کودکان گاهی از احساس خستگی شکایت دارند. این احساس خستگی به دلایل متعددی مانند پایان یک روز شلوغ، بیدار ماندن در شب قبل، تلاش برای شانه خالی کردن از انجام کارهای کسل کننده و سرماخوردگی باشد. اما وقتی کودکان همیشه و حتی در زمان انجام فعالیتهای موردعلاقه‌شان از خستگی شکایت دارند، احتمالا پای مشکلی جدی تر در میان است. یکی از دلایل بروز این مشکل، سندروم خستگی مزمن است. اما سندروم خستگی مزمن چیست؟ و چه عواملی باعث بروز آن در کودکان و نوجوانان میشود. در این مقاله به بررسی علائم سندرم خستگی مزمن، علت و درمان آن در کودکان و نوجوانان خواهیم پرداخت.
سندروم خستگی مزمن چیست
این سندروم یک بیماری طولانی مدت و جدی است که تأثیر زیادی بر عملکرد جسمانی و بازدهی مغزی ما میگذارد. ویژگی بارز افراد مبتلا به این سندرم، خستگی مفرط و ناتوانی در انجام کارهای روزمره است. آنها گاهی اوقات حتی توان برخاستن از رختخواب را ندارند. در این مواقع، کوچکترین تلاش برای انجام کارهای روزمره باعث شدت یافتن علائم می شود. مشکل اصلی این است که فرد هرچقدر هم استراحت میکند علائم بهبود پیدا نخواهد کرد. علائم آن شباهت زیادی به آنفولانزا دارد و شامل موارد زیر است:
- اختلال در تمرکز و ضعف حافظه
- خستگی شدید
- اختلالات خواب
- درد مفاصل و عضلات
- سردرد، معدهدرد، گلودرد مداوم یا در فواصل زمانی مشخص
- غده‌های لنفاوی در گردن یا زیر بغل
- سندروم روده تحریکپذیر
- افسردگی، اضطراب و دیگر مشکلات روانی
- تب خفیف و گاهی تبولرز
- سرگیجه و بیحالی در حالت ایستاده یا نشسته
- حساسیت به بوها و صداهای خاص
بیشتر بخوانید: رشته کاردرمانی
سندروم خستگی مزمن در کودکان و نوجوانان
این سندروم به دلیل فشار و استرس های درسی، مشاجرات خانوادگی و مشکلات خلقی در دوران بزرگسالی (40 تا 60 سالگی) شیوع زیادی دارد. اما استرس هایی مانند اضطراب امتحان و مشکلات جسمانی مانند آسم، از عوامل زمینه ساز این مشکل در کودکان و نوجوانان هستند. برخی از کودکان توان بیان درست دردها و مکان یابی آنها را ندارند؛ بنابراین، در این زمینه، مسئولیت بررسی و پیگیری علائم بر عهده والدین و متخصصان است.
علائم سندروم خستگی مزمن در کودکان و نوجوانان
علائم سندرم خستگی مزمن در کودکان و بزرگسالان تا حدودی متفاوت است. اصلی‌ترین تفاوت‌ها به موارد زیر مربوط است:
- علائمی مانند سرگیجه و احساس بیحالی (در حالت ایستاده و گاهی اوقات حتی نشسته) در آنها شدت بیشتری دارد. این علامت معمولا غیرقابل‌تحمل‌ترین ویژگی سندرم خستگی مزمن است و از نشانه های نیاز فرزند به روان شناس کودک محسوب میشود.
اختلالات خواب در دوران کودکی با فقدان انرژی، ضعف تمرکز و اختلالات یادگیری همراه است. تشخیص مشکلات خواب در نوجوانان سختتر است، زیرا چرخه خواب در طول بلوغ تغییر میکند. نوجوانان به بیدار ماندن در شب عادت دارند و به همین دلیل، بیداری صبحگاهی برایشان مشکل است. رفتن به کلاس، انجام تکالیف، دوستیها و شغل پارهوقت نیز بر خوابشان تأثیر میگذارد. مشکلات خواب در سندروم خستگی مزمن با علائم زیر خود را نشان میدهد:
- به خواب رفتن یا تداوم آن
- خوابآلودگی در طول روز
- رویاهای شفاف و پرهیجان
- برخلاف بزرگسالان، کودکان مشکلاتی مانند درد عضلانی و مفاصل ندارند. سردرد و معدهدرد در این گروه سنی شایعتر است.
- این بیماری در کودکان و نوجوانان معمولا پس از یک بیماری حاد مانند آنفولانزا شروع میشود، اما امکان شروع تدریجی آن نیز وجود دارد.
علت سندروم خستگی مزمن در کودکان و نوجوانان
چرا همیشه احساس خستگی میکنم؟ علت دقیق سندروم خستگی مزمن در حال حاضر مشخص نیست، اما موضوعات زیادی باعث تجربه شدت این بیماری میشوند که در ادامه آنها را بررسی میکنیم.
استرس، افسردگی و دیگر مشکلات روانی
در زمان‌های شادی و خوشحالی مغز و بدنمان بازدهی بیشتری دارد؛ اما وقتی حال دلمان خوب نیست، دستمان نیز به کار نمیرود. به اعتقاد روانشناسان انگیزش و هیجان، حالت هیجانی و خلقی بر عملکرد جسمانی ما تأثیر زیادی دارد و احساس بی‌معنایی و غمگینی منجر به احساس خستگی میشود. بر اساس تحقیقات، افسردگی نوجوانان و کودکان جزو مهم‌ترین عوامل سندرم خستگی مزمن است.
مشکلات خواب
خواب ناکافی از مهم‌ترین عوامل احساس خستگی است. این موضوع به شیوه‌های مختلفی بر کودکان و نوجوانان تأثیر میگذارد:
- کودکان به 8 تا 10 ساعت خواب در طول شب نیاز دارند. بعضی از نوجوانان برای انجام تکالیف یا کارهای دیگر تا دیروقت بیدار هستند و از خواب کافی برخوردار نیستند.
- مسائلی مانند خواب سبک یا آشفته باعث بیدار شدن مکرر کودک در طول شب میشود.
- آپنه خواب یا توقف تنفس در حین خواب، بازدهی خواب را کاهش و خستگی و بی حالی را در طول روز افزایش میدهند.
عوارض جانبی داروها
بسیاری از داروهای پزشکی و روانپزشکی عوارض جانبی دارند. به‌عنوان مثال، داروهای ضد افسردگی یا ضد حساسیت در بعضی موارد منجر به بیخوابی و در نتیجه سندروم خستگی مزمن میشوند.
عفونتهای ویروسی
هرچند در مورد ارتباط بین عفونت‌ها و سندروم خستگی مزمن اطلاعات دقیقی نداریم، اما میان بعضی از ویروسها مانند اپشتاین بار با این بیماری همبستگی وجود دارد.
بیماری های مزمن مانند آسم
وقتی قادر به کنترل علائم بیماریهای جسمانی نباشیم، در بلندمدت به علائم خستگی مفرط مبتلا خواهیم شد. گاهی اوقات، علت سندروم خستگی مزمن به بیماری‌هایی مانند آسم مربوط میشود. کودکان مبتلا به آسم، مدام دچار توقف موقت تنفس و تنفس‌های کوتاه میشوند که در بلندمدت منجر به خستگی مفرط خواهد شد. در بعضی از موارد، احساس خستگی نشانه‌ی اولیه یک بیماری جدی است.
کم خونی
رساندن اکسیژن به اندام‌های بدن و مغز بر عهده گلبول‌های قرمزخون است. تولید ناکافی این گلبول‌ها در بدن به احساس خستگی مفرط منجر میشود.
کم کاری تیروئید
وقتی غده تیروئید به‌اندازه کافی هورمون تیروئید تولید نکند، سوختوساز و سطح انرژی فرد کاهش و احساس خستگی افزایش پیدا میکند. کم کاری تیروئید، یکی از عوامل اصلی سندروم خستگی مزمن است.
مشکلات قلبی
مشکلات قلبی به‌ندرت در کودکان وجود دارد اما در صورت وجود، منجر به احساس بیحالی و ضعف جسمانی میشود.
سرطان و دیگر بیماری های جدی
این مشکلات خیلی به‌ندرت در کودکان وجود دارد، اما احساس خستگی یکی از نشانههای اولیه مشکلاتی مانند سرطان است.
درمان سندروم خستگی مزمن در کودکان و نوجوانان
اگر فرزندتان در اجرای فعالیتهای روزانه با مشکل مواجه است، مانند درمان اختلالات یادگیری حتما باید از متخصصان برای یافتن علت زیربنایی آن درخواست کمک کنید. علاوه بر حل مشکل زیربنایی با استفاده از رویکردهایی مانند درمان شناختی رفتاری برای کودکان و نوجوانان، توصیه‌های بهداشت رفتاری نیز در این خصوص بسیار موثر هستند. در ادامه به بررسی بعضی از شیوه‌های موثر بهبود و درمان این بیماری خواهیم پرداخت.
رژیم غذایی مناسب
توجه به مواد غذایی برای افزایش انرژی در طول روز، بیش از عوامل دیگر موثر است. از پیشنهادهای زیر استفاده کنید:
- گاهی اوقات احساس خستگی کودکان فقط به دلیل کمبود آب بدن است. مصرف روزانه آب در فرزندان را جدی بگیرید.
- مصرف کافئین، چای و نوشیدنی‌های گازدار مانند نوشابه را محدود یا کاملا متوقف کنید.
- مصرف روزانه وعده‌های غذایی و میان وعده‌ها باعث بهبود میزان انرژی میشود. از طرف دیگر، تأخیر در مصرف مواد غذایی باعث کاهش سطح قند خون میشود. کودک را به غذا خوردن مجبور نکنید، اما رعایت زمانبندیِ وعده‌های روزانه را تقویت کنید.
- میوه، سبزیجات، غذاهای سبوس دار و لبنیات را در رژیم غذایی کودک افزایش و مصرف غذاهای پرچربی، قند و نمک را کاهش دهید.
- مصرف مواد غذایی سرشار از آهن را تقویت کنید (به‌خصوص برای دختران که مستعد کمبود آهن و خستگی هستند).
بیشتر بخوانید: رشته گفتار درمانی
اصلاح عادات خواب
برای بهبود خواب کودکان به نکات زیر توجه کنید:
- در زمان مشخص خوابیدن و برخاستن
- خودداری از چرت زدن در طول روز
- حمام یا دوش آب گرم قبل از خواب
- خودداری از مصرف داروهای خوابآور بدون تجویز پزشک
- عدم مصرف کافئین در شب
- استفاده از تکنیک‌های ریلکسیشن برای پیشگیری از استرس
افزایش فعالیت جسمانی
سبک زندگی بی‌تحرک باعث افزایش احساس خستگی میشود. در عوض، فعالیت جسمانی و ورزش سطح انرژی را بهبود می‌بخشد. ورزش همچنین به بهبود کیفیت خواب و درمان بیش فعالی کودکان کمک میکند. افزایش فعالیت جسمانی، سطح اکسیژن مغز و اندام‌ها را افزایش و میزان استرس را کاهش میدهد. در مجموع، ورزش یکی از بهترین راهکارها برای کاهش علائم سندروم خستگی مزمن در کودکان و حتی بزرگسالان است.
درمان استرس ها و مشکلات روان شناختی
بر اساس زمینهیابیهای صورت گرفته، سهم عوامل روانشناختی در بروز خستگی زیاد بدن، حدود 50 تا 80 درصد است. از روش‌های زیر برای درمان استرس و مشکلات روانشناختی در کودکان استفاده کنید:
- بر اساس شواهد، صحبت با یک مشاور و استفاده از درمان شناختی-رفتاری، تأثیر زیادی بر بهبود این مشکلات دارد.
- استرس، انرژی و توان زیادی از افراد می‌گیرد. از فعالیتهای آرام بخشی مانند استخر، کتابخوانی، وقت گذراندن با دوستان و مدیتیشن برای بالا بردن سطح انرژی فرزندان استفاده کنید.
- سبک زندگی فرزندتان را ارزیابی کنید. به‌عنوان مثال، آیا بی‌دلیل خودش را در موقعیت‌های استرس زا قرار میدهد؟ آیا مشکلی وجود دارد که منجر به اضطراب و افسردگی مزمن میشود؟ اگر چنین مسائلی وجود دارد حتما از متخصصان حرفه‌ای برای بررسی عمیق مشکلات شخصی و تحصیلی کمک بگیرید.
- یکی از ایرادات زندگی مدرن، اهمیتدادن افراطی به پیشرفت تحصیلی و فردی کودکان است، اما این نوع سبک زندگی برای آنها خسته کننده و از دلایل ترک تحصیل دانش آموزان است. نکته جالب اینکه نام دیگر سندروم خستگی، آنفولانزای یاپیها است. منظور از آنفولانزای یاپیها جوانان موفقی است که مسئولیت‌های زیادی دارند، مدام در حال کار کردن هستند، استرس زیادی را تحمل میکنند و در نهایت به خستگی مفرط مبتلا میشوند. برای جلوگیری از این موضوع در کودکان و نوجوانان، از بروز کمالگرایی و معیارهای سختگیرانه در آنها جلوگیری کنید.
- خندیدن و تفریح یکی از بهترین روش‌ها برای تجدید انرژی است. حتما از دورهمیها و بازی‌های گروهی برای تقویت سرزندگی و نشاط استفاده کنید.
داروی ضد خستگی مزمن
به دلیل اینکه سندروم خستگی مزمن در دسته بندی اختلالات خلقی قرار می‌گیرد، داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین مانند فلوکستین، در خط اول درمان‌های دارویی برای این مشکل قرار دارند. البته دسته جدیدی از داروها به نام ضد پورینرژیکها مانند سورامین، روش درمان جدید سندرم خستگی مزمن محسوب میشوند.
سخن پایانی
احساس خستگی زیاد در دوران کودکی و نوجوانی، احتمالا نشانه‌ای از وقوع سندروم خستگی مزمن است. سرگیجه، بیحالی، سردرد، معده درد و اختلالات خواب از مهم‌ترین علائم این بیماری در کودکان و نوجوانان است. آنها به دلایلی مانند استرس، افسردگی، اختلال خواب، آسم، عفونتهای ویروسی و عوارض جانبی داروها، به این مشکل دچار میشوند. اگر به وجود این بیماری در فرزندتان مشکوک هستید، حتما باید با یک متخصص حرفه‌ای سلامت مشورت کنید. علاوه بر این، بر رژیم غذایی مناسب، افزایش فعالیت جسمانی، اصلاح عادات خواب و کاهش استرس‌های فرزندتان نظارت داشته باشید.
سوالات متداول
- برای درمان خستگی مزمن در کودکان چه نکاتی را باید رعایت کنیم؟
اول از همه چیز باید با یک پزشک در مورد این موضوع صحبت کنید. علاوه بر این، رژیم غذایی مناسب، اصلاح عادت خواب، انجام فعالیت ورزشی و میزان استرس ها را مدیریت کنید. - علائم سندروم خستگی مزمن در کودکان چیست؟
علائم آنها تا حدود زیادی مشابه با بزرگسالان است. اما آنها بیش از بزرگسالان به احساس سرگیجه، بیحالی، معده درد و سردرد دچار میشوند. - علت خستگی زیاد بدن چیست؟
اضطراب، افسردگی، مشکلات خواب، عوارض داروها، عفونتهای ویروسی، آسم، کمکاری تیروئید، کمخونی و مشکلات قلبی از علل اصلی سندروم خستگی مزمن است.
درمان گیاهی سندرم خستگی مزمن
تست سندرم خستگی مزمن
دکتر متخصص سندروم خستگی مزمن
