وقتی به زبان فارسی نگاه میکنیم، میبینیم بخش بزرگی از توانایی ما در بیان تجربهها و روایتهای گذشته به کمک فعلها شکل میگیرد. به همین دلیل است که شناخت انواع فعل ماضی هم یک موضوع درسی و هم دارای اهمیتی بالا برای درست نوشتن و درست سخن گفتن به شمار میآید. هر بار که از خاطرات خود صحبت میکنیم، یا یک رویداد تاریخی را توضیح میدهیم، در واقع از شکلهای گوناگون ماضی استفاده میکنیم تا بتوانیم دقت بیشتری در انتقال مفهوم داشته باشیم.
پس اگر دانشآموز در این بخش از دستور زبان فارسی، دقت و تمرکز کافی به خرج دهد میتواند در انشای خود تصویری زنده از گذشته بسازد و درک متنهای ادبی و تاریخی را برای خودش آسانتر کند. از این رو در این مطلب مجموعه مدارس سلام به بررسی انواع فعل ماضی در زبان فارسی پرداختهایم.
تعریف فعل ماضی
فعل ماضی یکی از انواع افعال است که برای بیان کارها، رویدادها یا حالاتی به کار میرود که در گذشته اتفاق افتادهاند یا به پایان رسیدهاند.
وقتی میگوییم «او درس خواند»، «من رفتم» یا «باران بارید»، در حقیقت داریم از ماضی استفاده میکنیم تا نشان دهیم عمل مورد نظر مربوط به زمانی پیش از حال است. به زبان ساده، هر وقت بخواهیم از کاری حرف بزنیم که دیگر تمام شده و در گذشته روی داده، باید سراغ فعل ماضی برویم.
پیشنهاد مطالعه: فعل چیست؟
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیههای مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر میشود!
انواع فعل ماضی در فارسی
انواع فعل ماضی فارسی از فعل ماضی ساده با ساختاری بسیار آسان شروع میشوند و کمکم پیچیدهتر، ادبیتر و خاصتر میشوند. ما در این قسمت به بررسی این انواع به زبانی ساده و مثالهای کاربردی پرداختهایم تا هر یک به خوبی یادتان بماند.
| انواع فعل ماضی با مثال | |||
| نوع فعل | ساختار | کاربرد/توضیح | مثال |
| ماضی ساده | بن ماضی + شناسه | بیان عمل انجام شده در گذشته | رفتم |
| ماضی استمراری | می + فعل + ـَم، ای، است، ایم، اید، اند | عملی که در گذشته جریان داشته | میرفتم |
| ماضی نقلی | صفت مفعولی + ـَم، ای، است، ایم، اید، اند | عملی در گذشته با تأثیر در حال | رفتهام |
| ماضی نقلی مستمر | می + صفت مفعولی + ـَم، ای، است، ایم، اید، اند | بیان استمرار عملی که اثر آن تا حال کشیده شده | میرفتهام |
| ماضی مستمر نقلی | داشته + ام، ای، است، ایم، اید، اند + می + صفت مفعولی فعل اصلی + ام، ای، است، ایم، اید، اند. | عملی که پیشگیری شده یا از گذشته ادامه داشته و حالا اثری دارد. | داشتهام میرفتهام |
| ماضی التزامی | صفت مفعولی + بن مضارع «باش» + ـَم، ای، است، ایم، اید، اند | بیان شرط، آرزو و احتمال | رفته باشم |
| ماضی بعید | صفت مفعولی + بود + ـَم، ای، است، ایم، اید، اند | عملی در گذشته دور | رفته بودم |
| ماضی ابعد | صفت مفعولی + صفت مفعولی بوده، ام، ای، است، ایم، اید، اند. | اتفاقی قبل از اتفاق دیگر، کمکاربرد، در آثار قدیمی | رفته بودهام |
| ماضی منفی | افزودن «ن» پیش از فعل | منفی کردن انواع فعل ماضی | نرفتم، نرفتهام، نمیرفتهام و… |
| ماضی مجهول | صفت مفعولی + «شدن» + شناسه | عدم اهمیت یا شناخت فاعل | نوشته شد، نوشته شده است |
| صفت مفعولی | ریشه + ه | ساخت بسیاری از افعال | رفته، بوده، داشته |
فعل ماضی ساده
ماضی ساده :بن ماضی + شناسه
برای ساخت ماضی ساده که به آن فعل ماضی ساده مطلق هم گفته میشود، کافی است بن ماضی فعل را گرفته و به آن شناسههای شخصی اضافه کنیم. بن ماضی معمولاً با حذف «ن» مصدر به دست میآید، سپس شناسههایی مانند «م»، «ی»، «» یا «یم» به آن افزوده میشود.
- صرف فعل ماضی ساده: برای ساخت فعل ماضی ساده به ترتیب از «بن ماضی + ـَم، ـی، بن، یم، ید و ند» استفاده میشود.
- مثال فعل ماضی ساده: برای نمونه، فعل «رفتن» با بن ماضی «رفت» صرف میشود: رفتم، رفتی، رفت، رفتیم، رفتید، رفتند.
به عنوان مثالی دیگر، فعل «خوردن» با بن ماضی «خورد» صرف میشود: خوردم، خوردی، خورد، خوردیم، خوردید، خوردند.
مثال جمله: من دیروز لباسهایم را شستم.
کاربرد فعل ماضی ساده
- اتفاق افتادن در گذشته و تمام شدن در همان گذشته را نشان میدهد.
- برای جملات شرطی و وقوع فعلی در حال یا آینده استفاده میشود.
- جایگزین ماضی استمراری و جملات ساده شده میشود.
- در ماضی بعید و ماضی مستمر برای حالات مختلف افعال کمکی بودن و داشتن کاربرد دارد.
رفتم به طبیب جان گفتم که ببین دستم هم بی دل و بیمارم هم عاشق و سرمستم
مولانا
فعل ماضی ساده منفی
ماضی منفی : افزودن «ن» پیش از فعل
فعل ماضی ساده منفی همان ساختار و صرف مشابه را دارد، با این تفاوت که در ابتدای بن یک «ن» هم قرار میگیرد. این فعل برای این است که بگوییم کاری در گذشته انجام نشد و یا در پاسخ به سؤالی، آن را نفی کنیم.
- صرف فعل ماضی ساده منفی: برای صرف فعل ماضی ساده منفی هم به ترتیب از «بن ماضی + ـَم، ـی، بن، یم، ید و ند» استفاده میشود و اما در ابتدای فعل «ن» هم اضافه میشود.
- مثال فعل ماضی ساده منفی: برای نمونه، فعل «رفتن» با بن ماضی «رفت» بهصورت منفی صرف میشود: نرفتم، نرفتی، نرفت، نرفتیم، نرفتید، نرفتند.
مثال جمله: + آیا در مدرسه ثبتنام کردی؟ نه ثبتنام نکردم، فردا انجامش میدهم.
فعل ماضی استمراری
ماضی استمراری: می + فعل + ـَم، ای، است، ایم، اید، اند
فعل ماضی استمراری هم تا حدودی مشابه ماضی ساده ساخته میشود، تفاوت اصلی آن در افزوده شدن یک «می» در ابتدای بن است. در واقع، ماضی استمراری نوعی از ماضی میباشد که برای بیان عملی در گذشته به کار میرود که در حال انجام بوده اما پایان آن مشخص نیست. این ساختار بیشتر برای روایتها یا توصیفهای گذشته به کار میرود تا نشان دهد عملی در جریان بوده است.
- ساخت فعل ماضی استمراری: از ترکیب فعل «می» با ماضی ساده استفاده میکنیم. یعنی «می» را پیش از فعل ماضی ساده میآوریم تا نشان دهیم عمل در گذشته به صورت ادامهدار جریان داشته است. برای صرف فعل، از این ساختار استفاده میکنیم: می + بن ماضی + ـَم، ـی، بن، یم، ید و ند.
- مثال فعل ماضی استمراری: از فعل «نوشتن» با بن ماضی «نوشت» میگوییم: مینوشتم، مینوشتی، مینوشت، مینوشتیم، مینوشتید، مینوشتند.
پس همانطور که گفتیم، این صرف فعل ماضی استمراری نشان میدهد که عمل نوشتن در گذشته در حال انجام بوده است و سپس یا با عمل دیگری قطع شده یا عمل دیگری انجام شده است. به این مثال دقت کنید:
- وقتی درس میخواندم، تلفن زنگ خورد.
کاربرد فعل ماضی استمراری
- کاری که در گذشته شروع شده و هنوز ادامه دارد.
- کاری که در گذشته شروع شده و استمرار داشته است.
- کاری که در گذشته تکرار میشده است.
- کاری که بر طبق عادت در گذشته انجام میشده است.
آن روزها همیشه به گربههای حیاط غذا میدادم.
فعل ماضی استمراری منفی
برای ساخت این فعل از همان نحوه ساخت فعل ماضی استمراری استفاده میکنیم و تنها یک «ن» منفی در ابتدای می قرار میگیرد.
- ساخت فعل ماضی استمراری منفی: از همان ساختار فعل استفاده میشود و باید منفیساز هم استفاده شود. به این ترتیب ساختار آن شامل ن + می + بن ماضی + ـَم، ـی، بن، یم، ید و ند میشود.
- مثال فعل ماضی استمراری منفی: نمیرفتم، نمیرفتی، نمیرفت، نمیرفتیم، نمیرفتید، نمیرفتند.
مثال جمله: برای چه آنها کت و شلوار پوشیده بودند؟ آنها که جایی نمیرفتند!
فعل ماضی مستمر
فعل ماضی مستمر: داشت +شناسه +می +بن +ماضی +شناسه
ماضی مستمر برای بیان عملی در گذشته به کار میرود که در یک بازه زمانی طولانی ادامه داشته است. این نوع فعل بیشتر در روایتها و توصیف موقعیتهایی استفاده میشود که نیاز به نشان دادن استمرار عمل دارند. به مستمر، ماضی ملموس هم گفته میشود.
- ساخت فعل ماضی مستمر: برای ساخت ماضی مستمر، فعل «داشتن» در گذشته (داشتم، داشتی، داشت…) به همراه صرف بن فعل اصلی به کار میرود. برای صرف فعل ماضی مستمر، این ساختار یا فرمول استفاده میشود: داشت + شناسه + می + بن ماضی + شناسه
- مثال فعل ماضی مستمر: برای نمونه از فعل «خواندن» میگوییم: داشتم میخواندم، داشتی میخواندی، داشت میخواند، داشتیم میخواندیم، داشتید میخواندید، داشتند میخواندند.
مثال جمله: زمانی که داشتیم میخندیدیم، غذا در گلویم پرید!
| نکته مهم: منظور از شناسه همان ـَم، ـی، بن، یم، ید و ند در آخر افعال است. |
کاربرد ماضی مستمر
- فعلی که در گذشته رخ میداده است.
- فعلی که ادامه داشته اما با فعل دیگری تداخل یافته است.
- فعلی که در گذشته قرار بود اتفاق بیفتد و یا از آن پیشگیری شده است.
داشتم زمین میخوردم، اما توانستم در لحظه آخر تعادلم را حفظ کنم.
فعل ماضی مستمر منفی
این فعل و ساختار کاربرد محدودی دارد و کمتر از موارد دیگر استفاده میشود. ساختار آن ساده است. صرف فعل داشت حذف میشود و سپس تنها به یک «ن» منفیساز نیاز دارد تا مثبتش تبدیل به منفی شود.
- ساخت فعل ماضی مستمر منفی: برای صرف فعل ماضی مستمر در حالت منفی، از این ساختار استفاده میشود: ن + می + بن ماضی + شناسه.
- مثال فعل ماضی مستمر منفی: نمیرفتم، نمیرفتی، نمیرفتیم، نمیرفتید، نمیرفتند.
مثال جمله: نمیخواستم ناراحتتان کنم.
نکته مهم: ساختار منفی ماضی مستمر و ماضی استمراری مشابه هستند، اما مثبت آنها متفاوت است. در حالت فعل مثبت، مستمر دارای یک صرف از فعل (داشتن) هم میباشد. در حالت منفی، این داشتن حذف میشود.
فعل ماضی نقلی
ماضی نقلی: صفت مفعولی + ـَم، ای، است، ایم، اید، اند
ماضی نقلی زمانی استفاده میشود که عملی در گذشته انجام شده، زمان دقیق آن مشخص نیست، اثر یا نتیجه آن تا زمان حال ادامه دارد یا به نوعی هنوز مرتبط با حال است. در متون ادبی و گفتار روزمره فارسی، این نوع فعل بسیار پرکاربرد میباشد.
- ساخت فعل ماضی نقلی: برای ساخت ماضی نقلی، بن ماضی فعل با صیغههای مختلف فعل «داشتن» صرف نمیشود، بلکه همراه با صرف صفت مفعولی میآید. برای صرف فعل ماضی نقلی هم از این ساختار استفاده میشود: صفت مفعولی + ام، ای، است، ایم، اید، اند.
- مثال فعل ماضی نقلی: از فعل «رفتن» میگوییم: رفتهام، رفتهای، رفته است، رفتهایم، رفتهاید، رفتهاند. در این مثال عمل رفتن در گذشته رخ داده اما تأثیر آن هنوز برقرار است.
مثال جمله: من این فیلم را دیدهام!
نکته مهم: برای ساخت صفت مفعولی از بن ماضی به اضافه «ه» استفاده میکنیم. مثل: دید + ه = دیده.
کاربرد ماضی نقلی
- فعلی که در گذشته آغاز شده و هنوز تمام نشده است.
- کاری که در گذشته انجام شده و آثارش هنوز وجود دارد.
- به عنوان جایگزین ماضی التزامی و بیان احتمال استفاده میشود.
- کاری که صورت نگرفته و اما امکان آن وجود دارد.
مینا هنوز اتاقش را مرتب نکرده است.
فعل ماضی نقلی منفی
ماضی نقلی منفی در حالتی استفاده میشود که پاسخ یک سؤالی که درباره گذشته است، بهصورت منفی باشد، و یا کاری که انجام نشده، در این زمان مورد اهمیت باشد. با مثال و صرف فعلی که ارائه میکنیم، بهتر متوجه خواهید شد.
- ساخت فعل ماضی نقلی منفی: برای ساخت و صرف این فعل از فرمول ن + صفت مفعولی + ام، ای، است، ایم، اید، اند استفاده میشود.
- مثال فعل ماضی نقلی منفی: برای فعل رفتن میتوان به این صورت گفت: نرفتهام، نرفتهای، نرفته است، نرفتهایم، نرفتهاید، نرفتهاند.
مثال جمله: بیا میهمانها را به نقش جهان ببریم، آنها تا به حال به این مکان نرفتهاند.
ماضی نقلی مجهول
ماضی نقلی مجهول برای بیان عملی به کار میرود که در گذشته انجام شده و اثر آن تا زمان حال باقی است، با این تفاوت که فاعل مشخص نیست یا اهمیتی ندارد.
- ساخت فعل ماضی نقلی مجهول: برای ساخت این فعل، ابتدا مفعول جمله را بهجای نهاد میآوریم. سپس از این ساختار برای صرف فعل ماضی نقلی به شکل مجهول استفاده میکنیم: صفت مفعولی + صفت مفعولی فعل شدن + ام، ای، است، ایم، اید و اند.
- مثال فعل ماضی نقلی مجهول: برای نمونه میگوییم: «نامه نوشته شده است»، «کتاب خوانده شده است»، «کار انجام شده است»
مثال جمله: حالت معلوم: من تمام غذاهای یخچال را خوردهام. حالت مجهول: تمام غذاهای یخچال خورده شده است.
فعل ماضی نقلی مستمر
ماضی نقلی مستمر: می + صفت مفعولی + ـَم، ای، است، ایم، اید، اند
ماضی نقلی مستمر برای بیان عملی به کار میرود که از گذشته شروع شده و تا زمان حال همچنان ادامه دارد یا اثرش باقی است.
- ساخت فعل ماضی نقلی مستمر: این نوع فعل با افزودن «می» به صفت مفعولی و شناسه ساخته میشود.
- مثال فعل ماضی نقلی مستمر: برای مثال صرف فعل ماضی نقلی مستمر «نوشتن» را میگوییم: مینوشتهام، مینوشتهای، مینوشته است، مینوشتهایم، مینوشتهاید، مینوشتهاند. این ساختار نشان میدهد عملی که در گذشته آغاز شده و ادامه داشته است و یا با عمل دیگری تداخل پیدا کرده است.
مثال جمله: به نظر میرسد زمانی که مشقهایشان را مینوشتهاند، خوابشان برده است.
نکته مهم: این فعل بیشتر برای آنکه نشان دهد کاری در گذشته انجام شده و حالا اثرش دیده میشود، کاربرد دارد.
کاربرد ماضی نقلی مستمر
- عملی که در گذشته در حال اتفاق افتادن بوده است.
- اتفاقی که در حال رخ دادن بوده است.
- اتفاقی که در حین رخ دادن، متوقف شده است.
زمانی که داشته آشپزی میکرده، دستش را با چاقو زخم کرده است.
فعل ماضی نقلی مستمر منفی
این فعل هم مانند حالت مثبت آن کاربرد و استفاده دارد. کاری در گذشته بهصورت ادامهدار رخ داده و حالا نتیجه یا اثر آن حس میشود.
- ساخت ماضی نقلی مستمر منفی: از همان فرمول با افزودن «ن» منفی کمک بگیرید: ن + می + صفت مفعولی + ام، ای، است، ایم، اید، اند.
- مثال نقلی مستمر منفی: برای صرف فعل «رفتن»، این ترتیب به کار میرود: نمیرفتهام، نمیرفتهای، نمیرفته است، نمیرفتهایم، نمیرفتهاید، نمیرفتهاند.
- مثال جمله: آیا زمانی که درخواست کمک میکردند، شما صدای آنها را نمیشنیدهاید؟
تفاوت نقلی مستمر با نقلی ساده در عدم یا وجود «می» در ابتدای فعل است.
فعل ماضی التزامی
ماضی التزامی: صفت مفعولی + بن مضارع «باش» + ـَم، ای، است، ایم، اید، اند
ماضی التزامی برای بیان عملی به کار میرود که وقوع آن در گذشته به شرطی وابسته بوده یا در حالت فرضی و غیرقطعی مطرح میشود. در جملههایی که آرزو، شرط یا احتمال در گذشته بیان میشوند، این نوع فعل کاربرد دارد.
- ساخت فعل ماضی التزامی: برای ساخت ماضی التزامی، از فعل «بودن» به صورت التزامی (باشم، باشی، باشد…) همراه با بن ماضی فعل اصلی استفاده میکنیم. در نتیجه ساختار آن به این شرح میشود: صفت مفعولی + بن مضارع «باش» + ـَم، ای، است، ایم، اید، اند.
- مثال فعل ماضی التزامی: به عنوان نمونه: «اگر رفته باشم»، «اگر گفته باشی»، «اگر نوشته باشد». در صرف فعل ماضی التزامی، میتوانیم فعل نوشتن را به این صورت شرح کنیم: نوشته باشم، نوشته باشی، نوشته باشد، نوشته باشیم، نوشته باشید، نوشته باشند.
مثال جمله: همگی تا آخر هفته این درس را نوشته باشید.
کاربرد ماضی التزامی
- برای اتفاق یا فعلی که با شک یا احتمال میباشد.
- برای زمانی که آرزو یا خواستهای بیان میشود.
- برای برخی از جملات شرطی استفاده میشود.
- در جملهای که در آن شباهتی ذکر میشود.
- برای برخی از جملات پیرو و ترکیبی استفاده میشود.
ای کاش پدرم تولدم را فراموش نکرده باشد، خوشحال میشوم اگر برایم کادویی گرفته باشد.
فعل ماضی التزامی منفی
برای ساخت فعل ماضی التزامی منفی تنها استفاده از «ن» در ابتدا بن مضارع «باش» کافی است.
- ساخت فعل ماضی التزامی منفی: برای صرف فعل آن از ساختار ن + صفت مفعولی + بن مضارع «باش» + + ـَم، ای، است، ایم، اید، اند.
- مثال فعل ماضی التزامی منفی: مثال صرف آن برای فعل «خوردن» میشود: نخورده باشم، نخورده باشی، نخورده باشد، نخورده باشیم، نخورده باشید، نخورده باشند.
- مثال جمله: وقتی برای آزمایش به آزمایشگاه میآیید، هیچچیز نخورده باشید و ناشتا باشید
فعل ماضی مستمر نقلی
ماضی مستمر نقلی: داشته + ام، ای، است، ایم، اید، اند + می + صفت مفعولی فعل اصلی + ام، ای، است، ایم، اید، اند.
ماضی مستمر نقلی زمانی به کار میرود که عملی از گذشته شروع شده، ادامهدار در جریان بوده و اثر یا نتیجه آن تا زمان حال همچنان باقی باشد. این زمان معمولاً برای بیان کارهایی استفاده میشود که هم استمرارشان در گذشته اهمیت دارد و هم پیوند آنها با حال حاضر.
- ساخت فعل ماضی مستمر نقلی: برای ساخت این زمان، فعل «داشتن» با صیغه استمراری و مفعولی فعل اصلی (می + صفت مفعولی) ترکیب میشود. ساختار کلی چنین است: داشته + ام، ای، است، ایم، اید، اند + می + صفت مفعولی فعل اصلی + ام، ای، است، ایم، اید، اند.
- مثال فعل ماضی مستمر نقلی: برای فعل «خواندن» میگوییم: داشتهام میخواندهام، داشتهای میخواندهای، داشته است میخوانده است، داشتهایم میخواندهایم، داشتهاید میخواندهاید، داشتهاند میخواندهاند.
مثال جمله: من سالها داشتهام درس میخواندهام تا در این رشته پیشرفت کنم.
کاربرد ماضی مستمر نقلی
- برای نشان دادن عملی که در گذشته ادامهدار وجود داشته و اثر آن هنوز به حال کشیده میشود.
- در بیان تجربهها یا عادتهای گذشته که نتیجه یا نشانهای از آنها همچنان باقی است.
- برای تأکید بر استمرار در گذشته و پیوند آن با حال است.
او همیشه داشته است مینوشته است و همین باعث موفقیتش شده است.
فعل ماضی مستمر نقلی منفی
این حالت برای بیان عملی است که در گذشته به شکل ادامهدار جریان نداشته و تا زمان حال نیز اثری از آن باقی نیست.
- ساخت فعل ماضی مستمر نقلی منفی: برای ساخت آن «ن» منفیساز را پیش از «داشته» میآوریم: نداشته + ام، ای، است، ایم، اید، اند + می + بن ماضی.
- صرف فعل ماضی مستمر نقلی منفی: نداشتهام میخواندهام، نداشتهای میخواندهای، نداشته است میخوانده است، نداشتهایم میخواندهایم، نداشتهاید میخواندهاید، نداشتهاند میخواندهاند.
- مثال جمله: وقتی تماس گرفته بودی، من داشتهام غذا میپختهام.
فعل ماضی بعید
ماضی بعید:صفت مفعولی + بود + ـَم، ای، است، ایم، اید، اند
صرف فعل ماضی بعید زمانی به کار میرود که عملی در گذشته پیش از عمل دیگری اتفاق افتاده باشد. این زمان برای نشان دادن تقدم یک عمل نسبت به عمل دیگر در گذشته استفاده میشود.
- ساخت فعل ماضی بعید: برای ساخت ماضی بعید، بن ماضی فعل اصلی به همراه «بودن» در گذشته (بودم، بودی، بود…) صرف میشود. برای ساخت آن از این ساختار کمک میگیریم: صفت مفعولی + بودم، بودی، بود، بودیم، بودید، بودند.
- مثال فعل ماضی بعید: برای نمونه با فعل «رفتن» میگوییم: رفته بودم، رفته بودی، رفته بود، رفته بودیم، رفته بودید، رفته بودند.
مثال جمله: مهسا قبلاً هم در این باره از من سؤالی پرسیده بود!
کاربرد ماضی بعید
- برای آنکه ارتباط دو فعل گذشته را نشان بدهد.
- در ترکیب با افعال دیگر استفاده میشود.
- برای اینکه رخ دادن اتفاقی در گذشته پیش از اتفاق دیگر را نشان دهد.
وقتی به مدرسه رفته بودم، مادرم خانه را تمیز کرده بود.
فعل ماضی بعید منفی
ساخت فعل ماضی بعید در حالت منفی با افزودن «ن» انجام میشود و این «ن» باید در ابتدای صفت مفعولی قرار بگیرید.
- ساخت فعل ماضی بعید منفی: ساختار این حالت از فعل های ماضی به این شرح است: ن + صفت مفعولی + ماضی ساده فعل بودن.
- مثال فعل ماضی بعید منفی: در مثال ساده فعل «رفتن» میتوانیم صرف فعل بعید منفی را به این شکل بنویسیم: نرفته بودم، نرفته بودی، نرفته بود، نرفته بودیم، نرفته بودید، نرفته بودند.
مثال جمله: من هفته پیش به نمایشگاه کتاب نرفته بودم، اما این هفته کتابهای خوبی از کتابفروشی خریدم.
فعل ماضی ابعد
ماضی ابعد: صفت مفعولی + صفت مفعولی بوده، ام، ای، است، ایم، اید، اند.
ماضی ابعد زمانی است که عملی در گذشتهای بسیار دورتر از گذشته دیگر روی داده باشد و نوعی دوری و تقدم بسیار زیاد را نشان میدهد. این نوع فعل بیشتر در متون ادبی و قدیمی دیده میشود و در گفتار امروزی کاربرد کمتری دارد.
- ساخت فعل ماضی ابعد: برای ساخت ماضی ابعد، بن ماضی فعل اصلی به همراه «بودن» در زمان ماضی بعید (بوده بودم، بوده بودی، بوده بود…) صرف میشود. در واقع از صفت مفعولی فعل اصلی + صفت مفعولی «بوده» + ام، ای، است، ایم، اید، اند، استفاده میشود.
- مثال فعل ماضی ابعد: برای نمونه با فعل «نوشتن» میگوییم: نوشته بودهام، نوشته بودهای، نوشته بوده است، نوشته بودهایم، نوشته بودهاید، نوشته بودهاند.
- مثال جمله: دانشآموزان پیش از آنکه معلم حرفی بزند، درسهای خود را نوشته بودهاند.
کاربرد ماضی ابعد
- زمانی که مسئله یا گفتاری نقل میشود.
- وقتی اتفاقی در گذشته قبل از اتفاق گذشته دیگری رخ داده باشد.
از یلدا شنیدم که پیش از رسیدن به درس پنجم، درس ششم را خوانده بودهاند.
ماضی ابعد منفی
برای ساخت و صرف فعل ماضی ابعد منفی هم تنها باید یک «ن» منفیساز در ابتدای فعل اصلی استفاده کرد.
- ساخت فعل ماضی ابعد منفی: ساختار این فعل از انواع فعلهای ماضی به این شرح است: «ن» + صفت مفعولی فعل اصلی + صفت مفعولی «بوده» + ام، ای، است، ایم، اید، اند.
- مثال فعل ماضی ابعد منفی: در صرف فعل «پوشیدن» میگوییم: نپوشیده بودهام، نپوشیده بودهای، نپوشیده بوده است، نپوشیده بودهایم، نپوشیده بودهاید، نپوشیده بودهاید، نپوشیده بودهاند.
مثال جمله: آنها تا به حال این غذای دریایی را نخورده بودهاند.
جمعبندی
در این آموزش از مجموعه مدارس سلام آموختیم که فعل ماضی در زبان فارسی شکلهای گوناگونی دارد و هر کدام برای نشان دادن حالت یا موقعیتی ویژه در گذشته به کار میروند. یک بار عمل گذشته را به صورت کامل نشان میدهد، بار دیگر ادامه داشتن آن را بیان میکند یا اثری را یادآور میشود که هنوز هم به حال مربوط است.
سؤالات متداول
- چه فعلهایی ماضی میشوند؟
تمام افعال فارسی به غیر از افعالی مانند «است» و یا مصدر «هستن» ماضی میشوند. - فرق ماضی مستمر نقلی و نقلی مستمر چیست؟
ماضی نقلی مستمر بر ادامه داشتن عمل از گذشته تا حال تأکید دارد (مینوشتهام)، اما ماضی مستمر نقلی بر استمرار در گذشته همراه با اثر در حال تمرکز میکند (داشتهام مینوشتهام). - فعل های ماضی فارسی را چطور مجهول کنیم؟
برای ساختن فعل مجهول از انواع فعل ماضی در فارسی، فعل «شدن» را بهجای فعل اصلی صرف میکنیم و از صفت مفعولی آن فعل بهره میگیریم؛ به این صورت که ابتدا ریشه ماضی فعل را به صفت مفعولی تبدیل میکنیم (مثلاً: نوشت → نوشته، شکست → شکسته) و سپس آن را با «شدن» صرفشده در زمان مورد نظر ترکیب میکنیم. - انواع افعال ماضی را چطور منفی کنیم؟
برای منفی کردن افعال ماضی کافی است «ن» منفیساز را پیش از بن ماضی یا صفت مفعولی قرار دهیم، مانند: نرفتم، نرفتهام، نداشتهام میخواندهام. - صفت مفعولی چگونه ساخته میشود؟
صفت مفعولی از افزودن «ه» به بن ماضی فعل ساخته میشود، مثل: نوشته.
