بسیار طبیعی است که نوجوانان و جوانان در زندگی روزمره فراز و نشیب‌هایی را احساس کنند. همچنین والدین قطعا در دوران بلوغ فرزندشان متوجه تغییرات خلقی فراوانی می‌شوند که ناشی از هورمون‌ها است. اما چه زمان باید نگران انزوا و گوشه‌گیری نوجوانمان باشیم و در چه صورت لازم است برای بهبود آن اقدام کنیم؟ نوجوانان در هنگام ناراحتی ممکن است دچار اختلال در خواب، غذا خوردن، تمرکز و انگیزه گرفتن شوند. اما افسردگی در نوجوانان چیزی بیشتر از این ناراحتی و بدخلقی است؛ این موضوع یک اختلال روانی بسیار مهم است. شاید بیان اختلاف بین یک ناراحتی معولی و افسردگی کار ساده‌ای نباشد اما با توجه به نکاتی که در این مطلب گفته‌ایم، بهتر می‌توان به این موضوع پی برد.
تعریف افسردگی
افسردگی نوجوانان یک اختلال روانی جدی است که باعث ایجاد احساس مداوم غم و اندوه و از دست رفتن علاقه به انجام فعالیت‌ها می‌شود. افسردگی بر نحوه‌ی تفکر، احساس و رفتار نوجوان مبتلا تاثیر می‌گذارد و می‌تواند باعث مشکلات هیجانی، عملکردی و جسمانی شود. با وجود اینکه افسردگی می‌تواند در هر برهه‌ای از زندگی رخ دهد اما نشانه‌های آن در بین بزرگسالان و نوجوانان، ممکن است متفاوت باشند. مشکلاتی نظیر فشار هم‌سالان، انتظارات تحصیلی و تغییرات شکل بدن می‌توانند فراز و نشیب‌های بی‌شماری را برای نوجوانان به وجود آورند. اما این فرودها برای برخی از نوجوانان چیزی کمتر از یک احساس گذراست و می‌تواند نشانه‌ای از افسردگی باشد. افسردگی نوجوانان موضوع ساده‌ای نیست که با نیروی اراده برطرف شود؛ این موضوع می‌تواند عواقبی جدی داشته باشد و گاهی به دوره‌های درمانی طولانی مدت نیاز دارد. در اکثر موارد، افسردگی نوجوانان با درمان‌هایی نظیر مشاوره و دارودرمانی برطرف می‌شود.
تفاوت ناراحتی و افسردگی
بسیاری از افراد ناراحتی‌های دوره‌ای خود را با افسردگی اشتباه می‌گیرند و عکس این حالت نیز وجود دارد که افسردگی را یک ناراحتی معمولی می‌دانند. در حالی‌که افسردگی مزمن است و نشانه‌های خاص خود را دارد. برای افتراق بین این دو به موارد زیر توجه کنید:
- مدت زمان علائم: این رفتارها و هیجانات چه مدت است که تداوم دارند؟ اگر فرزند شما هیجاناتی جدی نظیر ناراحتی و رفتارهایی همچون خستگی مفرط را بیش از دو هفته است که نشان می‌دهد، ممکن است یکی از نشانه‌های افسردگی باشد.
- شدت علائم: آیا این هیجانات، در این مدت همواره وجود داشته‌اند یا گاهی هستند و گاهی نه؟
- میزان اثرات جانبی: آیا این هیجانات و رفتارها، بر روی عملکرد مدرسه فرزند شما، روابطش، سلامت جسمانی، تفریحات و فعالیت‌های روزمره‌اش تاثیر گذاشته‌اند؟
تشخیص افسردگی در نوجوانان
همان‌طور که پیش‌تر نیز ذکر شد بیان تمایز بین آنچه فراز و نشیب عادی زندگی نوجوانان شناخته می‌شود و آنچه که می‌تواند نشانه‌ای از افسردگی آنها باشد، کار دشواری است. با فرزند نوجوان‌تان حرف بزنید؛ سعی کنید این موضوع را تعیین کنید که آیا او توانایی مدیریت چالش‌های احساسی خود را دارد و یا اینکه زندگی برایش طاقت‌فرسا به نظر می‌رسد. در اکثر مواقع نوجوانانی که دچار افسردگی باشند تغییرات بارزی در افکار و رفتار خود نشان می‌دهند. ممکن است بی‌انگیزه شوند و از انجام کارهای مختلف دست بکشند، زمانی که از مدرسه برمی‌گردند به اتاقشان بروند و ساعت‌ها در حال که درب را بسته‌اند، در اتاق تنها بمانند. این نوجوانان احتمال دارد خیلی بیش از اندازه بخوابند، در عادت‌های تغذیه آنها تغییراتی دیده شود یا حتی اعمال بزهکارانه‌ای نظیر سرقت از مغازه‌ها داشته باشند.
نشانه های افسردگی در نوجوانان
به صورت کلی می‌توان گفت علائم و نشانه‌های افسردگی نوجوانان شامل تغییراتی در نگرش و رفتار قبلی آنها است که می‌تواند موجب تنش‌ها و مشکلاتی جدی در خانه، مدرسه، فعالیت‌های اجتماعی و سایر حوزه‌های زندگی شود. در ادامه، علائم افسردگی در نوجوانان ر ذکر کرده‌ایم که مشاهده حداقل ۵ مورد از آنها به مدت ۳ ماه می‌تواند گواهی بر افسردگی دوره نوجوانی باشد:
- احساس غم و اندوهی که می‌تواند با حملات گریه بدون دلیل همراه باشد.
- احساس خشم حتی در مورد مسائل جزئی و کوچک
- بی انگیزه بودن
- احساس ناامیدی و پوچی
- تحریک‌پذیری بالا
- عزت نفس پایین
- مشکلات جسمی مانند تهوع، تپش قلب، مشکلات گوارشی، سرگیجه، مه مغزی، کوفتگی عضلانی، انقباض ماهیچه‌ها و خستگی مفرط
- عدم تمرکز در نوجوانان
- مشکل در تصمیم‌گیری
- احساس بی‌ارزشی
- احساس گناه مفرط و نابجا
- فراموش کردن تعهدات، دیر رسیدن به کلاس یا کنار گذاشتن مدرسه
- بی اشتهایی یا پرخوری
- افزایش ساعت خواب یا مشکل در به خواب رفتن
- احساس ترس و ناامنی
- ضعیف شدن حافظه
- درگیری و مشغله پیدا کردن نسبت به موضوع مرگ و خودکشی
- بی‌قراری
- پرخاشگری
- بی‌توجهی نسبت به ظاهر و بهداشت فردی
- آسیب رساندن به خود نظیر بریدن، سوختن و یا حتی پیرسینگ‌ها و خالکوبی‌های مکرر
- افت ناگهانی نمرات
- کناره‌گیری از جمع دوستان و خانواده یا تعارض پیدا کردن با آنها
- تمایل به استفاده از مواد مخدر، مشروبات الکلی یا قرص‌های آرامبخش
علت افسردگی در نوجوانان
به طور دقیق مشخص نیست که چه عاملی باعث افسردگی می‌شود، اما ممکن است موارد مختلفی در این امر دخیل باشند. این موارد عبارتند از:
شیمی مغز
به طور طبیعی انتقال‌دهنده‌های عصبی، مواد شیمیایی مغز هستند که سیگنال‌هایی را به دیگر قسمت‌های مغز و بدن منتقل می‌کنند. زمانی که این مواد شیمیایی ناقص و یا غیرطبیعی باشند، عملکرد گیرنده‌ها و سیستم‌های عصبی تغییر کرده، منجر به افسردگی می‌شود.
هورمون ها
ممکن است تغییر در تعادل هورمون‌های بدن در ایجاد یا تحریک افسردگی نقش داشته باشد.
صفات ارثی
افسردگی بیشتر در افرادی شایع است که خویشاوندان خونی آنها نیز –مانند والدین و یا پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها- به این اختلال مبتلا باشند.
آسیب و تروما در اوایل کودکی
رویدادهای آسیب‌‌زا در ابتدای کودکی، نظیر سوءاستفاده‌های جسمی و هیجانی، یا از دست دادن یکی از والدین، ممکن است باعث تغییراتی در مغز شود که فرد را بیشتر مستعد افسردگی کند.
الگوهای تفکر منفی آموخته شده
افسردگی در نوجوانان ممکن است به جای یادگیری احساس توانایی در یافتن راه حل برای چالش‌های زندگی، با یادگیری احساس درماندگی مرتبط باشد.
عوامل خطرساز افسردگی در نوجوانی
عوامل بسیار زیادی وجود دارند که خطر ابتلا به افسردگی را در نوجوانان افزایش می‌دهند. این عوامل عبارتند از:
- داشتن مشکلاتی که به صورت مستقیم بر روی عزت نفس تأثیر می‌گذارد مانند مشکات جسمی یا ناتوانی‌های ذهنی
- مشکل با هم‌سالان، زورگویی و قلدری برای مدت طولانی و مشکلات تحصیلی
- قربانی یا شاهد خشونت و سوءاستفاده جسمی یا جنسی بودن
- داشتن مشکلات روانی دیگر، نظیر اختلال دو قطبی، یک نوع اختلال اضطرابی، اختلال شخصیت، کم اشتهایی یا پرخوری عصبی
- ابتلا به اختلالات یادگیری یا اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD)
- داشتن درد مداوم یا یک بیماری جسمی مزمن مانند سرطان، دیابت یا آسم
- داشتن برخی از ویژگی‌های شخصیتی خاص نظیر عزت نفس پایین یا وابستگی بیش از حد، انتقاد از خود یا بدبینی
- سوء مصرف الکل نیکوتین یا سایر مواد مخدر
- سابقه خانوادگی و مسائل مربوط به خانواده یا دیگران
- داشتن والدین، پدربزرگ، مادربزرگ یا دیگر بستگان خونی مبتلا به افسردگی، اختلال دوقطبی یا سوءمصرف الکل
- داشتن عضوی از خانواده که به واسطه خودکشی، فوت شده است.
- داشتن درگیری خانوادگی یا خانواده‌ای ناکارآمد
- بلوغ زودرس و بلوغ دیررس
- تجربه رویدادهای استرس‌زا مانند طلاق والدین یا مرگ عزیزان که به تشدید استرس نوجوانان می‌انجامد.
اثرات افسردگی مزمن
افسردگی درمان نشده می‌تواند منجر به مشکلات هیجانی، رفتاری و سلامتی شود که به نوبه‌ی خود بر روی حوزه‌های گوناگونی از زندگی نوجوانان تأثیرگذارند. عوارض مرتبط با افسردگی نوجوانان می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- سوءمصرف الکل و مواد مخدر
- مشکلات تحصیلی
- تعارض‌های خانوادگی و مشکلات ارتباطی
- تلاش یا اقدام به خودکشی
درمان افسردگی در نوجوانان
غلبه بر افسردگی ممکن است زمان‌بر باشد، مخصوصا اگر فرزندتان مدت بیشتری درگیر آن باشد. سعی کنید تا جایی که می‌توانید فرزندتان را حمایت کنید، حتی در برهه‌های سخت و دشوار. فرایند بهبودی احتمالا فراز و نشیب‌هایی با خود داشته باشد. هیچ راه قطعی برای جلوگیری از ابتلا به افسردگی وجود ندارد. با این حال، راهکارهای زیر می‌توانند کمک کننده باشند:
- برای کنترل استرس گام بردارید. تاب‌آوری را افزایش دهید و عزت نفس را تقویت کنید تا زمان بروز مشکلات، به توانایی مدیریت آنها کمک کرده باشید.
- به دنبال دوستی و حمایت اجتماعی باشید، مخصوصا در شرایط بحرانی
- اطلاعات خود را درباره اینکه بلوغ چیست افزایش دهید.
- برای کمک به جلوگیری از وخیم‌تر شدن افسردگی، با ظهور اولین نشانه‌های آن به دنبال درمان باشید.
- در صورت توصیه، حتی اگر علائمی بارز نشد، درمان مداوم را ادامه دهید تا از عود نشانه‌های افسردگی جلوگیری کنید.
کمک به نوجوان افسرده
تلاش شما برای کمک کردن به او، میزان اهمیت قائل شدن شما را نشان می‌دهد. اینکه با فرزندتان صحبت کنید و با یکدیگر به یک متخصص مراجعه کنید این پیغام را به او می‌رساند که تنها نیست. ممکن است برای صحبت کردن در مورد مشکلات روانی با فرزندتان راحت نباشید علاوه بر اینکه افراد در سنین نوجوانی، اغلب خودشان به فکر کمک گرفتن نمی‌افتند، در نتیجه ممکن است فرزند شما برای دریافت کمک و حمایت از جانب متخصص، به کمک شما احتیاج داشته باشد. اگر با فرزندتان صحبت کرده‌اید و او درخواست شما را رد کرده، یا ادعا کرده که جای نگرانی نیست، ممکن است لازم باشد برای شروع خودتان به تنهایی کمک بگیرید. اگر فرزند نوجوان شما دچار افسردگی شده، کارهای مهمی وجود دارند که می‌توانید برای کمک به زندگی خانوادگی خود انجام دهید.
پذیرش
بپذیرید که ممکن است وضعیت روحی فرزندتان بعضی روزها خوب و بعضی روزها بد باشد. سرزنش مداوم و داشتن توقع بالا فقط حال او را بدتر می‌کند. انتظار داشتن از فرزندتان برای اینکه حال خودش را خوب کند شبیه این است که از کسی که پایش را گچ گرفته بخواهید بدود.
کمک گرفتن
کمک گرفتن از روانشناس متبحر، بهترین کاری است که می‌توانید در اولین قدم انجام دهید. او را تشویق کنید اگر زمانی احساس کرد اوضاع برایش رو به بدتر شدن است، به شما یا یک بزرگسال دیگر اطلاع دهد.
توجه به تغذیه در افسردگی
فرزندتان را تشویق کنید تا انتخاب‌های غذایی (خوراکی و نوشیدنی) سالمی داشته باشد. همیشه خوراکی‌های سالمی در کمد و یخچال داشته باشید و گزینه‌های خوشمزه و مقوی را در وعده‌های غذایی قرار دهید.
فعالیت روزانه
فرزندتان را تشویق کنید که یک فعالیت ورزشی را به صورت مستمر دنبال کند. این فعالیت ورزشی می‌تواند به سادگی یک پیاده‌روی ۱۵ دقیقه‌ای در طول روز، برای شروع باشد.
خواب کافی
فرزندتان را تشویق کنید تا به میزان کافی بخوابد. اگر دچار اختلال خواب شده، با وجود احساس خستگی، تلاش کنید او را از خواب و چرت زدن در طول روز منع کنید. به او کمک کنید پیش از فرارسیدن ساعت خواب، زمانی را صرف تن‌آرامی کند و از یک ساعت پیش از خواب، به صفحات گوشی و مانیتور نگاه نکند.
عدم استفاده از مخدرها
دقت کنید که فرزندتان به مصرف مواد مخدر و یا نوشیدنی‌های حاوی الکل روی نیاورده باشد. استفاده از این موارد برای رفع ناراحتی و درد می‌تواند مشکلات فرزند شما را شدیدتر کند.
ابراز احساسات
احساسات خود را به گونه‌ای نشان دهید که مطابق با سن و پختگی فرزندتان باشد. به فرزندتان بگویید که او را دوست دارید.
گفتگو کردن
اگر گفتگو راجع به احساسات برای فرزندتان دشوار است، به او یک دفترچه برای نوشتن خاطرات روزانه را پیشنهاد دهید. گاهی اوقات نوشتن بعضی چیزها راحت‌تر از بیان آنها با صدای بلند است. اگر فرزندتان تمایلی به صحبت کردن ندارد، افراد دیگری را به او پیشنهاد دهید. برای مثال یکی از خاله‌ها یا عموها، یک دوست خانوادگی نزدیک، یک مربی ورزشی مورد اعتماد و یا پزشک خانوادگی.
بهبود شرایط خانواده
تا جایی که امکان دارد سعی کنید تعارض‌های خانوادگی را به حداقل برسانید. شاید لازم باشد به یک مشاور خانواده مراجعه کنید تا در کنار فرزندتان بتوانید روی مشکلات کار کنید و اشتباهات خود را در مسائل تربیتی جبران کنید.
وقت گذراندن با خانواده
وعده‌های غذایی را کنار هم صرف کنید. در برنامه روتین خانوادگی، مواردی را پیدا کنید که برای فرزندتان لذت‌بخش و آرامش‌بخش است. این موارد ممکن است مطالعه، گوش دادن به موسیقی و غیره باشد. با افرادی زمان بگذرانید که فرزندتان آنها را دوست داشته و به آنها اعتماد دارد.
چه زمانی باید به متخصص مراجعه کرد؟
اگر علائم و نشانه‌های افسردگی ادامه پیدا کرد، زندگی فرزند نوجوان شما را تحت تاثیر قرار داد و یا باعث نگرانی شما در زمینه افکار خودکشی و امنیت او شد، با یک متخصص سلامت روان در این مورد صحبت کنید. ممکن است بتوانید از مدرسه نیز برای معرفی فردی مناسب کمک بگیرید. علائم افسردگی احتمالا خود به خود خوب نخواهند شد و اگر درمان نشوند ممکن است بدتر شده یا به مشکلات دیگری منجر شوند. یک نوجوان افسرده احتمال دارد در معرض خطر خودکشی باشد حتی اگر علائم و نشانه‌ها شدید به نظر نرسند. اگر شما نوجوانی هستید که احساس افسردگی دارید، برای کمک گرفتن تعلل نکنید. با مشاور مدرسه صحبت کنید. نگرانی خود را با والدین، یک دوست نزدیک، معلم یا شخص مورد اعتماد دیگری در میان بگذارید.
کمک اورژانسی برای افسردگی نوجوانان
خودکشی اغلب موارد با افسردگی همبستگی دارد. اگر فکر میکنید ممکن است به خودتان آسیب برسانید یا تمایل به خودکشی دارید با اورژانس اجتماعی (۱۲۳) یا شماره (۱۴۸۰) برای دریافت مشاوره آنلاین تماس بگیرید. همچنین اگر افکار خودکشی دارد، به نکاتی که در ادامه بیان می‌شود نیز توجه کنید:
- با یک متخصص سلامت روان در ارتباط باشید.
- با خطوط اورژانسی پیشگیری از خودکشی تماس بگیرید.
- از پزشک مراقبت‌های اولیه یا سایر ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی کمک بگیرید.
- با یک دوست نزدیک یا یکی از عزیزان‌تان تماس بگیرید.
- اگر یکی از دوستان یا عزیزان‌تان در معرض خطر خودکشی است یا در این راستا اقدام کرده است نیز:
- اطمینان حاصل کنید که کسی همراه او می‌ماند.
- با اورژانس یا مرکز اورژانس اجتماعی تماس بگیرید.
- اگر امکان رعایت نکات ایمنی را دارید او را به نزدیک‌ترین بیمارستان برسانید.
سخن پایانی
افسردگی نوعی ناراحتی عمیق، مداوم و طولانی مدت است که نشانه‌های روحی و جسمی فراوانی دارد. در دوران نوجوانی و بلوغ به دلیل تغییرات روحی و جسمی فراوان، بروز تعارض بین نوجوان و دیگران، احتمال بروز افسردگی افزایش پیدا می‌کند. بسیار مهم است که تفاوت بین ناراحتی گذرا و افسردگی را بدانید و در صورت مشاهده نشانه‌های افسردگی نوجوانان برای دریافت کمک اقدام کنید. شما نقش بسیار مهمی در کمک به فرزندتان در اجتناب از عواملی دارید که ممکن است باعث شروع دوره جدید افسردگی در او شود. بسیار مهم است نسبت به نشانه‌های اخطاردهنده، هشیار باشید، برای درمان اختلالات یادگیری، بهبود مشکلات جسمی و روانی او کمک‌های تخصصی دریافت کنید. حمایت مستمر حرفه‌ای می‌تواند به فرزندتان کمک کند راه‌های جدیدی برای مدیریت این اختلال پیدا کند. در دوره بلوغ نیز احساسات نوجوانان نوسان زیادی دارد، باید طریقه ارتباط برقرار کردن با نوجوانان در دوران بلوغ را یاد بگیرید.
سوالات متداول
- تفاوت ناراحتی و افسردگی چیست؟
افسردگی منجر به احساس ناامیدی، بی انگیزگی، غم و اندوه فراوان در مدت طولانیتر از ۳ ماه و به صورت مداوم است. ممکن است گاهی هم حال او بهتر باشد اما به طور کلی این علائم وجود دارند. - بروز افسردگی در نوجوانان چه دلایلی دارد؟
مسائل ژنتیکی مانند سابقه وجود اختلالات روانی یا افسردگی در خانواده و اقوام درجه یک، مشکلات محیطی، تجربه آسیب جسمی یا روحی، بیماری طولانی مدت یا مشکلات جسمی و ذهنی شانس ابتلا به افسردگی را بالا میبرند. - چگونه باید برای کمک اورژانسی به نوجوانان اقدام کرد؟
اگر فکر میکنید ممکن است به خودتان آسیب برسانید یا تمایل به خودکشی دارید با اورژانس اجتماعی (۱۲۳) یا شماره (۱۴۸۰) برای دریافت مشاوره آنلاین تماس بگیرید.
