برخی از کودکان و دانشآموزان بهره هوشی کافی دارند اما در تحصیل و سایر مهارت‌ها فردی دچار مشکلاتی هستند که والدین و معلمان را سردرگم می‌کند. اختلالات یا حتی مشکلات روحی متعددی میتوانند زمینه‌ساز افت تحصیلی و عملکردی کودکان باشند که یکی از آنها به عنوان دیرآموزی شناخته می‌شود. در این مطلب به تعریف این اختلال، علل آن و نقش والدین و معلمان در بهبود عملکرد دانش آموزان دیر آموز پرداخته‌ایم.
تعریف دیرآموزی
دیرآموزی در کودکانی با بهره هوشی مابین عقب‌ماندگی و هوش طبیعی گفته می‌شود که هیچ‌گونه نشانه جسمی یا ظاهری مشخصی ندارند اما در امور تحصیلی و فعلیت‌های پیچیده ذهنی دچار مشکلاتی هستند. کودکان دیرآموز یا مرزی دیر یاد می‌گیرند و زود فراموش می‌کنند.
باید توجه داشته باشید که هرچند برخی از نشانه‌های این مشکل با سایر مشکلات یادگیری یا برخی از بیماری‌ها مانند اوتیسم، اختلالات یادگیری و بیش فعالی کودکان تشابه دارد، اما تشخیص یکسانی ندارند. شیوع این مشکل در کودکان حدود ۶/۱۳ درصد است. برنامه‌های توانبخشی متعددی برای کمک به این دسته از دانشآموزان وجود دارد که متناسب با نیازهای آموزشی آنها طراحی می‌شود و کمک می‌کند بتوانند در سایر امور زندگی مستقل عمل کنند و موفق‌تر باشند.
در صورتی که فرزند شما اختلالات یادگیری دارد می‌توانید مطلب درمان اختلالات یادگیری را مطالعه کنید.
بهره هوشی کودکان دیرآموز
بهره هوشی در کودکان دیرآموز بین ۷۰ تا ۸۵، یعنی بین عقب‌ماندگی و هوش طبیعی است. این کودکان توانایی و هوش یادگیری دارند اما میزان و عمق یادگیری آنها نسبت به همسالان کمتر است.
علت دیر آموز بودن کودک
بسیاری از والدین از خود می‌پرسند چرا کودک من باید دچار این مشکل شود؟ یا برای داشتن فرزندان دیگر دچار ترس و تردید میشوند. برخی نیز دیرآموزی کودک را به تنبلی یا بی‌کفایتی او نسبت می‌دهند که درست نیست. واقعیت این است که علت اصلی این مشکل مشخص نیست اما برخی از عوامل زمینه‌ساز دیرآموزی شناخته شده‌اند که میتوانند ریسک این مشکل را در کودکان افزایش دهند:
- آسیب های روحی
- تولد زودرس
- اختلالات یا مشکلات عصبی و رشدی مانند اختلال یکپارچگی حسی در کودکان
- ابتلا به برخی از بیماری‌ها
- عوامل ژنتیکی مانند سابقه اختلال یادگیری یا دیرآموزی در خانواده
درباره اینکه رشد کودک باید چگونه باشد، مطلب تاخیر رشدی در کودکان را نیز مطالعه کنید.
ویژگی های کودکان دیرآموز
ویژگیهای دانش آموزان دیرآموز شامل ناتوانی در جنبه‌های مختلف عاطفی، تحصیلی، اجتماعی و فردی است و می‌توان نشانه‌های زیر را در این کودکان مشاهده کرد:
- اعتماد به نفس پایین
- ضعف شدید انگیزه
- دامنه توجه و تمرکز پایین
- کمبود یا عدم احساس ارزشمندی
- توجه زیاد به بازی
- محبت‌پذیری بالا
- عدم رشد عقلی متناسب با رشد سن شناسنامه‌ای
- داشتن نشانه‌های اختلالات یادگیری
- دقت کم
- مشکل در پردازش اطلاعات
- ضعف حافظه دیداری و شنیداری
- تأخیر در الگوهای گفتاری و زبانی (دیر صحبت کردن)
- ناتوانی در برقراری ارتباط با کودکان همسن و ارتباط بهتر با کودکان کوچکتر
- نمرات پایین و افت تحصیلی دانش آموز
- شناخته شدن به عنوان کودکان درونگرا یا خجالتی
- کم‌حرفی کودک
- وجود اختلالات رفتاری در دانش آموز دیر آموز مانند تحریک‌پذیری بالا، زود خشمگین شدن و پرخاشگری
- بی‌ثباتی عاطفی
- اضطراب و استرس بالا در موقعیت‌های اجتماعی
- مشکل در مهارت‌های ظریف
- کندی حسی حرکتی و ابتلا به مشکلاتی مانند کندنویسی دانش آموزان
- نقاشی‌های بسیار ساده، ناپخته با جزییات اندک
چالش های آینده کودکان دیرآموز
چالش‌های پیش روی یک کودک دیرآموز شامل مشکل در مهارت‌های عاطفی، فردی، اجتماعی، تحصیلی و آموزشی هستند. از طرفی به دلیل عدم شناخت کافی درباره این مشکل یا عدم تشخیص به موقع، در نحوه آموزش به کودکان دیر آموز نیز نقص‌هایی وجود دارد که باید با افزایش دانش در این حوزه آنها را بهبود بخشید.
چالش های آموزشی کودکان دیرآموز
به دلیل بهره هوشی مرزی، ضعف در حافظه، تمرکز و یادگیری، این کودکان دیرتر از همسالان خود یاد می‌گیرند و به سختی میتوانند بین آموخته‌های خود ارتباط برقرار کنند. بسیاری از این کودکان ناچار به تکرار پایه میشوند و باید در کنار کودکان کوچکتر درس بخوانند. نگرش کودکان مبتلا به دیرآموزی نسبت به مدرسه و درس خواندن اغلب منفی است و تمایل به غیبت دارند.
چالش های رفتاری کودکان دیر آموز
به دلیل ضعف در یادگیری، درک و پردازش احساسات و عواطف، مشکلات متعددی در مهارت‌های رفتاری و هیجانی این کودکان دیده می‌شود. اغلب کودکان دیرآموز نمی‌توانند هنگام بروز بحران‌های بین فردی سازوکارهای کارامدی را برای رفع مشکلات در پیش بگیرند. ممکن است با محرک‌ها سریع واکنش نشان دهند و عصبی و پرخاشگر شوند. بی ثباتی عاطفی در کودکان دیرآموز یکی از مشکلات رایج است که از ناتوانی در درک احساسات و کمبود اعتماد به نفس کودک منشأ می‌گیرد. از طرفی به دلیل ناآگاهی این کودکان از مشکلات رفتاری خود و ناتوانی در خود اصلاحی، نمی‌توانند رفتارها و هیجانات خود را مدیریت کنند و نیاز به آموزش کنترل هیجان به کودک دارند.
چالش های اجتماعی کودکان دیرآموز
همانطورکه اشاره کردیم، کودکان دیرآموز دچار تأخیر گفتاری هستند و پس از آن نیز ممکن است نسبت به همسالان خود قدرت زبانی و دایره واژگان کمتری داشته باشند. به دلیل ضعف در درک و یادگیری، به مرور این کودکان با کمبود اعتماد به نفس و احساس بی‌ارزشی روبرو هستند که باعث اضطراب، خودکم‌بینی، کمرویی و کم‌حرفی آنها در جمع می‌شود. از طرفی ممکن است به دلیل ضعف در استدلال، نتوانند به خوبی شرایط اجتماعی و رفتار مناسب را ارزیابی کنند.
روش های درمان کودکان دیر آموز
بهترین راهکار برای دانش آموزان دیر آموز همراهی موازی خانواده و کادر مدارس کودکان دیر آموز در اجرای روش‌های آموزشی ترمیمی و جبران محدودیت‌های یادگیری آنها است. در ادامه توصیه‌های کلی درباره برخورد با کودکان دیرآموز برای بهبود شرایط آنها در خانه، مدرسه و اجتماع ارائه داده‌ایم.
تحصیل در مدارس ویژه
برای فرستادن کودکان با هوش مرزی به مدارس معمولی منعی وجود ندارد اما برخی از مشاوران توصیه می‌کنند این کودکان را در کنار دانش‌آموزانی با بهره هوشی بالا یا نرمال قرار ندهید خصوصا اگر در کنار دیرآموزی سایر مشکلات یادگیری را نیز داشته باشند. روش‌های آموزشی و تربیتی این دانشآموزان متفاوت است و اگر به مدارس عادی میشوند باید در این مورد کادر و معلمان را در جریان بگذارید. از طرفی اگر گروه‌بندی خاصی در مدرسه وجود داشته باشد که کودکانی با سطح تحصیلی مشابه در کنار هم قرار بگیرند، توانایی‌های بالقوه این دانشآموزان آسیب کمتری می‌بیند.
تأخیر در سال تحصیلی
در صورتی که مشاور تحصیلی یا روانشناس تشخیص داد فرزندتان با تأخیر به مدرسه برود، اصراری بر تحصیل مطابق با سن شناسنامه‌ای نداشته باشید. آموزش با یک سال تأخیر یا تکرار پایه به افزایش قدرت یادگیری و اعتماد به نفس آنها کمک می‌کند. از طرفی بهتر است تا زمانی که مفاهیم پایه به طور کامل درک نشده‌اند، کودک را با مفاهیم و دروس پیچیده‌تر روبرو نکنید.
پشتیبانی، حمایت و تشویق
به دلیل سخت بودن یادگیری مفاهیم جدید، انگیزه کودکان دیرآموز از ابتدا دچار مشکلات اعتماد به نفس هستند. بنابراین برای بهبود احساسی که به خود دارند، افزایش شوق برای حضور در محیط‌هایی غیر از خانه و درس خواندن همراهی و حمایت بالاتری نیاز است. حتی بعد از انجام کارهایی که برای همسالان یک کودک دیرآموز عادی به نظر می‌رسد، آنها را تشویق کنید. در عین حال اگر در کاری شکست خوردند، حمایت و پشتیبانی بیشتری داشته باشید و دست از تلاش برندارید.
عدم مقایسه کودک دیرآموز با دیگران
هر نوع روش سرزنشی یا تنبیه کودک که را با دیگر همسالان یا خواهر و برادرانش مقایسه کند اثرات منفی بسیاری بر روی روند یادگیری و عزت نفس کودک می‌گذارد. بنابراین همیشه کودک را با خودش مقایسه کنید و از او توقع نداشته باشید با سرعت سایر کودکان همسن خود جلو برود چون این یک خواسته غیر معقول از کودکان دیرآموز است.
پیشنهاد مطالعه: مقایسه فرزند با دیگران و ضربات روحی ناشی از آن
پاداش دادن به کودکان دیر آموز
پاداش دادن به صورت جوایز کوچکی که خود این جوایز نیز میتوانند به صورت بازی یا کتاب‌های مفید باشند، بهترین موتور محرکه برای پیشرفت دانش آموز دیرآموز است. بهتر است روش جایزه دادن به کودک به صورت یک روند دربیاورید تا ذهن کودک نظم بیشتری داشته باشد. پاداش‌ها نباید به شکلی تعیین شوند که پس از مدتی نتوانید آن را ادامه دهید. هدیه‌های کوچک یا حتی انجام فعالیت‌های مورد علاقه کودک هم انگیزه خوبی ایجاد می‌کنند.
هدف گذاری های کوچک
مطالبی که به کودک آموزش می‌دهید یا کارهایی که به او می‌سپارید، باید از کوچک و ساده به صورت گام به گام به سمت مشکل و با حجم بیشتر پیش بروند. در غیر این صورت ناتوانی کودک در یادگیری و انجام تکلیف باعث افت تحصیلی او می‌شود. بهتر است پیشرفت آنها را طی اهداف کوچک و بهصورت زمانی ثبت کنید و اگر یادگیری دچار مشکل شدید بود از مشاور کمک بگیرید. در انتخاب بهترین بهترین زمان انجام تکالیف مدرسه نیز با دقت عمل کنید.
بازی درمانی
بازی درمانی برای کودکان یکی از بهترین روش‌ها برای تقویت مهارت‌های مختلف در آنها است. کودکان دیر آموز مفاهیم انتزاعی دروسی مثل ریاضی را با بازی‌ها بهتر یاد می‌گیرند و به دلیل درگیر کردن تجربه لذت در کنار آموزش، احتمال به خاطر سپردن مطالب نیز بیشتر می‌شود. از طرفی مسیرهای مغزی پردازش و یادگیری نیز حین تمرین با بازی رشد و توسعه پیدا می‌کنند.
تمرین های دیداری فضایی
برخی از فعالیت‌های آموزشی یا بازی‌ها، به طور خاص بر روی مهارت‌های دیداری و فضایی تمرکز دارند. این فعالیت‌ها حافظه دیداری، قدرت تجسم، جهت‌یابی فضایی، ردیابی دیداری، هماهنگی چشم و حرکات بدن و در کل هوش فضایی کودک را بهبود می‌دهند. در نهایت کودک در تمام دروس خصوصا ریاضیات و علوم رشد بیشتری خواهد داشت. از طرفی به دلیل سرگرم‌کننده بودن این تمرینات، انگیزه و اشتیاق کافی برای انجام آنها دارند. برخی از مراکز کاردرمانی یا بازی‌درمانی این تمرینات را ارائه می‌دهند.
بهبود روش های فرزندپروری کودک دیر آموز
برای کمک بیشتر به کودکان دیر آموز باید روش تربیتی متناسب با این اختلال را در پیش بگیرید. فرزندپروری به طور کلی نوع تعامل والدین با فرزندان است که منجر به شکل‌گیری شخصیت و رفتار آنها می‌شود می‌توانید اطلاعات خود را با مطالعه کتاب‌های تربیتی در این زمینه افزایش دهید. در مطلب معرفی کتاب فرزند پروری به این دسته از کتاب‌های آموزشی مفید پرداخته‌ایم.
نحوه آموزش به کودکان دیر آموز
به طور کلی در مدرسه و خانه، اصول آموزشی زیر را برای دانش آموزان دیرآموز رعایت کنید:
- بهتر است کودکان با دیرآموزی شدیدتر در ردیف‌های جلوی کلاس بنشینند.
- کودک باید در کلاس‌هایی با جمعیت کمتر باشد.
- در تدریس دروس مختلف به پیش‌نیازها توجه داشته باشید و اگر دانش‌آموز دیرآموز مطلبی را یاد نگرفت سراغ مطالب پیچیده‌تر نروید.
- به تفاوت‌های فردی دانشآموزان توجه داشته باشید و نکات مثبت دانش‌آموز دیرآموز را تحسین کنید.
- در حضور فرد دیرآموز دانشآموزان را با یکدیگر مقایسه نکنید.
- به جای نمره کلاسی یا امتحانی به تلاش کودک دیرآموز توجه نشان بدهید.
- از ایجاد موقعیت‌هایی که کودک دیرآموز تجربه شکست داشته باشد جلوگیری کنید.
- موفقیت دانش‌آموز به هر میزان بایستی مورد تشویق قرارگیرد.
- قبل از ارائه محتوای آموزشی، از آمادگی و توانایی دانش‌آموز دیرآموز اطمینان داشته باشید.
- امکان تکرار و تمرین مداوم را برای بهبود یادگیری دیرآموزان در کلاس فراهم کنید.
- چند مفهوم جدید را به صورت همزمان آموزش ندهید.
- برای انجام تکالیف خاص به او حق انتخاب بین دو مورد بدهید تا احساس مسئولیت بیشتری کنند.
- تکالیف دانشآموزان دیرآموز را به بخش‌های کوتاه تقسیم کنید (مثلا حفظ کردن هر بار دو بیت به جای یک شعر کامل).
- در آموزش مفاهیم انتزاعی مانند ریاضیات، از تجربیات ملموس استفاده کنید.
- پیچیدگی‌های کلامی را هنگام تدریس کاهش دهید یا جملات و عبارات سخت درس را با کلمات ساده معادل‌سازی کنید.
- در آموزش کودکان دیر آموز ابتدایی و کمک به انجام تکالیف آنها، از دانشآموزان با توانایی بالا، با نظارت کامل خود کمک بگیرید.
- روش آموزش یا تمرین گروهی (با تعداد اعضای کم) را در کلاس پیاده‌سازی کنید.
- اصول هرم یادگیری ادگار دیل را به خوبی فراگرفته و از آن کمک بگیرید.
پیشنهاد مطالعه: راهنمای آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم
سخن پایانی
در این مطلب به یکی از مشکلات مرتبط با یادگیری به نام دیرآموزی در کودکان پرداختیم و علاوه بر مطرح کردن چالش‌های آموزشی این کودکان، از علل و عوامل موثر بر ایجاد آن صحبت کردیم. آموزش فردی، کار گروهی، ارزیابی مستمر و تمرین برای افزایش مهارت‌های مختلف به این کودکان کمک می‌کند تا نه تنها در تحصیل بلکه در سایر جنبه‌های زندگی نیز عملکرد بهتری داشته باشند.
سوالات متداول
- کودک دیرآموز کیست؟
کودكان ديرآموز يا مرزي گروهي از دانشآموزان هستند كه داراي بهره هوشی بین ۷۰ تا ۸۵ هستند، دير ميآموزند و زود فراموش ميكنند. اغلب تمركز و دقت پاييني داشته، در پردازش اطلاعات مشكلات اساسي دارند. ديرآموزان نه در گروه كودكان با بهره هوشی عادي و نه در گروه كودكان عقبمانده ذهني قرار ميگيرند بلكه در فاصله اين دو قرار دارند، به همين علت به آنها كودكان با بهره هوشی مرزي گفته ميشود. - ویژگی های یک کودک دیر آموز چیست؟
دیر یادگرفتن و زود فراموش کردن مطالب، ناتوانی در درک مفاهیم جدید، تأخیر در تکلم، کمرویی و مشکلات رشدی از ویژگیهای رایج این کودکان است. - آیا دیرآموزی با اختلال یادگیری مشابه است؟
کودکان مبتلا به دیرآموزی بیشتر در درک مفاهیم مشکل دارند و از بهره هوشی مرزی برخوردار هستند بنابراین باید در مدارس ویژه درس بخوانند. اما کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری بهره هوشی نرمال دارند و میتوانند در مدارس عادی تحصیل کنند. - ایا کودکان دیر آموز خوب میشوند؟
صرفا می‌توان به این کودکان کمک کرد تا شرایط بهتری را تجربه کنند. فیزیوتراپی، گفتاردرمانی، کاردرمانی، روش‌های آموزشی خاص می‌تواند به بهبود عملکرد درسی کودکان دیر آموز کمک کند.
