وقتی نوزادان ۳-۴ ماهه انگشت آدم را در دستان خود می‌فشارند، علاوه‌بر لذتی که برای اطرافیان به ارمغان می‌آورند، در حال برداشتن اولین گام‌های خود در مسیر دستورزی و تسلط بر مهارتهای حرکتی ظریف نیز هستند. مهارتهای دست ورزی به کودکان کمک میکنند تا کارهای مختلفی مانند غذاخوردن و نوشتن را انجام دهند. اگر به مسیر تسلط کامل کودکان بر رفتارهایی مانند در دست‌گرفتن قاشق و چنگال در کودکان دقت کنید، بهتر متوجه تلاش‌های آنها برای تقویت مهارتهای دست‌ورزی‌شان می‌شوید. بیایید با هم نگاهی دقیق به تعریف، مراحل رشد، اهمیت و فعالیت‌ها و بازیهای موثر بر بهبود دست ورزی در کودکان بیندازیم.
دست ورزی چیست؟
دستورزی به فعالیت‌هایی گفته می‌شود که باعث بهبود مهارتهای حرکتی ظریف کودکان میشوند. ما به‌کمک حرکات ظریف دست‌ها و انگشتان خود قادر به انجام کارهای پیچیدهای مانند بستن بند کفش می‌شویم. برای درک بهتر مهارت‌ها و تمرین‌های دستورزی، بد نیست به تفاوت بین مهارتهای حرکتی درشت و ظریف اشاره‌ای بکنیم:
- مهارتهای حرکتی درشت: مهارت‌هایی مانند پرتاب توپ که بیش از ظرافت و دقت، به قدرت نیاز دارند. این مهارت‌ها مستلزم استفاده از عضلات قسمت‌های مختلف بدن مانند دست، شکم و پا هستند.
- مهارتهای حرکتی ظریف: مهارت‌هایی مانند نقاشی‌کشیدن، بشکن‌زدن و پول‌شمردن که بیشتر به ظریف‌کاری‌های دست یا دیگر اعضای بدن نیاز دارند.
با رشد تدریجی ساختارهای مغزی و تکرار و تمرین، تسلط کودکان بر این وظایف پیچیده بهتر و پخته‌تر می‌شود.
جهت دریافت آخرین اخبار و اطلاعیه‌های مرتبط با پایه تحصیلیتان شماره تماس خود را وارد نمایید
مراحل رشد دست ورزی در کودکان
آگاهی از مراحل رشد مهارتهای حرکتی ظریف کودکان برای پیگیری مسیر رشد دستورزی در آنها و فراز و نشیب‌های این مسیر به شما کمک میکند. حتما به این نشانه‌ها دقت کنید و از فعالیت‌های متناسب با سن کودک برای تقویت مهارتهای دستورزی او کمک بگیرید.
مهارت دستورزی از تولد تا ۶ ماهگی
بازتاب یا رفلکس چنگ‌زدن مهم‌ترین نشانه و فعالیت دستورزی نوزادان در این بازه سنی‌ست. بازتاب چنگ‌زدن به این معناست که وقتی کوچک‌ترین چیزی کف دست کودک را تحریک میکند، او بهصورت غریزی دست خود را مشت میکند. نکته‌ای جالب درباره بازه سنی ۳ تا ۶ ماهگی اینکه:
- معمولا همیشه باید چیزی مانند جغجغه در دستان کودک باشد تا با آن ور بروند و بر زیر و زبرش تسلط پیدا کنند.
دست ورزی از ۶ تا ۱۲ ماهگی
مهارتهای دستورزی نوجوانان در این بازه سنی رشد زیادی میکند. آنها حالا می‌توانند از انگشت شست خود برای گرفتن و برداشتن اشیا استفاده کنند. به این مهارت که چیزی را با هماهنگی انگشت شست و اشاره در دست بگیریم، گرفتن گازانبری (pincer grasp) می‌گویند. به‌عبارت‌دیگر، در گرفتن گازانبری یا گیره نیشگونی، کودک با هماهنگی انگشت شست و اشاره خود اشیا را می‌گیرد و بلند میکند. نوزادان در بین ۶ تا ۱۲ ماهگی به مهارت‌هایی مانند موارد زیر دست پیدا میکنند:
- صفحات کتاب را ورق می‌زنند.
- اشیا را در دست می‌گیرند و رها میکنند.
- اشیا را بین دستان خود جابه‌جا میکنند.
مهارت های دست ورزی سن ۱ تا ۲ سالگی
آنچه به‌عنوان مهارتهای حرکتی ظریف و دستورزی می‌شناسیم، معمولا در این بازه سنی شروع به رشد میکنند. مهارتهای حرکتی ظریف کودکان نوپا به آنها اجازه می‌دهد تا بهعنوانمثال:
- قلم در دست بگیرند و کاغذ را خط‌خطی کنند.
- قاشق و چنگال را تاتی‌تاتی بردارند و در مواد غذا فرو کنند.
- لگوها را در دست بگیرند و با چند بلوک، یک برج بسازند.
دست ورزی در سنین ۲ تا ۳ سالگی
دقت مهارتهای دستورزی کودکان در فاصله ۲ تا ۳ سالگی رشد زیادی میکند. آنها راحت‌تر مداد در دست می‌گیرند و نقاشی‌های ساختاریافته‌تری می‌کشند. همچنین بهمرور به مهارتهای پیچیده‌تری مانند مسواکزدن و تن‌کردن لباس خود مسلط میشوند. آنها همچنین:
- پازل‌ها را کنار هم می‌چینند.
- در اسباب‌بازی‌های جای‌گذاری اشکال مهارت پیدا میکنند.
- مهرههای رنگی را برای ساختن اشکال ساده‌ای مانند گردنبند، نخ کنند.
دست ورزی کودکان از ۴ تا ۵ سالگی
ظریف‌کاری‌ها شروع می‌شود و کودک می‌تواند:
- برش‌های ساده‌ای را با قیچی انجام دهد.
- پازل‌های ساده را تکمیل کند.
- تمام اعضای بدن را حتی دست‌وپاشکسته هم که شده نقاشی کند.
- دکمه‌های لباس خود را باز و بسته کند.
چرا دست ورزی برای رشد کودکان مهم است؟
چون به کودکان کمک میکنند تا بتواند روی پای خودش بایستد. به‌عبارت‌دیگر، مهارتهای حرکتی از مهم‌ترین عوامل در فرآیند مستقل شدن کودکان هستند. ورزش و تمرین‌دادن دست‌ها به کودکان کمک میکند تا بتوانند به مهارت‌هایی که در بالا به آنها اشاره کردیم دست پیدا کنند و با محیط سازگار شوند. بهعنوانمثال:
- مهارتهای دستورزی به کودکان کمک میکنند تا به‌جای اینکه والدین به آنها غذا بدهند، خودشان با تمرین و تکرار، به نحوه در دست‌گرفتن قاشق و غذاخوردن مسلط شوند.
۱۰ بازی جذاب برای دست ورزی کودکان
اگرچه مهارتهای دستورزی کودکان تاحدودی تحت‌تاثیر رشد مغزی و عصب‌شناختی‌ست، اما بازی و فعالیت و تمرین نیز در بهبود دستورزی آنها تاثیر زیادی دارد. مراقب باشید که تمرین‌ها باعث بی‌حوصلگی کودک نشوند و تا حد امکان، براساس جذابیتشان برای او انتخاب شوند. بیایید به چند تمرین دستورزی جذاب و کاربردی برای کودکان نگاهی بیندازیم:
دست ورزی با فوم اسباببازی
فوم‌های اسباببازی، شبیه اسفنج‌‌ها و موم‌ها حالتی شکل‌پذیر و قابل انعطاف دارند که آنها را برای دستورزی و دست‌سازه مناسب میکند. این فوم‌ها هیچ ماده مضری ندارند و به‌حدی خوش‌دست هستند که حتی بچه‌های ۷-۸ ماهه هم به راحتی می‌توانند با آنها شکل‌های مختلف درست کنند و مهارتهای ظریف خود را بهبود بخشند.
اسباببازی آهنربای ماهیگیری
تعدادی اسباببازی آهن‌ربایی یا مغناطیسی مانند ماهی، حروف الفبا، اعداد یا هر چیز دیگری را درون یک کاسه بریزید و از کودک بخواهید که با یک گیره آویزان آنها را بیرون بکشد. برای جذاب‌ترکردن این بازی به کودک بگویید که اسباب‌بازی‌های دارای رنگ یا ماهیت خاصی را از درون کاسه بیرون بیاورد.
ساخت جواهرآلات با مهرههای رنگی
یکی‌دیگر از فعالیت‌های ساده اما کاربردی برای تقویت دستورزی کودکان بازی با مهرههای رنگی و ساختن چیزهایی مثل گردنبند است. تعدادی مهره رنگی در اختیار کودک قرار دهید و شیوه نخکردن آنها را برایش توضیح دهید. کودکان بازی با مهرههای رنگی را دوست دارند و حتما از این فعالیت لذت می‌برند.
رهگیری خط استیکر
برای انجام این فعالیت به یک ورقه مقوا، یک مداد و تعدادی استیکر نیاز دارید. ابتدا الگوهای مختلفی مانند مارپیچ، عدد و اشکال هندسی را روی کاغذ رسم کنید و سپس از کودک بخواهید که استیکرها را بهصورت منظم و مرتب، در امتداد الگوی خطی مشخص‌شده بچسباند.
حلقه کردن نوارهای کشی
برای انجام این بازی به یک قوطی دایره‌ای، مانند قوطی کنسرو و تعدادی کش نیاز دارید. این فعالیت اگرچه به نظر ساده می‌رسد، اما چون به ترکیبی از قدرت و دقت نیاز دارد و برای انجام آن به استفاده از تمام انگشتان دست نیاز است، تمرینی عالی برای دستورزی کودکان به حساب می‌آید.
بازی با موچین
موچین وسیله‌ای ایدئال برای تقویت هماهنگی حرکات ظریف انگشتان است. از کودک بخواهید که با استفاده از موچین، اشیای مختلف مانند پوم‌پوم‌ها، مهره‌ها و قطعه‌های دیگر را از درون یک ظرف به ظرفی دیگر جابه‌جا کند یا آنها را به شکل خاصی روی هم بچیند و مرتب کند.
دست ورزی با خمیر بازی
نمی‌شود صحبت از دستورزی باشد و درباره خمیربازی چیزی نگفت. خمیرهای بازی جزو بهترین ابزارها برای تقویت مهارتهای دستورزی کودکان هستند. آنها کامل انعطاف‌پذیر و شکل‌پذیرند. کودکان به‌راحتی می‌توانند این خمیرها را در دست بگیرند و شکل موردعلاقه‌شان را با آن بسازند. برای مطالعه ایده‌های جذاب خمیربازی، حتما نگاهی به مقاله ۶ ایده بازی با خمیر بازی کودکان بیندازید.
بازی با لگو
بازی با لگوها یا آجرهای ساختنی از دیگر اسباب‌بازی‌های مناسب برای تقویت دستورزی کودکان است. شاید چیدن اولین آجرها کار راحتی به نظر برسد، اما سامان‌دهی درست آنها برای ساختن اشکال پیچیدهای مانند خانه، به دقت و ظرافت نیاز دارد.
جورچین و پازل
جورچین‌هایی مانند جای‌گذاری اشکال هندسی و تانگرام علاوه بر هوش فضایی، به مهارتهای حرکتی ظریف برای جای‌گذاری تکه‌ها نیاز دارند. جفت‌وجورکردن پازل‌ها در کنار یکدیگر هم به دقت و ظرافت نیاز دارد و از تمرین‌های مناسب برای دستورزی کودکان است.
اوریگامی
اوریگامی به‌معنای ساختن شکل‌ها و طرح‌های مختلف با تازدن هندسی کاغذ است. این نوع بازی با کاغذ و آفریدن طرح‌های جالب، کارکردن با دست‌ها و انگشتان را بهبود می‌بخشد و از بهترین ایده‌ها برای تقویت مهارت دستورزی در کودکان محسوب می‌شود. اوریگامی از کاردستی‌های محبوب ژاپنی‌هاست که در کشور ما نیز محبوبیت زیادی دارد.
نقاشی با مداد رنگی، رنگ‌های انگشتی و قلم‌مو
بچه‌ها چه با مداد رنگی نقاشی بکشند، چه با رنگ‌های انگشتی و چه قلم‌مو، نقاشی‌کشیدن یک فعالیت دستورزی محسوب می‌شود که به بهبود مهارتهای حرکتی ظریف کودکان کمک میکند. مخصوصا نقاشی با قلم‌مو به‌دلیل ظرافت‌ها و ریزه‌کاری‌های بیشتری که دارد در این زمینه بسیار مناسب است.
تمرین‌های روزمره برای بهبود دست ورزی کودکان
اگرچه بازی‌ها به‌دلیل جذابیتشان راهکاری مناسب برای تقویت دستورزی کودکان به حساب می‌آیند، اما همیشگی نیستند. کودکان برای اینکه بتوانند به مهارتهای دستورزی تسلط کامل و ایدئال پیدا کنند، نیاز به مداومت و تمرین دارند. پس حتما کارهای روزمره آنها را تا جایی که امکان دارد به عهده خودشان بگذارید؛ بهعنوانمثال اجازه دهید:
- استفاده از قاشق و چنگال را حتی اگر ریخت‌وپاش زیادی دارند، تمرین کنند.
- دکمه‌های لباسشان را خودشان باز و بسته کنند.
- در کارهای خانه به شما کمک کنند.
- بند کفش‌هایشان را خودشان ببندند.
بهبود مهارتهای دستورزی وابسته به همین فعالیت‌های روزمره‌‌ای‌ست که کودک مدام درگیر آن‌هاست. پس سعی کنید تا حد امکان بگذارید سر پای خودشان بایستند و فعالیت‌های روزمره را به‌تنهایی انجام دهند.
سخن پایانی
کودکان بهمرور و با افزایش سن بر مهارتهای حرکتی ظریف و فعالیت‌های دستورزی مانند دردست‌گرفتن قاشق‌وچنگال مسلط میشوند. هم‌زمان با افزایش هماهنگی حرکات دست و انگشتان کودک، شما نیز با تشویق او به انجام تمرین‌ها و بازیهای مختلف، مهارتهای دست‌ورزی‌اش را تقویت کنید. در این مقاله ۱۰ ایده جذاب و کاربردی برای دستورزی کودکان معرفی کردیم؛ اما فراموش نکنید که فعالیت‌های روزمره، مانند به‌تنهایی غذاخوردن و مسواکزدن بیشترین تاثیر را در این زمینه دارند. پس تا حد امکان اجازه دهید که کارهای روزمره را خودشان به‌تنهایی انجام دهند.
سوالات متداول
- دست ورزی چیست؟
دستورزی به مهارتهای حرکتی ظریفی اشاره دارد که کودکان بهمرور و با افزایش هماهنگی انگشتان دست به آنها مسلط میشوند. بهعنوانمثال، گرفتن گازانبری به هماهنگی انگشت شست و اشاره نیاز دارد که کودکان در حدود ۹ ماهگی به آن تسلط پیدا میکنند. - چرا تقویت دست ورزی کودکان اهمیت دارد؟
کودکان برای اینکه بتوانند کارهای شخصی خود مانند غذاخوردن، لباسپوشیدن، مسواکزدن و بستن بند کفش را انجام دهند، به مهارتهای دستورزی نیاز دارند. درواقع، دستورزی به کودکان کمک میکند تا بهمرور از والدین و اطرافیان مستقل شوند. - چه بازیهایی برای تقویت دستورزی کودکان مناسباند؟
خمیربازی، پازل، جورچین، چینه، موچین، فوم اسباببازی، آهنربای ماهیگیری، نخکردن مهرههای رنگی و چسابدن منظم استیکرها روی خطهای مارپیچ از بازیهای برای دستورزی کودکان هستند که در این مقاله آنها را بهصورت کامل توضیح دادهایم
