اضطراب جدایی در نوزادان همزمان با ترس از غریبهها شروع میشود و با شکل‌گیری تصویری درونی و پایدار از مادر یا مراقبت‌کننده اصلی به پایان می‌رسد. آن‌چه در طول این دوره حساس از رشد نوزادان اهمیت دارد، تقویت حس امنیت به حضور و حمایت والدین است.
اما اضطراب جدایی چیست، از چه سنی شروع میشود، در چه سنی به پایان می‌رسد، چه علائم و عللی دارد و برای مدیریت آن چه باید کرد؟ با ما همراه باشید تا جواب این سوال‌ها را با هم بررسی کنیم.
اضطراب جدایی در نوزادان | طبیعی یا نابهنجار؟
اضطراب جدایی در نوزادان و ترس از غریبهها مرحله‌ای طبیعی از رشد شناختی و هیجانی کودکان در بازه سنی ۶ ماهگی تا ۳ سالگی‌ست. این ترس در حدود ۸ تا ۱۶ ماهگی به اوج خود می‌رسد و در حدود ۱۸ تا ۲۴ ماهگی از بین می‌رود.
بعضی از نوزادان به دلیل زندگی در خانواده‌های شلوغ که رفت‌وآمد خویشاوندی در آن‌ها زیاد است، تقریبا هرگز اضطراب جدایی را تجربه نمی‌کنند و برخی دیگر با شدت بسیار کمتری دچار این اضطراب می‌شوند.
اگرچه اضطراب جدایی باعث دل‌نگرانی والدین و نوزادان میشود، اما تجربه این استرس نشانه خوبی‌ست. اضطراب جدایی از دلبستگی ایمن نوزاد به والدین حکایت دارد. دلبستگی ایمن به معنای برقراری پیوند عاطفی بین مادر و فرزند است که عاملی مهم در سلامت روان کودک و بهبود عملکرد او در زمینه‌های شخصی و اجتماعی در طول زندگی‌ست.
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیه‌های مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر میشود!
علائم اضطراب جدایی در نوزادان چیست؟
همان‌طور که گفتیم، نوزادان از این می‌ترسند که والدین بروند و هرگز برنگردند. این ترس معمولا در حضور غریبهها شدیدتر میشود. موارد زیر از پاسخ‌های رایج کودکان به این ترس‌اند:
- ترس از غریبهها
- گریه هنگام جدایی از والدین
- چسبیدن به والدین در موقعیت‌های جدید و ناآشنا
- بیدار شدن با گریه و جست‌وجوی مادر یا دیگر عزیزان
- وابستگی زیاد به مادر یا یکی از نزدیکان و اصرار بر حضور دائمی او
علت اضطراب جدایی در نوزادان
اضطراب جدایی در نوزادان معمولا ۲ عامل دارد:
- تشخیص عزیزان، تمایز آن‌ها از غریبهها و دلبستگی به این افراد
- آگاهی از وابستگی تمام و کمال خود به والدین و نزدیکان
شناخت این ۲ عامل در شناخت نیازهای روان‌شناختی نوزادان و نحوه چرایی ضرورت برآورده‌سازی این نیازها در دو سال ابتدایی زندگی کودک به شما کمک می‌کند، پس بیایید نگاهی دقیق‌تر به آن‌ها بیندازیم.
تشخیص عزیزان و دلبستگی به آن‌ها
یک نوزاد ۲ ماهه نمی‌تواند مادر خود را از غریبه تشخیص و تمایز دهد. در واقع یک نوزاد ۲ ماهه هنوز از اهمیت مادر و زیبایی مهر مادری آگاه نیست؛ اما همین کودک وقتی به ۶ ماهگی می‌رسد، چهره مادر را کاملا از غریبهها تشخیص میدهد. او حالا می‌فهمد که وجودش به وجود فردی مهربان به نام مادر وابسته است. با وجود این آگاهی، رشد شناختی کودک هنوز یک مرحله تا درک حضور دائمی و پایدار مادر فاصله دارد.
برای یک نوزاد ۶ ماهه، خروج مادر از میدان دید او به معنای غیبت مادام‌العمر است!!! این نگرش به حدی ترسناک است که کودک را هنگام غیبت مادر به رعب و وحشت می‌اندازد.
کودکان در حدود ۲-۳ سالگی متوجه می‌شوند که اشیا حتی اگر در میدان دید ما نباشند، باز هم جایی در جهان خارج حضور دارند. با آغاز این درک، اضطراب جدایی رفته‌رفته از بین می‌رود و جای خود را به تصویری درونی و پایدار از مادر میدهد که در روانشناسی به آن دلبستگی ایمن می‌گویند.
پیشنهاد مطالعه: اضطراب جدایی در کودکان + علائم، علت و درمان آن
آگاهی از وابستگی تمام و کمال خود به والدین
کودک ۶ ماهه همزمان با درک وجود مادر و اهمیت او، متوجه وابستگی تمام و کمال خود به این فرد مهربان و حامی میشود. مورد اعتماد بودن یا نبودن مادر مهمترین دغدغه نوزاد در این بازه سنی‌ست. حتی کمی تاخیر در ارضای نیازهای اولیه او مثل غذا، خواب و دمای مناسب می‌تواند باعث بدبینی‌اش به قابل اعتماد بودن مادر شود و اضطراب جدایی را تشدید کند.
اگر در این بازه سنی، مادر و دیگر نزدیکان نوزاد مثل پدر، پدربزرگ و مادربزرگ، هوای کودک را داشته باشند و نگذارند آب در دلش تکان بخورد، اضطراب جدایی جای خود را به دلبستگی ایمن میدهد. با شکل‌گیری دلبستگی ایمن، گویی کودک یک مادر در درون خودش دارد و با تمام وجود باور دارد که در زمان نیاز، او حتما خود را برای کمک و حمایت می‌رساند.
۷ راهکار برای مدیریت اضطراب جدایی در نوزادان
اضطراب جدایی اگرچه پدیدهای طبیعی و رایج در نوزادان است، اما عدم رسیدگی به آن احتمالا ابتلا به اختلالات اضطرابی از جمله اضطراب جدایی را در کودکی و حتی بزرگ‌سالی افزایش میدهد.
راهکارهای زیر در تبدیل ترس از جدایی به دلبستگی ایمن به شما کمک می‌کنند:
۱. ارضای تمام و کمال نیازهای نوزاد
با مشاهده عبارت بالا ممکن است این سوال برایتان پیش بیاید که آیا ارضای تمام و کمال نیازهای نوزاد منجر به لوس شدن او نمی‌شود؟ در دو سال ابتدایی زندگی، نه!
مدام این جمله را با خودتان مرور کنید:
«مهمترین نیاز روان‌شناختی کودکان در دو سال ابتدایی زندگی نیاز به امنیت و اعتماد است».
برآورده‌سازی کامل نیازهای جسمانی، عاطفی و اجتماعی کودک در دو سال ابتدایی باعث میشود که او در ادامه بسیار راحت‌تر به شما اعتماد کند و درگیر مشکلاتی مانند اختلال اضطراب جدایی نشود.
۲. بازی برای تمرین جدایی
بچه‌ها به بازیهایی مثل دالیموشه، قلعه‌سازی با پشتی‌ها و قایمباشک علاقه دارند، زیرا این بازی‌ها برای اضطراب جدایی مفید هستند. برای مثال:
در بازی دالیموشه وقتی شما صورتتان را با دست‌هایتان می‌پوشانید و سپس دوباره ظاهر میشود، نوزاد بسیار شگفت‌زده میشود و به مرور درک می‌کند که رفتن به معنای غیبت کامل نیست.
قلعه‌سازی در افزایش استقلال نوزاد موثر است و نوعی تمرین جدایی به حساب می‌آید.
در بازی قایمباشک، کودک یاد می‌گیرد که افراد حتی وقتی در میدان دید نیستند، جایی در همین دور و اطراف حضور دارند.
۳. افزایش روابط خانوادگی و دوستانه
وقتی یک کودک تمام وقتش را به والدین سپری می‌کند و با هیچ آدمی دیگری تعامل ندارد، طبیعی‌ست که ترس از غریبهها و در نتیجه اضطراب جدایی در او شدیدتر شود.
دیدوبازدیدهای خانوادگی به نوزاد کمک می‌کند تا دایره ارتباطات خود را گسترش دهد و با افراد بیشتری احساس صمیمیت و نزدیکی کند. پس حتما برای رفت‌وآمدهای خانوادگی و دوستانه برنامه داشته باشید و تعاملات نوزاد را افزایش دهید.
۴. تضمین امنیت در کلام و عمل
بارها و بارها به صورت کلامی و عملی به کودک اطمینان بدهید که هوایش را دارید و هیچ‌وقت تنهایش نمی‌گذارید. بغل کردن، نازونوازش دادن، گل گفتن و قربان‌صدقه رفتن را به روتین روزانه تبدیل کنید و تا جایی که می‌توانید نوزاد را لوس کنید.
بگذارید این ایده که شما همیشه و در همه‌جا برای برآورده‌سازی نیازهای کودک حاضرید تبدیل به فکری ناخودآگاه شود و در جان و روان کودک رخنه کند. وقتی کودک خیالش از پشت سرش راحت باشد، با فراغ بال به کاوش در محیط می‌پردازد و دیگر نگران جدایی موقت از شما نخواهد شد.
۵. تشویق قدم‌های کوچک استقلال‌طلبی
نوزادان کم‌کم شروع به خزیدن و راه‌رفتن می‌کنند. اگر کنجکاوی‌شان گل کرد و مسیرشان به اتاق‌های بغلی افتاد، نه‌تنها آن‌ها را محدود نکنید که حتی این تلاش‌های مستقلانه‌شان را تشویق هم بکنید. به این نکته دقت کنید:
- محدود کردن آزادی عمل کودک و هشدارهای مداوم به او، باعث تشدید احساس ناامنی و بدبینی‌اش به محیط خارج میشود و به افزایش اضطراب جدایی‌اش دامن می‌زند.
پس درحالی‌که از دور هوایش را دارید، اجازه اکتشاف محیط را به او بدهید و قدم‌های کوچکش در مسیر استقلال‌طلبی را تشویق کنید.
۶. افزایش تدریجی زمان جدایی
وقتی به یک‌باره و برای مدت زمانی نسبتا طولانی از نوزاد جدا شوید، واکنش‌های شدید و ترس زیاد طبیعی‌ست. سعی کنید زمان جدایی را به صورت تدریجی افزایش دهید.
برای مثال، از ۳۰ ثانیه شروع کنید و همین‌طور رفته‌رفته و با افزایش سن کودک، زمان دوری را طولانی‌تر کنید. نوزادان هم مثل ما بزرگ‌ترها از تغییرات زیاد و ناگهانی متنفرند، اما تغییرات تدریجی به خوبی کنار می‌آیند.
۷. سپردن نوزاد به افراد آشنا و امن
هرگز نوزاد را با افراد غریبه تنها نگذارید! هر چقدر هم فرد مورد نظر دوست‌داشتنی و شیرین باشد، اعتماد به او در برخوردهای اول برای نوزاد سخت و تقریبا غیر ممکن است. نوزادان وقتی پیش افراد نزدیک و آشنایی مثل خاله، عمه، پدربزرگ و مادربزرگ هستند، دوری از والدین را راحت‌تر تحمل می‌کند. حتی اگر قصد گرفتن پرستار کودک دارید، در دیدارها و روزهای اول خودتان هم حاضر باشید تا نوزاد با فرد جدید آشنا شود.
چند نکته تکمیلی برای مدیریت اضطراب جدایی
قبل از ترک خانه حتما با رویی گشاده و خندان از کودک خداحافظی کنید و به او اطمینان دهید که خیلی زود برمی‌گردید.
مراسم خداحافظی را زیاد کش ندهید. هر چه بیشتر معطل کنید، زمان سازگاری نوزاد با جدایی نیز طولانی‌تر خواهد شد.
روی قولتان برای برگشت بمانید و فراموش نکنید که مهمترین نیاز کودکان احساس امنیت و اعتماد است.
تا حد امکان هنگامی که کودک احساس اضطراب، خستگی، خواب‌آلودگی یا کسلی دارد، تنهایش نگذارید.
هنگام جدایی یکی از اسباب‌بازی‌ها یا وسایل مورد علاقه کودک را در اختیارش بگذارید.
چه زمانی برای اضطراب جدایی نوزاد به روانشناس مراجعه کنیم؟
اگرچه اضطراب جدایی در نوزادان پدیدهای طبیعی و شایع است، اما اگر علائم زیر را در نوزاد خود مشاهده کردید، حتما مسئله را با یک روانشناس بالینی کودک و نوجوان در میان بگذارید:
- وابستگی زیاد نوزاد، شما را از کار و زندگی انداخته است.
- اضطراب نوزاد بیش از حد و فراتر از حالت معمول سن اوست.
- اضطراب با افزایش سن نوزاد به جای کاهش، رفته‌رفته افزایش می‌یابد.
- نوزاد بعد از جدایی تا مدت زمانی طولانی ناراحت‌است و به نوعی با شما و محیط قهر کرده است.
سخن پایانی
مهمترین نیاز روان‌شناختی نوزادان امنیت و اعتماد به عزیزان است و اضطراب جدایی واکنشی به این نیاز اساسی آن‌هاست. نوزادان اعتماد را در ارضای تمام و کمال نیازهای جسمانی و عاطفی خود می‌بینند و کوچک‌ترین جدایی یا تاخیری را نمی‌پذیرند! پس تا جایی که از دستتان برمی‌آید حاضر به خدمت باشید و نگذارید آب در دل فرزندتان تکان بخورد.
اضطراب جدایی نشانه اشتباه شما در تربیت کودک نیست، بلکه نشانه دلبستگی او به شماست. دلبستگی‌ای که به مرور ایجاد میشود و شما نیز با فراهم‌سازی امنیت و کمک به استقلال‌طلبی نوزاد، نقش مهمی در شکل‌گیری آن دارید.
سوالات متداول
- آیا اضطراب جدایی در نوزادان خطرناک است؟
خیر؛ اضطراب جدایی پدیدهای کاملا طبیعی در نوزادیست و از شروع دلبستگی نوزادان به والدین حکایت دارد. اگر همهچیز خوب پیش برود و به احساس امنیت نوزاد خدشهای وارد نشود، اضطراب جدایی در بازه زمانی ۲ تا ۳ سالگی جای خود را به دلبستگی ایمن میدهد. - علائم اضطراب جدایی در نوزادان چیست؟
جدا نشدن از والدین مخصوصا در حضور غریبهها، گریه هنگام جدایی، وابستگی زیاد به شخصی خاص مثل مادر و اصرار بر حضور همیشگی، او بیدار شدن شبانه و گرفتن بهانه مادر یا فردی عزیز از مهمترین علائم اضطراب جدایی در نوزادان هستند. - چگونه اضطراب جدایی در نوزادان را کنترل کنیم؟
رسیدگی تماموکمال به نیازهای نوزاد، انجام بازیهایی مانند دالیموشه برای تمرین جدایی، گسترش تعاملات و روابط، ابراز محبت کلامی و عملی، تشویق به استقلال، افزایش تدریجی زمان جدایی و سپردن نوزاد به افراد آشنا از مهمترین نکات در کنترل اضطراب جدایی نوزادان هستند.
