اگر از ناخن جویدن فرزندتان کلافه شده‌اید باید بدانید که ناخن جویدن رفتاری نادر نیست. اما میزان تکرار و مدت تداوم این حرکت گاهی برای والدین نگران‌کننده است. در این مطلب می‌خواهیم علت این حرکت را ریشه‌یابی کنیم و ببینیم علت ناخن جویدن کودکان چیست؟ در چه سنینی این حرکت شایع‌تر است؟ چه زمانی باید نگران ناخن جویدن کودک باشیم و آن را از نشانه های نیاز فرزند به روان شناس کودک قلمداد کنیم؟ چگونه باید با ناخن جویدن فرزندمان برخورد کنیم؟ در نهایت نیز راهکارهای مفیدی برای درمان و ترک این رفتار پیشنهاد کرده‌ایم که توصیه روانشناسان هستند.
شیوع ناخن جویدن در کودکان
ناخن جویدن مانند مکیدن انگشت، پیچاندن مو یا دندان قروچه ریشه روانی دارد. این حرکت در کودکان ۲ و ۴ ساله رایج است و حتی در ۵۰ درصد افراد ۱۰ تا ۱۸ ساله نیز دیده میشود. بر اساس کتب راهنمای روانشناسی ناخن جویدن مزمن به عنوان یکی از اختلالات وسواسی اجباری (OCD) طبقهبندی میشود. توصیه می‌کنیم درمورد دیگر مشکلات رایج در مدرسه مطالب بیماری های شایع کودکان در مدرسه و دوست یابی کودکان در مدرسه را مطالعه کنید.
علت ناخن جویدن کودکان
ناخن جویدن به دلیل تکراری بودن و ایجاد عادت، یک رفتار آرامش دهنده و تسکین‌بخش برای کودکان خصوصا نوپایان محسوب میشود. برای ناخن جویدن کودکان علل مختلفی مانند کنجکاوی، بی‌حوصلگی، نیاز عاطفی، تنش روحی، استرس، اضطراب، شرم، لجبازی، عادت کردن یا تقلید رفتار وجود دارد. بسیاری از تنش‌ها و مشکلات روحی کودک برای والدین و بزرگسالان قابل درک و مشاهده نیست. بزرگ شدن، توقع زیاد از کودک، رفتارهای تنبیهی، زمینه وراثتی، پرخاشگری والدین، به دنیای آمدن یک فرزند دیگر در خانواده، مورد آزار قرار گرفتن توسط مراقب، اضطراب اجتماعی، کمبود احساس ارزشمندی، ترس از تنهایی، اضطراب جدایی، استرس امتحان یا حتی مشاهده این رفتار در والدین یا یکی از اعضای خانواده هریک می‌توانند به تنهایی ریشه و عاملی برای ناخن جویدن کودکان باشند.
راهکارهای ترک ناخن جویدن کودکان
جلوگیری از جویدن و خوردن ناخن در کودک نیازمند مجموعه‌ای روشهای ساده و تخصصی است. علاوه بر اینکه باید نوع برخورد خود با این حرکت را تنظیم کنید، باید یک مسیر تخصصی برای تشخیص علل اصلی استرس کودک و درمان آن انتخاب کنید. در مورد پیشگیری از برخورد نامناسب با کودک مانند تهدید، تنبیه، سرزنش، تحقیر و اجبار درباره والدین هلیکوپتری بخوانید.
تعیین محدودیت برای ناخن جویدن
طبیعتا اینکه از کودک بخواهید ناخن خود را نجود چیزی را حل نمی‌کند چون این کار ناخوداگاه و در واکنش به استرس‌های درونی کودک است. اما به عنوان یک راهکار موثر، می‌توانید برای ناخن جویدن محدودیت تعیین کنید. مثلا اینکه در هنگام غذا خوردن یا بازی کردن ناخن خود را نجود. کودک توانایی بیشتر در رعایت این قانون و اعمال محدودیت در ناخن جویدن دارد. به این ترتیب در متوقف کردن این حرکت با محدویتی بیشتر از توان خود روبرو نمی‌شود.
ایجاد حواس پرتی
یکی از راه‌های غیر مستقیم برای اینکه کودک کنترل اضطراب و استرس را در کارهای دیگر کانالیزه کند، پرت کردن حواس او است. وقتی متوجه شدید کودک ناگهانی شروع به جویدن ناخن کرد، از اسباب‌بازی‌ها یا بازي‌هایی که دست را درگیر می‌کنند مانند گل یا پوچ و نون بیار کباب ببر، توپ، اسلایم، خمیر بازی یا بازی‌های ساده تا هیجانی دیگر استفاده کنید.
جایگزین کردن یک عادت سالم
گاهش کودک صرفا به دلیل خستگی، بی‌حوصلگی یا فقط عادت به مکیدن انگشت یا ناخن جویدن روی میآورد. می‌توانید برای کودکان بزرگتر خوراکی‌های سالمی مانند چوب کرفس و هویج ترد تهیه کنید که جویدن و خوردن آنها مدت زمان بیشتری طول می‌کشد. هر زمان متوجه ناخن جویدن کودک شدید با دادن خوراکی سالم او را مشغول یک رفتار و عادت سالم‌تر کنید.
تخلیه استرس و اضطراب کودک
از راه‌های لذت بخش برای کاهش استرس کودک کمک بگیرید. یکی از بهترین گزینه‌ها ورزش کردن است. ورزش علاوه بر کمک به تنظیم ترشح هورمون‌های استرس در بدن، با تخلیه انرژی و استرس منجر به حواس‌پرتی و کاهش تکرار ناخن جویدن کودکان میشود. از طرفی ورزش کردن و داشتن توانمندی در این زمینه به کودک احساس ارزشمندی و اعتماد به نفس منتقل می‌کند و از این طریق نیز میتواند برای ترک این عادت کمک‌کننده باشد.
توجه به بهداشت خواب و تغذیه کودک
مشکلات خواب و تغذیه دو عاملی هستند که می‌توانند استرس، اضطراب و ناآرامی را در کودک افزایش دهند و سایر اختلالات رفتاری را نیز تشدید کنند. بنابراین به نکات زیر توجه داشته باشید:
- مصرف نوشیدنی و خوراکی‌های حاوی کافئین و کاکائو را کاهش دهید.
- مصرف قند و شیرینی خصوصا انواع مصنوعی را کمتر کنید.
- نوشیدن آب کافی به کاهش استرس، بهبود وضعیت خواب و سیتم گوارش کمک می‌کند.
- ساعت خواب و بیدار شدن و مدت زمان خواب کودک را تنظیم کنید. خواب مورد نیاز کودکان حداقل ۸ تا حداکثر ۱۰ ساعت است.
- سکوت کافی اتاق خواب، دمای مناسب اتاق، رختخواب راحت و آرامش دادن بهکودک قبل از خواب به بهبود کیفیت خواب کمک می‌کنند.
- چند ساعت قبل از خواب استفاده از گوشی موبایل، بازی کردن، دیدن فیلم یا کارتون دلهره‌آور و هرگونه تهییج روانی را کنترل کنید.
درباره کنترل تغذیه و خواب دو مطلب تنظیم خواب دانش آموزان و مصرف بستنی برای کودکان را نیز مطالعه کنید.
مراجعه به روانشناس کودک
قدم نهایی و موثرترین راهی که برای پیدا کردن علت ناخن جویدن میتوان انجام داد مراجعه به روانشناس کودک و نوجوان است. روانشناس ضمن تشخیص علل این رفتار، میتواند برای ترک ریشه‌های استرس و اضطراب، آموزش به کودک و بهبود روابط بین والدین و کودک اقدامات لازم را انجام دهد. اگر اختلالات زمینهای خاصی در کودک وجود داشته و نیاز به مصرف دارو باشد، رواشناس شا را به روانپزشک اطفال ارجاع می‌دهد. گاهی انجام بازیدرمانی، کاردرمانی یا استفاده از روشهای رایج در کار با کودکان مانند قصه‌درمانی هم برای کمک به کاهش استرس‌های کودک پیشنهاد می‌شوند. همچنین ممکن است والدین نیز برای بهبود مشکلات خانواده و یادگیری روشهای صحیح برخورد با کودک، نیازمند مراجعه به مشاور و روانشناس باشند.
چه زمانی ناخن جویدن کودک نگران کننده است
گاهی ناخن جویدن فقط در برخی مواقع و برای مقابله با استرس‌های جزئی روی می‌دهد. هرچند بهتر است حتی در چنین مواردی به دنبال رفع آن باشید، اما موضوع خیلی نگران کننده نیست. اما در هریک از شرایط زیر بهتر است برای پیدا کردن علت مشکل به روانشناس مراجعه کنید و بعد از تشخیص، به دنبال انجام راه‌های درمانی تخصصی باشید.
- بروز ناخن جویدن به صورت ناگهانی و بدون دلیل روشن
- همزمانی ناخن جویدن با رفتارهای دیگری مثل پرخاش، آسیب به خود، کندن مو، عصبانیت، بیقراری، انزاطلبی، مشکلات گوارشی
- طولانی مدت شدن ناخن جویدن کودکان تا سن بالا
- مزمن بودن ناخن جویدن و تکرار زیاد این حرکت
- آسیب دیدن انگشت و ناخن‌ها و به خطر افتادن سلامتی کودک
- نگرانی نسبت به مشکلات دندانی و بد شکلی ناخن‌ها
در مورد سایر مشکلات و اختلالات رفتاری کودکان توصیه می‌کنیم سری به مطالب پرخاشگری کودکان، کودکان خجالتی و بیش فعالی کودکان بزنید.
سخن پایانی
ناخن جویدن یکی از عادت‌های کودکان است که والدین را دچار نگرانی و ناراحتی می‌کند. این حرکت گاهی موقتی است اما زمانی که به صورت ناگهانی ایجاد شود، در مدت زمان طولانی یا با تکرار زیاد باشد و به سلامت انگشتان کودک آسیب بزند نگران کننده میشود. قبل از هرچیز از اجبار، تهدید، تمسخر، سرزنش یا تنبیه کودک به خاطر این حرکت پرهیز کنید. با قدم‌های ساده و غیر مستقیم مانند پرت کردن حواس کودک به بازی‌هایی که دست را درگیر می‌کنند میتوان وابستگی به این حرکت و رفع تنش از این راه را کاهش داد. اما مهمترین قدم در مورد کودکانی که به صورت مزمن یا تا سنین بالا به ناخن جویدن روی می‌آوردند، مراجعه به روانشناس کودک متبحر و تشخیص علل استرس و اضطراب کودک است. در نهایت با کمک مشاوران متبحر برای کاهش تنش‌های روحی کودک، بهبود اعتماد به نفس و افزاش آرامش او در منزل قدم بردارید و تا زمان ترک این عادت با کودک خود صبور باشید.
سوالات متداول
- آیا ناخن جویدن کودکان یک اختلال روانی محسوب میشود؟
تنها ناخن جویدن مزمن کودکان است که به عنوان یکی از رفتارهای مرتبط با اختلال وسواسی جبری یا OCD طبقهبندی میشود. - علت جویدن ناخن در کودکان چیست؟
این رفتار میتواند علل زمینهای مختلفی داشته باشد که ریشه همه آنها استرس و اضطراب است. در اصل کودک برای کنترل تکانههای هیجانی خود به تکرار حرکت ناخن جویدن روی میآورد. - چه زمان ناخن جویدن کودک نگران کننده است؟
اگر ناخن جویدن کودک تا سنین بالاتر و بعد از مدرسه ادامه پیدا کرد، تداوم داشته و تکرار آن زیاد باشد جزو موارد نگران کننده محسوب میشود. یکی دیگر از شرایط نگرا کننده بروز ناگهانی و تکرار زیاد ناخن جویدن است که میتواند نشان از یک آسیب روحی داشته باشد. همچنین اگر ناخن جویدن کودک با مشکلات رفتاری دیگری مانند خشم، خشونت، گریه و بیقراری یا حرکاتی مانند کندن مو همراه بود باید برای تشخیص دقیق به روانشناس کودک مراجعه کنید. - چگونه میتوان به ترک ناخن جویدن در کودکان کمک کرد؟
میتوان از روشهایی مانند مشغول کردن کودک، ایجاد قوانینی برای محدود کردن ناخن جویدن، روشهایی برای ناخوشایند کردن ناخن جویدن مانند تلخ کردن ناخن برای کنترل این حرکت استفاده کرد. اما روشهای تخصصیتری مانند رواندرمانی، بازیدرمانی و کاردرمانی مفیدتر خواهند بود.
