کودکان خصلت عجیبی دارند! آن‌ها اگرچه نسبت به رعایت برنامه در زندگی روزمره به‌شدت حساسند، اما وقتی پای رعایت قانون و نظم توسط خودشان می‌رسد، از زیر مسئولیتش شانه خالی میکنند. مثلا اگر یکی از وسایل یا اسباب‌بازی‌های‌شان کم، گم یا خراب شود، قشرق راه می‌اندازند؛ ولی درواقع این خودشان بوده‌اند که درست‌وحسابی از آن‌ها مراقبت نکرده‌اند! حالا شاید تقصیری هم نداشته باشند، چون نگهداری از وسایل شخصی، نیازمند آموزش است. بیایید با یکدیگر بررسی کنیم که این چالش مسئولیت پذیری در کودکان از کجاست و چگونه باید نحوهی نگهداری از وسایل شخصی را به فرزندان آموخت.
اهمیت آموزش نگهداری از وسایل شخصی به کودکان
اولین و مهمترین سود آموزش نگهداری از وسایل شخصی به کودکان، تقویت حس مالکیت در آن‌ها است. حس مالکیت مانند نیاز به آب و غذا، یکی از نیازهای اساسی انسانی است. همه‌ی ما وقتی چیزی برای ازدست‌دادن داشته باشیم، جدی‌تر و باانگیزه‌تر زندگی می‌کنیم. بنابراین، صحبت درباره‌ی وسایل شخصی و تاکید بر اهمیت مراقبت از آن‌ها، با افزایش احساس خودانگیختگی و خودکنترلی در کودکان همراه است.
وسایل شخصی کودک شامل چه مواردی است
- اسباب‌بازی‌ها مثل آجرهای خانه‌سازی و عروسک‌ها،
- لوازم نقاشی مانند مدادرنگی و دفتر نقاشی،
- لوازم بهداشتی مثل مسواک و خمیردندان،
- وسایل مدرسه مثل مداد و دفتر،
- و لباس‌های کودک
جزو لوازم شخصی کودک هستند که باید یاد بگیرد به‌خوبی از آن‌ها مراقبت کند.
دلایل اهمیت ندادن کودک به وسایل شخصی
پیش از رفتن به‌سراغ صحبت درباره‌ی چگونگی بازخورددادن به کودک برای افزایش مهارت در نگهداری از وسایل شخصی، بهتر است علل بیتوجهی بچه‌ها به این مسئله را کمی بشکافیم. آشنایی با علل این مسئله در برخورد موثر با آن کمک‌تان می‌کند. در ادامه مهمترین دلایل این مسئله را آورده‌ایم:
فراموشکاری کودکان
فراموشکاری کودکان اصلی‌ترین دلیل گم‌کردن یا بیتوجهی آن‌ها به وسایل شخصی است:
- بچه‌ها ایده‌های زیادی در ذهن‌شان دارند و به‌همین‌جهت همیشه دوروبر خود را با وسایل و اسباب‌بازی‌ها شلوغ میکنند. وقتی هم که دورشان با ازدیاد وسایل شلوغ می‌شود، یادشان می‌رود هرکدام از آن‌ها را کجا گذاشته‌اند.
- در برنامه‌ریزی برای استفاده‌ی درست از وسایل شخصی هنگام بازی، انجام تکالیف مدرسه و وظایف شخصی ضعیف‌اند. برای همین، همه‌ی وسایل را اطراف خود پخش میکنند و بعدا در جمع‌کردن آن‌ها به مشکل می‌خورند.
حواسپرتی کودکان
سربه‌هوایی و حواسپرتی کودکان یکی‌دیگر از دلایل رایج گم، خراب یا بی‌توجهی‌کردن به وسایل شخصی است. بچه‌ها زود ذهن‌شان از چیزی به چیزی دیگر در محیط منحرف می‌شود. این مسئله برای ما بزرگ‌سالان هم کاملا قابل درک است. مثلا گاهی بعد از اتمام تلفن یادمان می‌رود گوشی را کجا گذاشته‌ایم و تمام خانه را پیداکردنش زیر و رو می‌کنیم.
استرس و ابتلا به برخی اختلالات عصبی-رشدی
استرس باعث کاهش ظرفیت حافظه‌ی کودک می‌شود و احتمال بیتوجهی به وسایل را بیشتر می‌کند. همچنین برخی از اختلالات دوران کودکی مانند بیش فعالی کودکان که نشانه‌ی اصلی‌اش کمبود تمرکز و توجه است، به افزایش این مشکل دامن می‌زند.
کارهای که والدین باید برای اهمیت دادن کودک به وسایل شخصی انجام دهند
باتوجه به دلایل بالا، راهکارهای زیر را پیشنهاد می‌کنیم:
آگاهی‌بخشی به کودک درباره‌ی وسایل شخصی
- نام کودک را بااستفاده از برچسب بر روی لوازم او ازجمله اسباب‌بازی‌هایش بچسبانید.
- هنگام بیرون‌رفتن از خانه به مقصد مدرسه و خانه‌ی آشنایان، بگذارید خودش وسایلش را جمع کند تا بهتر بتواند آن‌ها را از وسایل دیگر هم‌سالانش تفکیک کند.
- آگاهی‌بخشی احتمال لجبازی کودک را کاهش می‌دهد و برقراری ارتباط موثر با کودک حرف گوش نکن را راحت‌تر می‌کند.
تقویت حس مالکیت در کودک
با تقویت حس مالکیت در کودک، او بهتر از دارایی‌هایش مراقبت می‌کند. پس:
- درباره‌ی وسایل شخصی با کودک صحبت کنید.
- تفاوت بین بخشیدن و قرض‌دادن را برایش توضیح دهید.
- برای پس‌دادن وسایل و اسباب‌بازی‌های قرض‌گرفته از دیگران یادآوری‌اش کنید.
- درمورد دست‌نزدن بدون اجازه به وسایل دیگران و ناپسندبودن این مسئله برایش بگویید.
- از او بخواهید قبل از قرض‌دادن و بخشیدن پول یا وسایلش به دیگران، حتما خوب دربارهاش فکر کنید.
عادت‌دادن کودک به مرتبسازی و دستهبندی وسایل شخصی
- هر شب با یکدیگر وسایل‌شان را بررسی کنید و اگر چیزی کم یا گم شده است، با حفظ آرامش از کودک دربارهاش بپرسید.
- به فرزندتان کمک کنید تا عادت جمع‌کردن و گذاشتن اسباب‌بازی‌ها و دیگر لوازم شخصی را وقتی نیازشان ندارد، یاد بگیرد.
- از کودک بخواهید هر شب قبل از خواب یک‌بار وسایلش را وارسی کند. اگر به مدرسه می‌رود، لوازم مدرسه را از قبل در کیفش بگذارد.
پیشنهاد مطالعه: آموزش قانون به کودکان از چه سنی و چگونه؟
آموزش مراقبت از وسایل شخصی با مثال و الگودهی
راستش را بخواهیم و بخواهید، بچه‌ها تقصیری هم ندارند. آن‌ها از چیستی و چگونگی مراقبت سر در نمی‌آورند. بهتر است اوایل آموزش را شما راهبری کنید و فرزندتان نقش دستیار اجرایی داشته باشد. همه‌چیز را موبه‌مو بگویید تا فرزندتان گرفتار ناامیدی و ناتوانی در مرتبسازی و دستهبندی نشود. مثلا بگویید:
- «خب! بیا اول بلوک‌های آجرسازی رو بچینیم توی جعبه‌ش. بعد توپ‌ها رو بذاریم تو سبد. آها خوب شد. حالا تفنگت رو تو کمد جا بدیم. عه! تموم شد! تو موفق شدی انجامش بدی. (:»
افزایش روحیه مراقبتورزی و مسئولیت‌پذیری
وجهه‌ی خوبی ندارد که مبلغ هزینه‌شده و زحمت‌های کشیده‌شده برای اسباب‌بازی‌ها و دیگر لوازم کودک را با او در میان بگذارید. به‌جای آن:
- به‌صورت عملی (مثلا با همراه‌بردن کودک به خرید و اجازه‌دادن به او برای پرداخت مبلغ کالا)، حس مسئولیت‌پذیری‌اش را تقویت کنید (این روش همچنین در آموزش پول خرج کردن به کودکان هم کمک‌تان می‌کند).
- کودک را به انجام فعالیت‌هایی مانند مراقبت از موجودات زنده تشویق و حس مراقبتورزی از دیگران را در او پرورش دهید.
اجازهی رویارویی کودک با پیامدهای بیتوجهی به وسایل شخصی
برخی والدین (مانند والدین هلیکوپتری) از سر دلسوزی و عشق، تحمل ناراحتی فرزندان‌شان را بعد از خراب‌شدن یا گم‌شدن وسایل ندارند. برای همین، در اولین فرصت به فکر جایگزین‌کردن آن‌ها می‌افتند. اگرچه این روحیه قابل‌تحسین است، اما بخش مهمی از وظیفه‌ی والدین کمک به بزرگ‌شدن و افزایش مسئولیت‌پذیری فرزندان‌شان است. پس:
- به فرزندتان اجازه دهید که با پیامدهای طبیعی ناشی از بی‌توجهی‌ها و سهل‌انگاری‌هایش مواجه شود.
- این خرابکارهای کودکانه را به فال نیک بگیرید و به‌عنوان فرصتی آموزشی غنیمت شمارید. به او بیاموزید که چیزهای ارزشمندی در زندگی هر کس وجود دارد که اگر حواسش به آن‌ها نباشد، برای همیشه از دست‌شان خواهد داد!
خرید کم و به‌صرفه
وقتی 10تا ماشین، 20تا تفنگ، 8تا عروسک و انبوهی از لوازم ریز و درشت دیگر برای فرزندتان بگیرید، نباید انتظار مراقبت از همه‌ی آن‌ها را داشته باشید. پس کم و کاربردی خرید کنید تا هم نگهداری از آن‌ها راحت باشد و هم کودک قدرشان را بیشتر بداند.
روشهای تشویق کودکان به نگهداری از وسایل شخصی
یکی از بدفهمی‌های رایج در آموزش مهارت های زندگی به کودکان، بیتوجهی به تمرین و تشویق است. درعوض، آموزش‌ها معمولا در فضایی خشک و رسمی ارائه می‌شود. به خاطر بسپارید که ذهن کودکان تمرین‌محور و مهارت‌اندوز است، اما دستورالعمل‌محور نیست! پس جملات دستوری مانند «این‌کارو بکن، اون‌کارو نکن»، برای اصلاح‌شان رفتارشان شیوه‌ی مناسبی نیست.
اگر آموزش نگهداری از وسایل شخصی را با تمرین و تشویق ترکیب کنید، هم به شکل‌گیری اعتماد به نفس در کودک کمک شایانی کرده‌اید و هم آموزش‌های گیراتری ارائه داده‌اید. بیاید چند راهکار برای تشویق کودکان و تمرین‌دادن آن‌ها در زمینه‌ی مراقبت از وسایل شخصی برای‌تان بگوییم:
تشویق رفتارهای مرتبط با مراقبت از وسایل شخصی
آسان‌ترین و موثرترین کار، تشویق کودک برای نگهداری مناسب از لوازم شخصی است. هر وقت فرزندتان به انجام کارهایی مانند:
- جمع‌کردن اسباب‌بازی‌ها بعد از اتمام بازی
- و سالم‌نگه‌داشتن وسیله‌ای خاص برای مدتی طولانی
موفق شد، برایش کف بزنید، جایزه بگیرید و به‌هرنحوی که شده اهمیت نگه‌داریِ درست از وسایل شخصی را در نگاهش بزرگ کنید. برای آگاهی از اصول تشویق کودکان هم نگاهی به مقاله روش صحیح جایزه دادن به کودکان بیندازید.
آموزش بخشندگی
احتمالا جا خورده‌اید! همه هنگام شنیدن تاثیر مثبت بخشندگی بر نگهداری از وسایل شخصی جا می‌خوریم. اما واقعیت است! آدم‌های بخشنده، آدم‌هایی اهل مراقبت، همدلی و مسئولیت‌پذیری هستند. با بخشش به دیگران، قدر داشته‌های‌مان را بیشتر می‌دانیم. شما هم اگر می‌خواهید فرزندتان بیشتر قدر داشته‌هایش را بداند، آموزش بخشندگی به کودک را فراموش نکنید.
استفاده از جعبهها، کمدها و میزهای طبقهبندی و دستهبندی لوازم
محفظه‌ای ترجیحا زیبا و گل‌من‌گلی برای کودک تهیه کنید تا انگیزه‌اش برای مراقبت از وسایل شخصی بیشتر شود. وقتی هرچیزی جای مختص‌به‌خود را در جعبه نگهداری از لوازم شخصی داشته باشد، سردرگمی کودک کاهش و انگیزه‌اش افزایش می‌یابد.
دادن حق انتخاب به کودک
بگذارید خودِ کودک درباره‌ی محل نگهداری و نحوهی چینش وسایلش در طبقات کمد تصمیم بگیرد. وقتی کودک را در فرآیند تصمیم‌گیری مشارکت می‌دهید، انگیزه‌ی بیشتری برای مراقبت از لوازمش پیدا می‌کند. به‌عنوان‌مثال، انتخاب لباس توسط کودک باعث علاقه‌ی بیشتر و مراقبت بهتر او از لباس‌هایش می‌شود.
خرید وسیله در ازای مشارکت اضافی در کارهای خانه
بر سر مشارکت کودک در انجام کارهای خانه، در ازای پرداخت پول برای خرید وسیله، با فرزندتان مذاکره کنید. وقتی فرزندتان خودش پول لوازم را بپردازد، بیشتر و بهتر قدرشان را می‌داند. البته این وظایف باید ورای مسئولیت‌های خانگی معمول فرزندتان باشد.
تشویق کودک به پسانداز پولتوجیبی برای خرید لوازم موردعلاقه‌اش
بحث اقلام ضروری کودک به‌کنار که خریدشان وظیفه‌ی والدین است؛ اگر کودک درخواست خرید اسباب‌بازی خاصی از شما داشت، می‌توانید او را تشویق به پس‌اندازکردن برای خرید آن کنید. وقتی هزینه‌ی وسیله‌ای را خودش بپردازد، مطمئنا بهتر از آن نگهداری می‌کند. این روش همچنین به تقویت هوش مالی کودکان کمک می‌کند.
تعیین زمانی روزانه برای مرتب‌کردن وسایل
عادت‌ها به‌مرور و از طریق پیگیری منظم شکل می‌گیرند. پس زمانی از روز را مشخص کنید و هر روز سر همان ساعت، همراه با فرزندتان به مرتبسازی وسایل شخصی‌اش بپردازید.
راهنمایی نگهداری از وسایل شخصی در مدرسه
اگر آموزش‌های بالا را در سنین پیش‌دبستانی به‌خوبی پیش برده باشید، احتمال گم‌کردن وسایل در سنین مدرسه خیلی کمتر است. اما به‌هرحال، موقعیت، موقعیت جدیدی است و باید آموزش‌های لازم را به کودک ارائه داد:
لوازم مدرسه را با کودک مرور کنید
اگر کودک دقیقا بداند چه چیزهایی را با خود به مدرسه می‌برد، بهتر از آن‌ها مراقبت خواهد کرد. برای رسیدن به این هدف:
- اجازه دهید خودش لوازم را در کیف مدرسه بچیند.
- اگر امکانش هست، کودک را هنگام خرید لوازم مدرسه با خود ببرید تا بهتر و بیشتر قدرشان را بداند.
آموزش استفاده درست از لوازم مدرسه
قبل از شروع مدرسه، نحوهی استفاده‌ی درست از وسایلی مانند مدادتراش، پاک‌کن و دفتر را با مثال برای فرزندتان توضیح دهید. وقتی استفاده‌ی درست از آن‌ها را یاد بگیرد، کمتر دچار حواسپرتی می‌شود و وسایل را خراب می‌کند. نگاهی هم به مقاله‌های آماده کردن کودک برای پیش دبستانی و آماده سازی کودک برای کلاس اول بیندازید.
سبک کردن بار فرزند قبل از رفتن به مدرسه
برخی از کودکان برای اطمینان از اینکه چیزی جا نماند، وسایل اضافه‌ی زیادی را با خود به مدرسه می‌برند. این مسئله احتمال گم‌شدن لوازم را افزایش می‌دهد. روزهای اول مدرسه با فرزندتان وسایل لازم برای هر درس را بررسی کنید و یادش بدهید که فقط آن‌چه لازم دارد را با خود ببرد.
گرفتن کیف و جعبه‌ی جداکننده برای وسایل مختلف
برای لوازمی که احتمال خرابی یا گم‌شدن‌شان زیاد است، حتما کیف یا جعبه‌ای جداگانه بگیرید. مثلا مدادها زود گم می‌شوند اما اگر کودک جامدادی داشته باشد، کمتر این اتفاق می‌افتد.
سخن پایانی
کودکان در نگهداری از وسایل شخصی‌شان خوب نیستند که هیچ، علاقه‌ای هم به آن ندارند. پس زحمت علاقه‌مندسازی و ارائه‌ی آموزش‌های لازم بر شما والدین است. ابتدا مفهوم مالکیت را در ذهن فرزندتان جا بیندازید تا روی وسایل شخصی‌اش تعصب بیشتری داشته باشد و سپس کمکش کنید تا راهکارهایی برای دستهبندی و مرتبسازی پیدا کند. برای علاقه‌مندسازی‌اش به نگهداری از اقلام شخصی هم وقت بگذارید. مثلا تشویقش کنید تا پول‌توجیبی‌‌اش را برای خرید لوازم موردعلاقه‌اش پسانداز کند. در کنار آموزش و علاقه‌مندسازی کودک، صبوری هم به خرج دهید تا عادت مراقبت از لوازم شخصی در وجودش نهادینه شود.
سوالات متداول
- نگهداری از وسایل شخصی را چگونه به کودک بیاموزیم؟
تقویت حس مالکیت، مرور لیست لوازم شخصی بههمراه کودک، آموزش نحوه طبقهبندی و مرتبسازی وسایل، مثالزدنِ عملی برای کودک، تقویت روحیهی مراقبتورزی و اجازهی رویارویی با پیامدهای بیتوجهی به کودک، راهکارهای مفیدی هستند. - چگونه کودک را به نگهداری از لوازم شخصی تشویق کنیم؟
تشویق عادتهای سالم، آموزش بخشندگی، استفاده از جعبهها و محفظههای دستهبندی، حق انتخاب دادن به کودک، خرید وسیله در ازای انجام کار اضافی و تشویق کودک به پسانداز پولتوجیبی برای خرید لوازم موردعلاقه ، روشهای موثری هستند. - چگونه کودک را برای نگهداری از لوازم شخصی در مدرسه آماده کنیم؟
بررسی روزانهی لوازم مدرسه بههمراه کودک، جلوگیری از بردن وسایل اضافی به مدرسه، آموزش نحوهی درست استفاده از لوازمی مانند مدادتراش و گرفتن کیفها و جعبههای دستهبندی مانند جامدادی، به کودک برای نگهداری از وسایل شخصی در مدرسه کمک میکنند.
