش آموزش معکوس هم دانشآموزان بادی تمرین حل کنند، پروژه انجام دهند، کار گروهی داشته باشند و تحت نظارت و راهنمایی معلم پیش بروند. همانطور که گفتیم، یکی از مهمترین اهداف این روش پرورش خلاقیت و انگیزه و توان کار گروهی است.
نقش دانش آموزان و معلم در کلاس معکوس
برای اینکه تفاوت نقش معلمان و دانشآموزان در یادگیری معکوس را بهتر درک کنیم باید ابتدا نگاهی به سطوح هرم بلوم داشته باشیم که به صورت جدول از سطح ابتدایی به پیشرفته (بالا به پایین) نوشته شده است.
| قبل از کلاس درس | حفظ کردن مطالب |
| فهمیدن مطالب | |
| در کلاس درس | به کار بردن دانسته‌ها |
| تفسیر و تحلیل مطالب | |
| پس از کلاس درس | ارزیابی مطالب |
| خلق مطلب |
در یادگیری سنتی، سطح پایین‌تری از هرم یادگیری مانند به خاطر سپردن و فهمیدن در کلاس اتفاق می‌افتد، در حالی که دانشآموزان معمولاً مجبور میشوند روی فعالیت‌هایی که در سطح بالای یادگیری خارج از کلاس هستند، کار کنند. اما در مدل کلاس درس معکوس دانشآموزان میتوانند قبل از کلاس، سطح پایین کار شناختی را به پایان برسانند و وقتی به کلاس می‌آیند، با حضور همسالان و معلم با سطوح شناختی بالاتر یادگیری (کاربرد، تحلیل، ترکیب و ارزشیابی) همراه شوند.
پیشنهاد مطالعه: یادگیری خود آموز زبان انگلیسی
نکات مهم در کلاس معکوس
هرچند اثرات یادگیری معکوی اثبات شده است اما اگر از راه و روش درست انجام نشود نه تنهای کارایی ندارد بلکه ممکن است باعث افت تحصیلی دانشآموزان شود. بنابراین سعی کنید نکات زیر را در راه اندازی کلاس درس معکوس فراموش نکنید.
- ترجیحا زمان ویدیوها را کوتاه‌تر کنید تا خسته‌کننده نباشد.
- سعی کنید با ترفندهای مختلف جذایت آموزش را بالا ببرید.
- از فناوری‌های در دسترس استفاده کنید و در صورت نیاز استفاده از آن‌ها را به دانشآموزان آموزش دهید.
- فعالیت‌هایی برای کلاس درس در نظر بگیرید که دانشآموزان را با مطلب عیقا درگیر کنند.
- از فعالیت‌های گروهی یا انجام پروژه در کلاس غافل نشوید.
سخن پایانی
آموزش سنتی که در آن معلم اطلاعات تئوری زیادی را به دانش‌آموز منتقل می‌کرد امروزه دگرگون شده است و همه سیستم‌های آموزشی به سمت ایجاد یک الگوی یادگیری فعالانه در روند آموزش دانشآموزان هستند. یکی از این روش‌های یادگیری معکوس است که نقش خانه و مدرسه برای دانش‌آموز جابجا میشود. در این حالت دانشآموزان با استرس کمتری در کلاس حاضر میشوند و محیط کلاس و مدرسه برایشان مهیج‌تر و شادتر خواهد بود. چون در کلاس دانشآموزان تلاش فعالانه‌تری برای ابراز خلاقیت و به اشتراک گذاشتن دانش خود دارند. از طرفی همانطور که گفته شد، استفاده از این روش می‌تواند یکی از مداخلات درمان اختلالات یادگیری محسوب شود. در این مطلب سعی کردیم همه چیز درباره یادگیری معکوس را ذکر کنیم طوری که این مطلب بتواند در جهت الهام بخشیدن و یک آگاهی اولیه درباره این روش نوین برایتان کارایی داشته باشد.
سوالات متداول
- کلاس درس معکوس چیست؟
در کلاس درس معکوس دانشآموزان به جای اینکه برای بار اول مطالب را در کلاس بشنوند، در خانه و از طریق فیلم ضبط شده مطالب درسی با مطالب آشنا میشوند. سپس در کلاس درس به تعامل بیشتر با معلم و همکلاسیها، تفسیر و آنالیز مطالب، حل تمرین و انجام تکالیف میپردازند. - نقش دانش آموز در یادگیری معکوس چیست؟
در این روش، دانشآموزان در مرحله ابتدایی یادگیری یعنی درک و شناخت مطالب نقش بیشتری دارند و در عین حال در کلاس نیز میتوانند فعالانهتر به یادگیری مطالب بپردازند. - اهمیت استفاده از کلاس معکوس چیست؟
کلاس های معکوس این امکان را به دانشآموزان میدهند تا قبل از قرار گرفتن در فضای کلاسی، درس را یاد گرفته و از قدرت خلاقه خود برای مباحثه، همکاری با دوستان و معلمان، انجام تکالیف و رسیدگی به اشکالات در کلاس بپردازند. به این ترتیب هم اعتماد به نفس دانشآموزان تقویت میشود و هم کنترل بیشتری بر روند یادگیری خود دارند. - چهار ستون کلاس معکوس چه هستند؟
این چهار ستون یا مبنا، از حروف کلمه انگلیسی معکوس (flipped) گرفته شده است که هریک از حروف آن یک معنی دارند. F به معنی محیط یادگیری انعطافپذیر، L به معنی فرهنگ یادگیری، I به معنی محتوای خودخواسته و P به معنای مدرس حرفهای هستند.
