بچه‌های کلاس اولی وارد دنیایی کاملا متفاوت از سال‌های پیش‌دبستانی می‌شوند. دنیایی که در آن کودکان باید روی یک صندلی بنشینند و برای مدت‌زمانی نسبتا طولانی حواسشان را به درس بدهند. کودکان اگرچه در سال‌های پیش‌دبستانی مهارت‌های زیادی یاد گرفته‌اند و به قول معروف، دیگر بزرگ شده‌اند، اما هنوز چیز زیادی درباره تحصیل و علم‌آموزی نمی‌دانند. پس تقویت بچه‌های کلاس اول برای سازگاری با شرایط مدرسه و موفقیت تحصیلی اهمیت زیادی دارد. به‌همین‌دلیل ما در این مقاله به بررسی مهم‌ترین نکات و راهکارهای تقویت بچه‌های کلاس‌اولی در درس و تحصیل می‌پردازیم.
تشویق کودک به خواندن
طبق پژوهش‌ها و تجربه‌های اکثر معلمان، بلند خوانی و قصه‌گویی برای کودکان مهم‌ترین لطف والدین به آن‌ها برای کمک به موفقیتشان در زمینه‌های تحصیلی‌ست. زیاد خواندن و افزایش دایره واژگان کودکان علاوه‌بر بهبود یادگیری درس‌های دیگر، لذت یادگیری را به آن‌ها می‌چشاند. تقویت قوه تخیل، بهبود رشد هیجانی، بهبود قوه استدلالی و مهارت در حل مسئله از دیگر فواید مهم تشویق کودکان به کتاب‌خواندن است. اما چگونه آن‌ها را تشویق به خواندن کنیم؟
اولین و مهم‌ترین نکته‌ای که باید به خاطر بسپارید این است که کودکان با سرعت متفاوتی به تسلط کامل بر مهارت خواندن می‌رسند. لازم نیست زیاد نگران زود یا دیررسیدن آن‌ها نسبت به دیگر هم‌سالانشان باشید. نکته دیگر اینکه هرگز آن‌ها را مجبور به خواندن نکنید. با این مقدمه‌چینی بیایید به سراغ مراحل حساس رشد خواندن در کودکان برویم و پیشنهادهای متخصصان دراین‌باره را مرور کنیم.
۱. نوشتار بازنمایی‌کننده گفتار است
اولین مرحله مهم و تاثیرگذار بعد از یادگیری الفبا فارسی، درک کودکان از ارتباط بین کلمات نوشتاری با زبان گفتاری‌ست. آن‌ها کم‌کم متوجه می‌شوند که ما معمولا کلمات را باتوجه به تلفظشان می‌نویسیم. آن‌ها در طول این دوره کم‌کم سعی می‌کنند چیزهایی را هم روی کاغذ بنویسند. در این مرحله:
- برنامه بلندخوانی روتین و روزمره داشته باشید.
- او را تشویق کنید تا با انگشت به کلماتی که می‌خواند اشاره کند.
- تعدادی کلمه هم‌قافیه روی کاغذ بنویسید و به کودک نشان دهید تا بتواند قسمت‌های مشابه و متفاوت کلمات را از هم تشخیص دهد.
۲. توانایی درک کلمات ناآشنا در یک متن ساده و آشنا
کودک کم‌کم می‌تواند دست‌وپاشکسته از روی کلمات یک متن ساده بخواند. این مرحله به‌شدت برای شما و کودک هیجان‌انگیز خواهد. در این مرحله پیشنهاد می‌کنیم:
- قبل از تشویق کودک به کتاب‌خوانی، یک کتاب را چندین‌وچندبار برای کودک بخوانید تا با کلمات آن آشنا شود.
- در گام بعد، پای کتاب‌خوانی فرزندتان بنشینید و اگر برای خواندن کلمه‌ای درخواست کمک داشت، به او کمک کنید. برای کاهش حس بد «نتوانستن»، خواندن را به تجربه‌ای جذاب و لذت‌بخش بدل کنید.
- اگر فرزندتان در خواندن تعداد زیادی از کلمات به مشکل خورد و حس ناامیدی کرد، پیشنهاد کنید که شما ادامه خواندن را بر عهده بگیرید. هرگز حس ناامیدی و شکست را به او القا نکنید.
- هرگز او را با دیگران مقایسه نکنید و مثلا نگویید که فلانی هم‌سن توست ولی می‌تواند متن کتاب‌ها را بخواند!!!
- فرزندتان را تشویق به نوشتن کتاب یا دفتر خاطرات خود کنید.
۳. خواندن کتاب‌های کوتاه و تصویری به صورت مستقل
تبریک! حالا فرزندتان به کتاب‌خوانی علاقه‌مند شده است و از مطالعه انفرادی و نگاه‌کردن به تصاویر کتاب‌ها لذت می‌برد. برای کمک به آن‌ها در این مرحله:
- به کتاب‌خانه بروید و بگذارید خود او کتاب‌های موردعلاقه‌اش را انتخاب کند.
- در حین کتاب‌خوانی کودک، در تشخیص کلمات دشوار و ناآشنا کمکش کنید.
- از او بخواهید تا برای خواهر، برادر یا دیگر اطرافیان کوچک‌ترش کتاب بخواند.
- یادداشت‌های کوتاهی مانند «موفق باشی»، «ناهارت رو گذاشتم توی کیفت» و «دوستت دارم» برای فرزندتان بگذارید.
- گاهی برای هدیه به او کتاب بدهید.
- زمان تماشای تلویزیون و به‌طور کلی همه صفحه نمایش‌های دیجیتالی مثل بازی‌های کامپیوتری را محدود کنید و فرزندتان را به خواندن تشویق کنید.
۴. خواندن کتاب‌های طولانی و چندفصلی
کودکان کم‌کم سراغ قصه‌ها و کتاب‌های جدی‌تر و طولانی‌تر می‌روند. در این مرحله:
- برای کاهش خستگی او، به‌نوبت صفحات کتاب را با صدای بلند برای یکدیگر بخوانید.
- درباره موضوعات اصلی کتاب و شخصیت‌های اصلی داستان با هم گفت‌وگو کنید.
- از کودک بخواهید که دفترچه راهنمای محصولات و کالاهای مختلف را برایتان بخواند.
- درباره مطالب جدید و لذت‌بخشی که می‌‌خوانید با کودک صحبت کنید.
با کودک مثل یک نویسنده رفتار کنید
همه ما قرار نیست مثل حافظ و سعدی شاعران و نویسندگان بزرگی باشیم، اما می‌توانیم افکار و احساساتمان را روی کاغذ بیاوریم. حتما شما هم فرزندتان را تشویق کنید که با انجام کارهایی مثل نوشتن دفتر خاطرات، زمانی را به نوشتن اختصاص دهد. نوشتن هم مثل خواندن مرحله به مرحله رشد می‌کند و شما در هر کدام از این مراحل می‌توانید با انجام کارهایی به رشد این توانایی در فرزندتان کمک کنید.
۱. خطوط نامنظم و برداشت‌های شخصی از آن‌ها
کودک خطوط نامنظم و تصاویر مبهمی را روی کاغذ می‌‌کشد و آن‌ها را بهصورت کلامی توصیف می‌کند؛ مثلا می‌گوید:
- «این دستان من است».
- «این‌ها چند گل قرمز هستند».
در این مرحله، لوازم نقاشی و طراحی مانند مداد رنگی، کاغذ رنگی، گواش، آبرنگ، مداد شمعی و… برایش تهیه کنید. در حین نقاشی‌کشیدن هم با او درباره نقاشی‌اش صحبت کنید و از او بخواهید که نام اشیا درون نقاشی را بنویسد.
۲. نوشتن چیزهایی شبیه کلمات
تبریک! نویسنده کوچک شما در حال آزمایش حروف الفباست و چیزهایی شبیه کلمات روی کاغذ می‌نویسد. در این مرحله:
- از کودک بخواهید که نوشته‌هایش را برای شما بخواند تا شما با ذوق گوش دهید و مثلا بگویید: «واقعا! چه عالی! خیلی خوشم اومد ازش!»
- کنار فرزندتان بنشینید و شروع به نوشتن شعر و داستان و خواندن آن برای کودک کنید.
۳. درک ارتباط بین حروف و صداها
کودک ارتباط بین صداها و حروف را درک می‌کند و می‌تواند برای رساندن منظور خود، حروف را روی کاغذ بنویسد. حالا می‌توانید:
- کودک را تشویق به نوشتن یادداشت‌ها و خاطرات روزانه‌اش کنید.
- متن نوشته‌شده را با یکدیگر بازنویسی کنید و در مورد املای صحیح کلمات به او بازخورد دهید.
- درباره قواعد نگارش مانند رعایت فاصله بین کلمات، نوشتن حروف روی خط و گذاشتن نقطه در پایان جملات به کودک توضیح دهید.
- درباره نویسندگی و وظایف و هنرهای نویسندگان با او صحبت کنید و به او یادآور شوید که همه ما وقتی چیزی می‌نویسیم، یک نویسنده به حساب می‌آییم.
۴. تلاش برای نوشتن کلمات با املای صحیح
پس از تسلط مختصر بر نوشتن حروف و رساندن دست‌وپاشکسته منظور، کودک شروع به تلاش برای یادگرفتن املای صحیح کلمات و نوشتن طبق اصول نگارشی و ویرایشی می‌کند. در این مرحله:
- کودک خودش به‌اندازه کافی نگران املای صحیح کلمات است، پس شما نگران این قضیه نباشید و روی تقویت خلاقیت او در نوشتن و تقویت ایده‌های نویسندگی‌اش کار کنید.
- مکانی آرام و مجهز در خانه برایش درست کنید که هر زمان حسش کشید، قلم به دست بگیرد و افکارش را بنویسد.
- با یکدیگر از چیزهای مختلفی مثل لوازم مدرسه، کارتون‌های موردعلاقه، خوراکی‌های لذیذ و… فهرست درست کنید.
- گهگاهی حتی برای حفظ ظاهر هم که شده، جلوی فرزندتان شروع به نوشتن کنید و درباره کاربرد آن در زندگی شخصی‌تان برایش بگویید.
- همه اعضای خانواده را در نوشتن دفترچه خاطرات خانوادگی مشارکت دهید.
تقویت مهارت های ریاضی کودک
ریاضی هم مثل خواندن و نوشتن، نقش زیادی در زندگی روزمره و همچنین موفقیت تحصیلی کودکان دارد. پس فرزندتان را به ریاضی به‌عنوان چیزی که در زندگی روزانه ما کاربرد زیادی دارد، علاقه‌مند کنید. تمرین و حل مسئله و فلش‌کارت‌های آموزش ریاضی را به معلمش بسپارید و شما بر کاربرد آن در زندگی روزمره و خلق بازی های ریاضی کار کنید. فرزندتان را در هر فعالیتی که به کار با اعداد و الگویابی نیاز دارد، مشارکت دهید؛ مثلا:
- از کودک بخواهید که میز شام را بچیند و به‌ازای هر نفر، بشقاب، قاشق، چنگال و لیوان روی میز بگذارد.
- روزهای مانده تا تولد او را با کاغذ یا تابلو روی دیوار بچسبانید و از کودک بخواهید که هر روز آن را تغییر دهد.
- پیش‌بینی‌های عددی کنید و سپس به‌دنبال جواب بروید؛ مثلا بگویید: «به‌نظرت چقدر طول می‌کشه میز شام رو جمع کنیم؟» یا «حدس می‌زنی توی این بسته چندتا بسکوییت مونده باشه؟».
- از بازی‌های آموزش الگویابی به کودکان استفاده کنید.
- اشیا و اشخاص را از نظر کمیت‌های مختلف با هم مقایسه کنید؛ مثلا بپرسید که این چوب چقدر از آن یکی بزرگ‌تر است و وزن این شکلات چقدر از آن یکی کمتر یا بیشتر است.
- مسئله‌های واقعی و ساده ریاضی طرح کنید و با هم پاسخ دهید. مسئله‌هایی مانند تقسیم میوه‌ها بین اعضای خانه، هزینه خرید ۴ دفتر ۴۰ برگ و تعداد شکلات‌های ماهانه‌ای کودک می‌خورد، هم جذاب و هم آموزنده‌اند.
آموزش مهارت گوش دادن به کودکان
ساکت نشستن و گوش‌دادن برای مدت‌زمانی طولانی برای بچه‌های کلاس اول کار سختی‌ست. علاوه‌براین، ظهور سرگرمی‌های مجازی و کامپیوتری در کنار کاهش دورهمی‌ها و گپ‌وگفت‌های خانوادگی باعث کاهش چشمگیر تمرکز و مهارت گوش‌دادن در کودکان شده است. اکثر والدین امروزی تمام وقت خود را درگیر کارند و بچه‌ها وقت زیادی برای هم‌نشینی و گفت‌وگو با آن‌ها ندارند.
در این شرایط، آموزش مهارت گوش دادن به کودکان با انجام کارهایی مثل موارد زیر اهمیت زیادی پیدا می‌کند:
- کتاب‌خوانی و بلندخوانی بهترین راهکار برای تقویت مهارت گوش دادن است.
- زمان انجام بازی‌های کامپیوتری و تماشای تلویزیون را کاهش دهید.
- هنگام صحبت با کودک، تماس چشمی هم با او برقرار کنید.
- بعد از ارائه توضیح درباره شیوه‌ها یا دستورالعمل‌ها، از او بخواهید که آن‌ها را دوباره تکرار کند.
آماده سازی کودک برای مدرسه
برای اینکه فرزندتان با آمادگی و انرژی کامل به مدرسه برود و سر کلاس‌های درس حاضر شود:
- خواب او را تنظیم کنید تا صبح زود انرژی کافی داشته باشد.
- حواستان به تغذیه سالم برای دانش‌آموزان و مخصوصا صبحانه کودک باشد.
- مناسب‌ترین و استانداردترین لوازم تحریر کلاس اول دبستان را برای فرزندتان تهیه کنید و روی آن‌ها برچسب بزنید.
در مقاله آماده سازی کودک برای کلاس اول، این راهکارها و نکات بیشتری را در این زمینه آورده‌ایم.
تشویق و ترویج مسئولیت‌پذیری و استقلال
بچه‌ها در مدرسه ساعت‌های زیادی را جدای از والدین و نزدیکان هستند. علاوه‌براین، آن‌ها برای سازگاری با چالش‌ها و ناملایمات مدرسه مانند سختی انجام تکالیف و تنظیم روابط با هم‌کلاسی‌ها و معلمان، به استقلال و مسئولیت‌پذیری کودکان نیاز دارند. پس حتما به او مسئولیت بدهید تا:
- خودش وسایل مدرسه را درون کیفش بگذارد.
- تکالیفش را به‌تنهایی انجام دهد و فقط اگر نیاز به کمک داشت، با شما مطرح کند.
- هنگام بازگشت از مدرسه، ابتدا لباس‌های خود را عوض و وسایل درون کوله‌پشتی را مرتب کند.
- در انجام کارهای خانه مشارکت داشته باشد.
خلاصه هر کاری را که به فرآیند مستقل شدن کودک سرعت می‌بخشد و مسئولیت‌پذیری او را تقویت می‌کند، در برنامه قرار دهید.
گپ و گفت درباره اتفاقات مدرسه
با کودک درباره اتفاقات مدرسه صحبت کنید تا هم از شرایط و اتفاقات روزمره باخبر باشید و هم احساس همدلی و اهمیت را به او انتقال دهید. پس حتما بعد از اینکه خستگی کودک در رفت و انرژی‌اش بیشتر شد، با او درباره اتفاقات مدرسه صحبت کنید.
- با سوالات جزئی مثل اینکه «امروز در درس ریاضی چی‌ها یاد گرفتی؟»، «دوست جدید پیدا کردی یا نه؟»، «توی زنگ تفریح با دوستات بازی هم کردی؟»، او را تشویق به صحبت و گفت‌وگو کنید.
- دفتر مشق او را چک کنید که اگر معلمش یادداشتی برایتان گذاشته است، آن را ببینید.
- اگر علاقه‌ای به صحبت کردن ندارد، زیاد او را تحت فشار نگذارید و درصورت نیاز، با معلم و مسئولان مدرسه در ارتباط باشید.
صحبت با معلم کودک درباره اتفاقات تاثیرگذار
اگر اتفاق مهمی در خانه یا بهصورت کلی بیرون از مدرسه رخ می‌هد که ممکن است بر رفتار و عملکرد فرزندتان در مدرسه تاثیر بگذارد، حتما با معلم او درباره آن صحبت کنید. چیزهایی مانند تغییرات یا اتفاقات ناگوار مانند فوت نزدیکان، بیماری یا طلاق را حتما به مدرسه گزارش دهید.
مدیریت و کنارآمدن با برخی چالش‌ها و مشکلات هیجانی برای کودکان سخت است و به‌شدت بر عملکرد تحصیلی آن‌ها تاثیر می‌گذارد. اگر معلم از این اتفاقات باخبر باشد، مطمئنا بهتر می‌تواند چالش‌ها را مدیریت و در حل مشکلات به کودک کمک کند. نیازی هم به گفتن همه‌چیز با جزئیات کامل نیست؛ همین‌که معلم کودک از کلیت ماجرا باخبر شود، کافی‌ست.
پشتیبانی از دستورالعمل‌های معلم و قوانین مدرسه
یکی‌دیگر از کارهای موثر برای تقویت کودک کلاس‌اولی، حمایت از قوانین مدرسه و توصیه‌های معلم کودک است. این مسئله هم در علاقه‌مندسازی کودک به مدرسه و هم در تعهد او به انجام وظایف و تکالیف مدرسه‌اش اهمیت زیادی دارد. اگر هم در زمینه خاصی با معلم یا مسئولان مدرسه اختلاف نظر دارید، اصلا جلوی فرزندتان درباره آن چیزی نگویید و مستقیم با معلم، مدیر و روان‌شناس مدرسه مطرح کنید.
وقت گذرانی در کلاس کودک
حتی اگر سالی فقط یک‌بار هم شده ولی به مدرسه فرزندتان بروید و چند دقیقه‌ای سر کلاسش بنشینید. همین کار به‌ظاهر ساده شما انگیزه‌ای مضاعف برای درس‌خواندن و مطالعه به فرزندتان می‌دهد. همچنین مشاهده کلاس و فضای تحصیل کودک به شما کمک می‌کند تا بهتر شرایط او را درک کنید و ایده‌های بیشتری برای صحبت با کودک درباره مدرسه داشته باشید.
سخن پایانی
تقویت بچه کلاس‌اولی به‌معنای تقویت روحیه علم‌آِموزی و علاقه‌مندسازی او به فضای یادگیری‌ست. مهم‌ترین عامل در رسیدن به این هدف، عادت‌دادن کودک به کتاب و مطالعه است. کتاب‌خوانی و خاطره‌نویسی در کنار هم از مهم‌ترین عوامل تقویت حس کنجکاوی و روحیه علم‌آموزی در کودکان هستند. آشناسازی کودکان با اهمیت ریاضی و اعداد در زندگی روزمره نیز تاثیر زیادی در این زمینه دارد. مهارت گوش‌دادن هم به آن‌ها کمک می‌کند تا صحبت‌های معلمشان را به‌خوبی گوش دهند و از فضای کلاس لذت ببرند. عوامل دیگر اگرچه کمتر اما باز هم به‌شدت موثرند، پس همه آن‌ها را رعایت کنید تا فرزندتان عملکرد تحصیلی خوبی از خود به نمایش بگذارد.
