فسیلها که بقایای حیوانات و گیاهان هستند، اطلاعات مهمی از گذشتگان دور، کره زمین و زندگی موجودات در آن در اختیارمان میگذارند. به همین دلیل مطالعه آنها بسیار جذاب و رمزآلود است. از این رو اهمیت زیادی در زندگی و درک ما از تغییرات کره زمین دارند و در درس علوم مدرسه مبحثی به «فسیل چیست؟» اختصاص داده شده است. ما در این مطلب از مجموعه مدارس سلام به توضیح این مبحث و توضیحات تکمیلی از جمله انواع فسیل، مراحل تشکیل و علم مطالعه آن خواهیم پرداخت تا از این طریق به خوبی با فسیلها آشنا شوید.
فسیل چیست و چگونه تشکیل میشود؟
فسیل بقایای اجساد حیوانات و گیاهانی است که دهها و صدها هزار سال پیش روی کره زمین زندگی میکردند. در نگاه علمی به هر نشانهای از حیات گذشته گفته میشود که در لایههای زمین و انواع سنگها مثل سنگهای دگرگونی باقی مانده باشد.
این نشانه میتواند تکهای از استخوان دایناسورهای عظیمالجثه باشد یا دانههای گرده میکروسکوپی، بخشهای سختی مانند دندان، صدف و پوسته جانوران باشد یا حتی آثار قدم زدن یک موجود بر بستر دریا. گاهی هم چیزهایی مانند چوبهای فسیلشده، فضولات قدیمی یا حشراتی که در گل و شن گیر افتادهاند در شمار فسیلها قرار میگیرند.
فرآیند شکلگیری فسیل اغلب زمانی آغاز میشود که موجودی پس از مرگ به سرعت در لایههایی از گل، ماسه یا رسوب پوشانده شود. در این شرایط، بافتهای نرم به سرعت تجزیه میشوند اما بخشهای سختتر مانند استخوان به مرور توسط کانیها جایگزین میشوند و به تودهای سنگی و سخت تبدیل میگردند. در مواردی استثنایی حتی پر، برگ یا رد پای حیوان هم میتواند باقی بماند. این دگرگونی شاید برای جانوران کوچک در مدت زمان کوتاهی اتفاق بیفتد، اما برای اجساد بزرگتر مانند استخوان دایناسورها هزاران سال طول میکشد تا فسیل کامل شکل بگیرد.
| نکته: بسیاری از اطلاعاتی که ما امروزه در خصوص انواع دایناسورها، نحوه زندگی و شکل آنها داریم، بر اساس کشف فسیل در مناطق مختلف جهان است! |
پیشنهاد مطالعه: اصطکاک چیست؟
چگونگی تشکیل فسیل
به طور کلی این تشکیل شدن میتواند مدتی بسیار طولانی زمان ببرد و مراحل گسترده و مختلفی را شامل میشود. انواع روش فسیلسازی و تشکیل آن به این ترتیب است:
سنگ شدن
یکی از رایجترین مسیرهای فسیلسازی زمانی رخ میدهد که بقایای یک موجود زنده، مثل دندان، استخوان یا تنه درخت، در رسوبات دفن شود و آبهای زیرزمینی غنی از کانی از درون منافذ آن عبور کنند. این آبها مواد معدنی مانند سیلیس یا کربنات کلسیم را درون ساختار آلی جایگزین میکنند. با گذشت زمان، این فرآیند به قدری کامل میشود که بخشهای زنده با سنگ جایگزین شده و در نهایت به فسیل تبدیل میگردند.
نکتهای که باید بدانید این است که فسیلهایی که از این طریق به دست میآیند، به طور معمول شکل اولیه موجودات یا گیاهان را حفظ میکنند و حتی ممکن است علاوه بر قسمتهای سخت مثل استخوان و دندان، برخی از قسمتهای نرم موجود هم حفظ شود!
فشرده شدن
وقتی گیاهان یا برگها در لایههای ضخیم رسوبی مدفون میشوند، وزن رسوبات و گاهی فشار آب دریا باعث میشود که بقایای گیاه به شکل یک اثر یا نقش تیره در میان لایهها باقی بماند. این نوع فسیلسازی بیشتر در گیاهان یا برگهای بزرگ مشاهده میشود و در حقیقت شکل اصلی موجود زنده را با جزئیات ظریف، شبیه یک نقاشی روی سنگ، ثبت میکند.
قالب شدن
در برخی موارد، بقایای سخت مانند صدف یا استخوان به مرور در اثر جریان آب حل میشوند و جای آنها حفرهای به شکل قالب باقی میماند. اگر این حفره بعدها با رسوبات یا مواد معدنی پر شود، یک شکل سهبعدی از موجود زنده ساخته میشود. این شیوه یکی از رایجترین راهها برای تشکیل فسیلهای نرمتنان دریایی مانند حلزونهاست.
حفظ شدن
نادرترین نوع فسیلسازی زمانی است که بقایای اصلی یک موجود تقریباً دست نخورده باقی بماند. برای مثال، حشراتی که در شیره درخت به دام افتاده و سپس در کهربا محبوس شدهاند. در این موارد، حتی بافت نرم، پوست یا اندام داخلی هم حفظ میشوند و اطلاعات استثنایی درباره حیات گذشته به دست میدهند.
آثاری
گاهی آنچه بهجا میماند نه بدن موجود و در واقع اثر فعالیتهای اوست. پرها، لانهها، تونلها، ردپاها یا حتی فضولات حیوانی، نمونههایی از فسیلهایی هستند که رد آنها باقی مانده است. این نوع سنگواره به پژوهشگران کمک میکند تا بفهمند موجودات چگونه زندگی کرده و چه رفتاری داشتهاند.
نام دیگر فسیل چیست؟
نام دیگر فسیل «سنگواره» است. اما جالب است بدانید این کلمه که از کلمه فرانسوی «Fossile» گرفته شده، همچنین میتواند به معنای «بیرون کشیده شده»، «کشف شده» و یا «به دست آمده از حفاری» باشد.
پیشنهاد مطالعه: جلگه چیست و چگونه تشکیل میشود؟
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیههای مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر میشود!
مراحل تشکیل فسیل چیست؟
تشکیل فسیل یک روند کوتاه و سریع نیست و گاه هزاران یا میلیونها سال به طول میانجامد. برای درک بهتر، میتوانیم داستانی ساده از مرگ یک دایناسور در کنار دریاچه را دنبال کنیم که در مرور زمان به فسیل تبدیل میشود:
مرحله اول
پس از مرگ حیوان، بافتهای نرم بدن خیلی زود تجزیه میشوند، اما بخشهای سختتر مثل استخوان یا دندان در کف دریاچه یا رودخانه باقی میمانند. همین بقایای سخت آغاز فسیلسازی خواهند بود.
مرحله دوم
جریان آب، گلولای، ماسه و مواد رسوبی به مرور روی اسکلت را میپوشانند و لایههای تازهای تشکیل میدهند. این رسوبات، بقایای حیوان را از دستبرد جانوران لاشهخوار یا فرسایش سریع در امان نگه میدارند.
مرحله سوم
با گذشت زمان، لایههای بیشتری از رسوب روی هم انباشته میشوند و وزن آنها فشار زیادی به استخوانها و رسوبات زیرین وارد میکند. همین فشار باعث فشرده شدن رسوبات و آغاز تغییر شکل آنها به سنگ میشود.
مرحله چهارم
آبهای زیرزمینی که از میان لایههای رسوبی عبور میکنند، مواد معدنی را به درون استخوانها منتقل کرده و کمکم بافتهای آلی را با کریستالهای معدنی جایگزین میکنند.
مرحله پنجم
پس از میلیونها سال، تغییرات زمینشناسی مانند فرسایش، حرکت لایههای زمین یا حفاریهای علمی باعث میشود سنگواره پدیدار شود و امکان مطالعه آن برای دیرینشناسان فراهم گردد.
انواع فسیل
فسیلها بسته به جنس، شکلگیری و اطلاعات خود، گروههای گوناگونی دارند. این دستهبندی به ما کمک میکند بفهمیم موجودات زنده گذشته به چه صورت حفظ شدهاند و چه سرنخهایی از حیات قدیمی در دسترس ما قرار میگیرد. انواع فسیل به این ترتیب هستند:
| نوع | توضیح | مثال |
| فسیل بدنی (اندامی) | بقایای حیوانات یا گیاهان | استخوان دایناسور |
| فسیل ردی (آثار فسیل) | شواهد از موجودات | ردپا، لانه |
| فسیل شاخص | تعیین سن لایههای سنگی | آمونیت |
| فسیل شیمیایی | ترکیبات شیمیایی نشاندهنده زندگی گذشته | هیدروکربن فسیلی |
| فسیل صمغی | حشرات یا گیاهان در ضمغ | پشه یا عنکبوت |
| فسیل چوبی | فسیلی که از گیاه باقیمانده | نخل سنگی |
| فسیل اصلاحشده | فسیلی که در زمان مجدداً محفوظ شده | – |
| فسیل زنده | موجودات بدون تغییر در سالهای طولانی | کوسه نهنگی |
| فسیل مولکولی | ترکیب مولکولی حفظشده | DNA |
| فسیل گیاهی | بقایای گیاهان | برگ |
| فسیل دریایی | موجودات دریایی فسیلی | صدف یا مرجان |
| فسیل انتقالی/منتقلی | نشاندهنده تکامل | Archaeopteryx |
| سابفسیل | فسیل در حال شکلگیری | بقایای تازه دفنشده |
فسیل شیمیایی
گاهی اثری که از حیات گذشته بهجامانده، به شکل مواد شیمیایی در سنگها باقی میماند. این نوع فسیلها شامل مولکولهایی هستند که نشان میدهند زمانی موجود زندهای در آن محیط وجود داشته است. پژوهشگران از فسیلهای شیمیایی برای پی بردن به نخستین نشانههای حیات روی زمین استفاده میکنند. فسیل شیمیایی خود زیرشاخههایی دارد که مولکولی از آنهاست.
فسیل شاخص
در زمینشناسی از گروهی از فسیلها برای تعیین سن لایههای سنگی استفاده میشود. این فسیلها که به نام فسیل شاخص شناخته میشوند، اغلب در دورهای کوتاه از تاریخ زمین زندگی کردهاند اما در مناطق زیادی پیدا میشوند. نمونههایی مانند آمونیتها به دلیل پراکندگی گسترده، سنگواره شاخص ارزشمندی محسوب میشوند.
فسیل بدنی (اندامی)
این نوع از انواع فسیل از معروفترینها محسوب میشود. در مجموع باقیمانده مستقیم بدن گیاهان یا جانوران گذشته را فسیل بدنی مینامند. حتی قالبها و اثرات بهجامانده از بدن موجودات هم در همین گروه قرار میگیرند و بیشترین اطلاعات را از ظاهر و ساختار موجود زنده به ما میدهند.
فسیل ردی (آثاری)
برخلاف آنچه که اغلب مردم تصور میکنند، سنگواره حتماً نباید بدن و استخوان یک جاندار باشد! آثاری که از فعالیت موجودات زنده به جا ماندهاند، فسیل ردی نام دارند. ردپاها، لانهها، مسیر حرکت در خاک یا حتی فضولات سنگشده از این گروه هستند. این نوع فسیلها به ما نمیگویند موجود دقیقاً چه شکلی بوده، اما نشان میدهند چگونه رفتار میکرده یا در چه محیطی زندگی داشته است.
فسیل صمغی
درختان قدیمی صمغهایی از خود ترشح میکردند که گاهی حشرات یا بخشهایی از گیاه را در خود محبوس میساخت. با گذشت میلیونها سال این صمغها سخت شدند و به کهربا تبدیل گشتند. فسیلهای صمغی اغلب جزئیاتی شگفتانگیز و دستنخورده از بدن موجودات کوچک مانند حشرات را در خود حفظ کردهاند.
فسیل چوبی
بخشهای مختلف گیاهان و به خصوص تنه درختان، در شرایط خاصی میتوانند به چوب فسیلشده تبدیل شوند. در این فرآیند، بافتهای چوبی به تدریج با مواد معدنی جایگزین میشوند و شکل ظاهری درخت بهصورت سنگی باقی میماند. این فسیلها اطلاعاتی درباره جنگلها و پوشش گیاهی گذشته در اختیار ما میگذارند. از آنجایی که گیاهان و چوبها باید تجزیه شوند، اینکه برخی قسمتها بهجای تجزیه شدن تبدیل به فسیل شوند، یک اتفاق نادر محسوب میشود.
فسیل اصلاحشده
گاهی فسیلها پس از تشکیل اولیه از جای اصلی خود جدا میشوند و در لایههای جوانتر رسوبی دوباره جای میگیرند. این نوع بقایا را فسیل اصطلاحشده مینامند. بررسی آنها کمک میکند زمینشناسان فرآیندهای جابهجایی و تغییر لایههای زمین در طول زمان را بهتر درک کنند.
فسیل زنده
برخی گونهها در طول میلیونها سال تغییر چندانی نکردهاند و همچنان شبیه اجداد بسیار قدیمی خود هستند. نمونههایی مانند درخت جینکو یا ماهی سیلاکانت نشان میدهند چگونه بعضی از اشکال حیات توانستهاند تقریباً بدون تغییر بزرگ تا امروز باقی بمانند.
فسیل مولکولی
بقایای مولکولهای آلی موجود در سنگها نوعی فسیل به شمار میروند که با چشم دیده نمیشوند اما در آزمایشگاه شناسایی میگردند. این فسیلها نوعی فسیل شیمیایی هستند که به پژوهشگران کمک میکنند تا گذشته میکروارگانیسمها و محیطهای قدیمی را بازسازی کنند. به آنها میکروفسیل هم گفته میشود.
فسیل گیاهی
بسیاری از فسیلها در دسته فسیلهای گیاهی قرار میگیرند. برگها، دانهها، گلها یا شاخههای گیاهان گاهی در شرایط مناسب فسیل میشوند. این نوع فسیلها علاوه بر معرفی گونههای منقرضشده گیاهی، اطلاعاتی درباره اقلیم و شرایط آبوهوایی گذشته به ما ارائه میدهند.
فسیل دریایی
بخش بزرگی از فسیلهای شناختهشده از موجودات دریایی به دست آمدهاند. صدفها، مرجانها و بقایای دایناسورهای دریایی از جمله نمونههای ارزشمند این گروه هستند که گذشته اقیانوسها و دریاهای باستانی را روایت میکنند.
فسیل انتقالی
در تاریخ تکامل، گونههایی وجود داشتهاند که ویژگیهای دو گروه متفاوت از موجودات را همزمان داشتهاند. برای نمونه، آرکئوپتریکس پرندگانی با بالهای پرپوش و همزمان دندانها و دم استخوانی شبیه دایناسورها داشت. چنین فسیلهایی سرنخهایی مهم از چگونگی تغییرات تکاملی به دست میدهند.
سابفسیل
بقایایی که تازه در مسیر فسیل هستند و هنوز کاملاً به سنگ تبدیل نشدهاند، سابفسیل نامیده میشوند. آنها اغلب نسبتاً جوان هستند و برای مثال مربوط به دوران یخبندان میباشند. این نوع از انواع فسیل میتوانند شامل استخوانها یا پوستههایی باشند که تنها بخشی از ساختارشان معدنی شده است.
شبه فسیل چیست؟
برخی ساختارهای معدنی یا سنگی به دلیل شکل ظاهریشان بسیار شبیه بقایای موجودات زنده به نظر میرسند، اما در حقیقت ارتباطی با حیات گذشته ندارند. این پدیدهها که به آنها «شبهفسیل» گفته میشود، در اثر فرآیندهای غیرآلی مانند رسوب مواد معدنی، فشار، دگرگونی یا تبخیر شکل میگیرند. تنها از نظر ظاهر میتوانند یادآور برگ، شاخه، صدف یا حتی استخوان باشند.
در بسیاری از مناطق، افراد ممکن است هنگام یافتن سنگهایی با شکلهای عجیب، تصور کنند که با فسیل واقعی روبهرو شدهاند، اما این آثار صرفاً نتیجه واکنشهای شیمیایی درون سنگها هستند. نمونههای رایج شبه فسیل به این شرح هستند:
- تودههای معدنی لایهلایه که گاهی شبیه تخم یا صدف
- شکلهایی مخروطی ناشی از فشار یا ضربههای شدید
- بلورهایی با فرم گیاهیمانند
- شاخههای بلوری منگنز شبیه برگ یا سرخس
- بلورهای گچ، هالیت (نوعی کانی) یا باریت (نوعی سنگ) به شکل گل
- حفرههای سنگی پر از کریستال با شباهت به تخم دایناسور
چه چیزی فسیل نیست؟
برای پاسخ به پرسش «چه چیزی فسیل نیست؟» باید بر این نکته تأکید کرد که فسیل تنها زمانی معنا دارد که رد یا اثری واقعی از حیات گذشته را نشان دهد. از این رو هر ساختاری که منشأ زیستی نداشته باشد، مثل شکلهایی که بر اثر جریان آب یا باد روی سنگهای رسوبی به وجود میآید، یا نشانههایی که حاصل فرآیندهای فیزیکی و غیرزنده است، سنگواره به حساب نمیآید. نمونههای غیر فسیل این موارد هستند:
- خطوط ایجادشده بر اثر حرکت باد یا آب
- ترکهای انقباضی و انبساطی در سنگها
- اشکال معدنی مشابه بقایای گیاه یا جانور اما بدون منشأ زیستی
همچنین نکته مهمی که باید در نظر داشته باشید این است که هر چیزی قابلیت فسیل شدن ندارد. برای اینکه سنگواره به وجود آید، به شرایطی خاص نیاز است. این شرایط بیشتر در دریا وجود داشته و از این رو بیشتر فسیلهای یافتشده از دریاها و اقیانوسها هستند. برای مثال دندان کوسه رایجترین نوع فسیل است.
فسیلها کجا پیدا میشوند؟
فسیلها بیشتر در محیطهای آبی پیدا میشوند، زیرا بقایای روی خشکی سریعتر از بین میروند. وقتی موجودی زیر لایههای رسوبی دفن شود و دارای بخشهای سختی مثل استخوان یا صدف باشد، شانس تبدیل شدن به فسیل افزایش مییابد. شرایط بدون اکسیژن در بستر دریاها هم باعث میشود جزئیات ظریف بهتر حفظ شوند.
نحوه پیدا کردن فسیل
پیدا کردن فسیل کاری ساده نیست. این کار یک فعالیت علمی و تخصصی است که نیازمند دانش زمینشناسی، صبر و ابزارهای دقیق میباشد. پژوهشگران برای یافتن فسیل ابتدا به دنبال سنگهای رسوبی با سن مناسب میگردند و پس از بررسی شرایط محیطی و مطالعه پیشینه منطقه، عملیات جستوجو و حفاری را آغاز میکنند. البته گاهی افراد غیرمتخصص مثل معدنکاران یا گردشگران هم تصادفی به فسیل برمیخورند، اما شناسایی و استخراج درست آن تنها توسط متخصصان انجام میشود. برخی از نکاتی که باید در زمینه پیدا کردن فسیل بدانید:
- بیشتر فسیلها در سنگهای رسوبی قدیمی مثل درهها، صخرهها و تپهها یا در محل برشهای انسانی مثل معادن و جادهها پیدا میشوند.
- پیشزمینه علمی و تحقیق دقیق برای تشخیص لایههای مناسب ضروری است.
- بسیاری از کشفیات بزرگ در نتیجه فرسایش طبیعی یا فعالیتهای انسانی به سطح زمین راه پیدا کردهاند.
- فسیلها در محل تنها تا حدی نمایان میشوند.
- برای انتقال به آزمایشگاه در بلوکهای سنگی همراه با روکش گچی محافظت میشوند.
- در میدان علاوه بر استخراج، عکاسی، نقشهبرداری و نمونهبرداری از سنگها انجام میشود.
اهمیت مطالعه فسیلها
فسیلها در واقع نشانههایی از زندگی در گذشتههای دور هستند که به ما کمک میکنند بفهمیم موجودات زنده چطور به وجود آمدهاند، تغییر کردهاند و بعضی وقتها هم منقرض شدهاند. این بقایا مثل سرنخهایی هستند که وقتی کنار هم قرار بگیرند، تصویری از تاریخ زمین و تغییرات آبوهوا و محیطهای قدیمی به ما نشان میدهند. مطالعه فسیلها باعث میشود دلیل تنوع موجودات امروز را بهتر درک کنیم و بفهمیم طبیعت در برابر تغییرات چه واکنشهایی داشته است.
اطلاعات فسیلها
با مطالعه فسیلها اطلاعات زیادی از گذشتگان به دست میآوریم، حال اینکه این اطلاعات چه چیزهایی هستند؟ به طور کلی اطلاعاتی که هر فسیل میتواند در اختیارمان قرار دهد، چنین مواردی را شامل میشوند:
- نشان میدهند زندگی روی زمین از کجا شروع شده و انسانها و دیگر موجودات چه گذشتهای داشتهاند.
- تغییرات زمین، قارهها و محیط زیست در طول میلیونها سال را آشکار میکنند.
- شواهدی برای فرآیند تکامل و سازگاری گیاهان و جانوران در شرایط مختلف محیطی فراهم میکنند.
- ارتباط گونههای مختلف را نشان میدهند.
- برای زمینشناسان ابزاری مهم در تعیین سن لایههای سنگی و تاریخ زمینشناسی هستند.
- امکان مقایسه و همبستگی لایههای سنگی مناطق مختلف جهان را فراهم میکنند.
- تصویر دوبارهای از دنیای گذشته میسازند، مثل دورهای که دایناسورها یا حشرات غولپیکر زندگی میکردند.
بر این اساس میتوانیم بگوییم که فسیلها برای شناخت آنکه چه اتفاقاتی رخ داده که ما اکنون در این کره زمین زندگی میکنیم، مهم هستند. آنها به ما میگویند که در گذشته چه اتفاقی افتاده و با این اطلاعات حتی میتوان در خصوص اتفاقات احتمالی آینده هم برنامهریزی کرد!
علم دیرینهشناسی
علم دیرینهشناسی یکی از شاخههای مهم علوم زمین است که با بررسی و تحلیل بقایای موجودات زنده در گذشتههای بسیار دور سر و کار دارد. این علم فقط به دایناسورها یا حیوانات بزرگ محدود نمیشود و حتی ریزترین بقایای گیاهان و جانوران میکروسکوپی که در دل سنگها حفظ شدهاند را هم مطالعه میکند. دیرینهشناسی به شکل و ساختار موجودات باستانی، مسیر تکاملی آنها، دستهبندی و ارتباطشان با یکدیگر و همچنین پیوندشان با گونههای زنده امروز میپردازد.
این رشته ارتباط نزدیکی با زمینشناسی تاریخی و چینهشناسی دارد چراکه فسیلها یکی از مهمترین ابزارها برای شناسایی و مقایسه لایههای رسوبی در نقاط مختلف زمین هستند. یافتههای دیرینهشناسی در بازسازی تاریخ زمین و پشتیبانی از نظریه تکامل نقش داشتهاند و در علوم هم اهمیت دارند. برای نمونه دادههای این علم به زمینشناسان کمک کرده تا ذخایر نفت و گاز طبیعی را شناسایی کنند چراکه حضور برخی فسیلها نشانهای از وجود این منابع انرژی در دل زمین است.
جمعبندی
در نهایت، فسیل هر اثری از زندگی موجودات گذشته است که در سنگها و لایههای زمین حفظ شده باشد. این اثر میتواند شامل بقایای سخت مانند استخوان، دندان و صدف یا حتی ردپا، جای لانه و آثار فعالیت موجودات باشد. فسیلها راهی به تاریخ کره زمین هستند و با مطالعه آنها میتوان فهمید که موجودات چه شکلی داشتهاند، در چه محیطی زندگی میکردند و چگونه طی میلیونها سال تغییر یافتهاند.
سؤالات متداول
- فسیل ماهی چیست؟
بقایای سخت یا نقش برجایمانده از ماهیان باستانی است که در لایههای رسوبی حفظ شدهاند. - فسیل ماهی چگونه تشکیل می شود؟
با دفن سریع ماهی در رسوبات و جایگزینی مواد معدنی بهجای اندامهای آن شکل میگیرد. - فسیل حشرات چگونه تشکیل می شود؟
بیشتر در صمغ درختان یا لایههای رسوبی ریزدانه باقی میمانند و جزئیات بدنشان حفظ میشود. - اگر در محلی فسیل ماهی پیدا شود نشانه چیست؟
نشان میدهد آن منطقه در گذشته محیطی آبی یا در ارتباط با آب بوده است. - پیدا شدن فسیل ماهی در منطقه کویری نشانه چیست؟
ثابت میکند که آن ناحیه روزگاری دریاچه یا دریایی کمعمق داشته است. - آیا فسیل ها شکستنی هستند؟
بله، بسیاری از آنها شکننده و حساس هستند و به همین دلیل توسط متخصصین نگهداری و یا حمل میشوند. - فسیل زنده چیست؟
به موجوداتی گفته میشود که میلیونها سال تغییر چندانی نکردهاند و هنوز شبیه اجداد باستانی خود هستند. - چرا فسیل حشرات کم است؟
به دلیل آنکه بیشتر ساختار بدنی آنها نرم است و سختی کمی دارند. در نتیجه به آسانی از بین میروند.
