این روزها در هر محفل و محیط کاری نام هوش مصنوعی به گوش می‌خورد. با توجه به ماهیت این ابزار، میتوان اولین اثرات آن را در حوزه آموزش و یادگیری مشاهده کرد. طبق پیش‌بینی‌ها، تا سال ۲۰۵۵ حداقل نیمی از فعالیت‌های امروزی، توسط ماشین‌ها و هوش مصنوعی انجام خواهند شد. از آن‌جایی که آموزش وپرورش هم متاثر از این تکنولوژی خواهد بود، برای بسیاری این نگرانی ایجاد شده که آیا هوش مصنوعی جایگزین معلمان میشود؟ آیا باید با هوش مصنوعی مقابله کرد یا نگران پیشرفت آن بود؟ به گفتن همین نکته در اینجا بسنده می‌کنیم که هوش مصنوعی نه تنها مسیر اشتغال معلمان را پر نمی‌کند، بلکه کاربردهای فراوانی در جهت ارتقای آموزش دارد. کافی است نحوه بهره گرفتن از این تکنولوژی را بدانیم و از آن برای افزایش بهره‌وری و سرعت در طراحی و اجرای سیستم آموزشی استفاده کنیم. در ادامه این مطلب ضمن بیان کلیاتی درباره چیستی هوش مصنوعی و ماهیت آن در آموزش و پرورش، درباره کاربردهای آن گفته‌ایم.
هوش مصنوعی در فرایند آموزش
هوش مصنوعی یک قابلیت است که امروزه در قالب ابزارهایی مانند Chat GPT، MusicLM Google، ChatSonic و Chinchilla استفاده میشود. این ابزارها در حوزه‌های مختلف مانند تولید محتوا، برنامه‌نویسی، ساخت ویدیئو، یادداشت برداری، تهیه اسلاید آموزشی، تولید تصاویر دلخواه و تحلیل دادهها به متخصصان کمک می‌کنند. آموزش نیز از این حوزه‌ها مستثنی نیست و میتوان فرایندهای بسیار پیچیده تدریس را با کمک آن سر و سامان داد. در چند سال اخیر دانشاموزان و معلمان به دلیل همه‌گیر، با انواع نرم‌افزارهای آموزشی و برگزاری آنلاین کلاس‌ها آشنا شدند.
مزایا و معایب استفاده از هوش مصنوعی در آموزش
طبیعتا هر تکنولوژی به دنبال نیاز و کمبودی به وجود آمده است. هوش مصنوعی نیز برای معلمان و حتی دانشآموزان، مسیری برای دستیابی به امکانات متعدد فراهم میکند و مزایای بسیاری دارد:
- دسترسی دائمی به یک سیستم آموزش و یادگیری مبتنی بر پرسش و پاسخ
- شخصی‌سازی کردن و سازگاری روش‌های آموزشی برای دانشآموزان
- کاهش فشار کاری بر معلمان
- افزایش سرعت در طراحی روش‌های تدریس یا تحلیل اطلاعات
- توانایی بالا در تعامل با دانشآموزان کم‌توان
- طراحی سیستم آموزش، تدریس و ارزیابی مختص شرایط ویژه (مثلا دانشآموزان دچار اختلال یادگیری)
- کاهش نیاز به متخصص بودن معلمان در زمینه‌های متنوع و جلوگیری از اتلاف هزینه و انرژی
- شناسایی خلأهای آموزشی
- ایجاد محتواهای چندرسانه‌ای جذاب‌تر و غنی کردن آموزش با سرعت بالاتر
اما به موازات همه این فواید، شاید بتوان به معایب یا مشکلات زیر نیز اشاره کرد:
- احساس بی‌نیازی دانشآموز به معلم و کلاس
- استفاده دانشاموزان از هوش مصنوعی در پاسخ به تمرینات
- ضعیف بودن هوش مصنوعی در زبان فارسی
- کاهش توانمندی‌ها و مهارتهای مختلف
- اعتیاد آور بودن استفاده از هوش مصنوعی در آموزش
- کاهش ارتباطات اجتماعی و انسانی
کاربردهای هوش مصنوعی در مدارس
اما چگونه باید از قدرت ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی در آموزش و تدریس استفاده کنیم؟ درا دامه ۷ مورد از مهم‌ترین کاربردهای هوش مصنوعی برای معلمان را توضیح داده‌ایم.
به دست آوردن سریع اطلاعات
در برخورد با دانش‌اموزانی که امروزه به صدها امکانات مجازی دسترسی دارند، لازم است معلمان نیز همگام با این دوره پیش بروند. گاهی معلمان نیاز به پاسخ به سوالی دارند یا در کلاس با مشکلی در تدریس مواجه می‌شوند. از طرفی استفاده از موتورهای جستجو مانند گوگل، کاربر را با انبوهی از سایت‌ها و اطلاعات روبرو میکند که اعتبار آن‌ها نامشخص است. اینجا هوش مصنوعی می‌تواند با سرعت بالا، به صورت دقیق آنچه از او می‌پرسید را در اختیارتان بگذارد. هوش مصنوعی برای این کار بر اساس تحلیل‌های خود، معتبرترین منابع را به کار می‌گیرد.
طراحی روش تدریس
امروزه روش‌های تدریس فراوانی مانند آموزش معکوس، آموزش اکتشافی و بسیاری از انواع روش‌ها وجود دارند که می‌توانید برای نمونه درباره اینکه یادگیری اکتشافی چیست مطالعه کنید. اما حتی با یادگیری اصول این روش‌ها و داشتن تجربه، روند برنامه‌ریزی یک طرح تدریس وقت‌گیر و پیچیده است. با کمک هوش مصنوعی در آموزش به روش‌های متنوع، میتوان متناسب با نیاز جزئیات را دریافت کرد و سرعت را افزایش داد.
طراحی بازی های آموزشی
بازی نقش اساسی در فرآیند یادگیری خصوصا در مقطع ابتدایی دارد. اما همیشه طراحی بازی‌های آموزشی یا پیدا کردن آن‌ها کار آسانی نیست. هوش مصنوعی در آموزش با بازی به کمک معلمان می‌آید و دقیقا متناسب با خواسته شما برایتان بازی طراحی میکند. به طور مثال می‌توانید گروه سنی دانشآموزان، علایق آن‌ها، میزان هوش دانشآموزان، مدت زمان بازی، تعداد نفرات شرکت کننده و هدف از بازی را به هوش مصنوعی بدهید. بعد از او بخواهید یک بازی متناسب با این شرایط به شما بدهد. درباره استفاده از بازی و کارهای گروهی در روند آموزش، پیش از این در مقاله روش های آموزش کار گروهی در مدرسه صحبت کرده‌ایم.
دریافت محتوای آموزشی
معلمان بسته به درس تدریسی و مقطع، نیازمند متون و محتواهای متعددی هستند. مثلا شاید معلم زبان هستید و به متن‌های مخلتف برای سنجش سطح دانشآموزان یا تمرین کردن نیاز داشته باشید. به این ترتیب کافی است هدف خود از متن (مثلا سنجش، تعیین سطح یا تمرین) را مشخص کنید و از هوش مصنوعی بخواهید یک متن با طول دلخواه به شما ارائه کند. حتی این متن می‌تواند محتوای یک نمایشنامه برای اجرای تئاتر مدرسه باشد. ابزارهای متعددی نیز با استفاده از هوش مصنوعی، به شما در تهیه اسلایدهای آموزشی، تهیه تصاویر آموزشی مانند اینفوگرافی، ایجاد محتوای ویدیوئی و حتی پادکست کمک می‌کنند.
طراحی تکالیف درسی
ارائه یک تکلیف درسی موثر زمان زیادی از معلمان می‌گیرد. اما اگر بتوانید سوالات درستی از هوش مصنوعی بپرسید، او را به سمت ارائه یک طرح تکلیف موثر پیش خواهید برد.فناوری‌های متنی بر هوش مصنو با بررسی قا ضعف و قوت د کالیف دانشآموزان، به معلمان امکان این را می‌دهند که برنامه درسی و تکالیف را منعطف‌تر و متناسب با شرایط طراحی کنند.
تحلیل اطلاعات آموزشی
تحلیل آموزش‌ها و بازدهی دانشاموزان بر اساس عملکرد یکی از ضرورت‌های کار هر معلم است. به این ترتیب میتوان نقاط ضعف را شناسایی و روش‌های تدریس و ارزیابی را بازبینی کرد. کافی است اطلاعات دانشاموزان را به هوش مصنوعی بدهید و از او بخواهید پاسخ سوالات مشخصی را با ارقام و اعداد، نمودار و درصد به شما تحویل بدهد.
پشتیبانی برای معلم و دانش آموزان
در حالی‌که دانشاموزان حتی بین رفتن به کلاس زبان خصوصی یا عمومی تردید دارند، هوش مصنوعی می‌تواند دریچه جدیدی مابین این دو ایجاد کند. هوش مصنوعی در آموزش و پرورش، نقش یک مشاور همیشه همراه را ایفا میکند. این ابزار مفید می‌تواند در بهبود روش‌های آموزشی، افزایش تاثیرگذاری تدریس۷ طراحی مسیر تدریس و روش ارزیابی در کنار معلمان و نه جایگزین آن‌ها باشد. دانشآموزان نیز میتوانند با استفاده از هوش مصنوعی به عنوان معلم وپشتیبان، در نبود معلم به پاسخ مشکلات و سوالات خود برسند.
سرنوشت معلمان با وجود هوش مصنوعی
حضور معلم در کلاس و ارتباط خاصی که با دانشآموزان شکل می‌دهد، یک الگوی انسانی متمایز را ایجاد میکند. الگویی که در صورت تبحر معلم، منبع الهام، آموزش و حتی ترمیم بسیاری از مشکلات دانشآموزان است. بسیاری از ما حداقل یک معلم را در به یاد می‌آوریم که نقش پررنگی در تصمیمات، علایق و زندگی‌مان داشته است. دانشآموزان بر اساس واکنش‌ها و رفتارهای راهبردی معلم، میزان یادگیری بالاتری دارند، تحت آموزش فعالانه قرار می‌گیرند و میتوانند احساس و برداشت خود را رد و بدل کنند. هوش هیجانی بیتری پیدا خواهند کرد و توجه بیشتری به نکات درسی دارند. رفتار همدلانه یا حتی برخوردهای غیر کلامی معلمان، یک ترغیب کننده باالقوه برای پیشرفت دانشآموزان است. از طرفی معلم دانشآموز را می‌بیند و زبان بدن، رفتار، احساس و نیازهای او را تحلیل میکند. بر این اساس ارتباطی دو سویه به وجود می‌آید که زمینه‌ساز غنا و پیچیدگی کلاس درس در مقابل هوش مصنوعی است.
قرار گرفتن رو در روی معلم نقش پررنگی بر پرورش ذهنیات و کشف روحیات ما دارد. انسانی شبیه به ما که والد نیست اما از ما بیشتر می‌داند، دلسوز، حامی و همدل است، مثل یک راهنما عمل میکند، روزی مثل ما روی نیمکت‌های مدرسه نشسته و شاید مسیر دلخواه ما را طی کرده است. در نهایت باید بگوییم قرار نیست این تکنولوژی حالا حالاها جای هیچ معلمی را پر کند.
سخن پایانی
هوش مصنوعی جدیدترین و پرسر و صداترین تکنولوژی عصر حاضر است. بسیاری از افراد با ورود این تکنولوژی، نسبت به وضعیت مشاغل خود و جایگزین شدن با هوش مصنوعی نگران هستند. این موضوع بخشی از دغدغه معلمان مدارس، معلمان خصوصی و هرکسی است که در حوزه آموزش فعالیت میکند. تاثیرگذاری معلمان در زندگی هر دانش‌اموز، تنها وابسته به اطلاعات دریافتی نیست. ارتباطات انسانی، مشاهده کردن و همسانسازی در فرایند رشد و تکامل مهارت‌ها و توانمندی‌های دانشآموزان طی تحصیل نقش بسیار مهمی دارند. بنابراین شاید روزی برسد که هوش مصنوعی به عنوان معلمیار در کنار آموزگاران قرار بگیرد، اما تحلیل افرد مختلف فعال در حوزه تکنولوژی، حاکی از غیر قابل جایزگین بودن معلم و سیستم آموزش انسانی با روبات‌ها است. اما همچنان میتوان از افق‌های جدیدی که هوش مصنوعی درا ختیارمان قرار داده، در راستای افزایش سرعت و کیفیت آموزش‌ها بهره برد.
سوالات متداول
- آیا هوش مصنوعی جایگزین معلمان میگردد؟
ارتباط انسانی بین دانشآموز و معلم، زمینه افزایش کیفیت یادگیری، پدیدههایی مانند همسانسازی، استفاده از نورونهای آینهای و تمرین مهارتهای ارتباطی را فراهم میکند. بنابراین بعید است این فناوری بتواند حداقل در کوتاه مدت، جایگزین داینامیک پیچیده معلم-دانشآموز شود. - هوش مصنوعی در آموزش مجازی ابزار کمکی است یا جایگزین محسوب میشود؟
میتوان از قابلیتهای متعدد هوش مصنوعی برای تدریس کمک گرفت و نه به عنوان جایگزین، بلکه به عنوان معلمیار به آن نگاه کرد. شاید هوش مصنوعی بسیاری از وظایف معلمان مانند جمعآوری و تصحیح تکالیف، تکرار نکات مهم و هشدار به والدین را در آینده انجام دهد. در نتیجه معلمان میتوانند با داشتن زمان بیشتر، نقش موثرتری به عنوان رهبر آموزشی در کلاس داشته باشند. چراکه این فناوری نمیتواند جایگزین روابط انسانی و تاثیر حضور معلم بر دانشاموزان باشد. - کاربرد هوش مصنوعی در کلاس درس چیست؟
معلمان در تمام مقاطع تحصیلی و به فراخور سن دانشآموزان و نیازهای آموزشی، میتوانند برای طرح درس، طرح تکلیف، طرح بازی آموزشی، تحلیل دادهها، پشتیبانی و بسیاری از مقاصد آموزشی دیگر از هوش مصنوعی استفاده کنند.
