گزاره یکی از ارکان جمله در دستور زبان فارسی است که درباره نهاد خبری میدهد. دانشآموزان در کلاس ششم با این بخش از جمله به صورت ابتدایی آشنا میشوند.
ما در مقالات قبلی درباره نهاد و گزاره به صورت کوتاه صحبت کردیم و در این مقاله سعی میکنیم به صورت کامل به سوالات دانشآموزان درباره گزاره، تشخیص آن در جمله و مثال های گزاره در جمله پاسخ دهیم.
گزاره چیست؟
در زبان فارسی، یک جمله از دو بخش اصلی نهاد و گزاره تشکیل میشود:
- نهاد: فرد یا چیزی که یک عمل را انجام میدهد یا یک صفت و حالت را میپذیرد.
- گزاره: بخشی از جمله که در مورد نهاد خبر میدهد یا یک عمل، حالت یا صفت را به نهاد نسبت میدهد.
برای مثال:
- «علی رفت».
- «هوا سرد است».
در جملات بالا، کلمات «علی» و «هوا»، نهاد جملات هستند و کلمات «رفتن» و «سرد است» گزاره جملات هستند چون در حال توصیف یک عمل «رفتن علی» و حالت هستند «سرد بودن هوا». همانطور که میبینید، گزارهها همیشه حداقل یک فعل دارند. بنابراین، اگر به دنبال پاسخ سوال مهمترین قسمت گزاره چیست هستید، باید بگوییم که فعل، مهمترین قسمت گزاره است. اما علاوه بر فعل، گاهی برای توضیح کاملتر عمل یا حالت نهاد، از کلمات دیگری هم استفاده میکنیم.
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیههای مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر میشود!
تقسیمبندی گزارهها از لحاظ تعداد
گزارهها را از نظر تعداد و کارکرد اجزای آن میتوان به دو نوع تقسیم کرد:
- گزاره با هسته تنها
- گزاره با هسته و وابسته
در ادامه، انواع گزاره را با مثال توضیح میدهیم.
گزاره با هسته تنها
همانطور که گفتیم، هسته گزاره، فعل است. بنابراین، هرگاه یک جمله فقط از نهاد و فعل تشکیل شده باشد، گزاره آن جمله از نوع «گزاره با هسته تنها» است.
برای مثال:
«او آمد».
- نهاد: او
- فعل: آمد
«شیشه شکست».
- نهاد: شیشه
- فعل: شکست
«رضا خوابید».
- نهاد: رضا
- فعل: خوابید
«سنگ افتاد».
- نهاد: سنگ
- فعل: افتاد
همانطور که میبینید، جملههای بالا فقط از دو قسمت نهاد و فعل تشکیل شدهاند. فعل، مهمترین قسمت گزاره و به عبارتی، هسته آن است که در کنار آن میتوان از دیگر اجزای جمله مانند مفعول، متمم و مسند برای تکمیل گزاره کمک گرفت.
گزاره با هسته و وابسته
اگر علاوهبر فعل، گزاره شامل کلمات دیگری هم باشد که عمل را توصیف میکنند، گزاره آن جمله از نوع «گزاره با هسته و وابسته» است.
برای مثال گزاره در جمله چیست:
«رضا غذا را خورد».
- نهاد: رضا
- فعل و کلمات همراه آن: غذا را خورد
«هوایِ امروز، بسیار سردتر از دیروز است».
- نهاد: هوای امروز
- فعل و کلمات همراه آن: بسیار سردتر از دیروز است
«او کبوتر را از قفس پراند».
- نهاد: او
- گزاره: کبوتر را از قفس پراند
«همه، او را فردی آگاه و درستکار میدانستند».
- نهاد: همه
- گزاره: او را فردی آگاه و درستکار میدانستند
نحوه استفاده از گزاره در جمله
همه جملهها بدون استثنا، دارای گزاره هستند. اما این گزاره به حالتهای گوناگونی در جمله میآید و باعث ساخت انواع جمله میشود که در ادامه به صورت مختصر درباره آنها توضیح میدهیم:
گزاره در جمله خبری
«من و علی به بازار رفتیم».
- نهاد: من و علی
- گزاره خبری: به بازار رفتیم
جمله بالا به صورت خبری بیان شده است و درباره عمل «من و علی»، اطلاعاتی را به مخاطب میدهد.
گزاره در جمله امری
«بعد از کلاس به خانه بیا».
نهاد: تو / (حذف به قرینه معنوی)
گزاره: بعد از کلاس به خانه بیا
ساختار گزارههای امری کمی متفاوت از گزارههای خبری است، زیرا در این جملهها، معمولا نهاد حذف میشود و از روی فعل جمله، باید آن را تشخیص داد.
گزاره در جمله پرسشی
«چه زمانی به خانه برگشتند؟»
نهاد: آنها / حذف به قرینه لفظی و قابل تشخیص از روی شناسه فعل (-َند)
جملههای پرسشی معمولا با کلمات پرسشی مانند چه، چگونه، چطور، آیا و…، بیان میشوند. در جملههای پرسشی در زبان فارسی، نهاد معمولا بعد از کلمات پرسشی میآید یا به قرینه لفظی یا معنوی حذف میشود.
گزاره در جمله عاطفی
«چه دل بزرگی دارد مادر!»
- نهاد: مادر
- گزاره: چه دل بزرگی دارد
در زبان فارسی نوع دیگری از جمله هم وجود دارد که با لحنی عاطفی بیان میشود و نشاندهنده احساسات ما است. در این جملهها، گزاره با لحنی تاکیدی و صدایی بم، بیان میشود.
نحوه تشخیص گزاره در جمله
گزاره شامل تمام واژههایی است که جزو نهاد نیستند. بنابراین، اگر نهاد را در جملهها تشخیص دهیم، بخش باقیمانده جمله گزاره است.
پیشنهاد میکنم قبل از پاسخ به این مثال ها، حتما به مقاله نهاد چیست سربزنید.
برای مثال:
«در تعطیلات عید نوروز، آنها به مسافرت رفتند».
- نهاد: آنها
- گزاره: در تعطیلات عید نوروز به مسافرت رفتند
در جمله بالا، اگرچه کلمه آنها در میانه جمله آمده است، اما نهاد است؛ پس تمام کلمات دیگر که زمان و چیستی وقوع عمل را بیان میکنند، همگی از اجزای گزاره هستند.
دقت کنید که بعضی از عبارتها، بیش از یک فعل دارند، پس مطمئنا گزارههای بیشتری هم وجود دارد. برای مثال:
«وقتی ما به خانه رسیدیم، مهمانها رفته بودند».
عبارت بالا، از دو بخش به هم پیوسته تشکیل شده است. در قسمت اول، درباره «ما» صحبت میکنیم و در بند دوم، از رفتن «مهمانها» سخن میگوییم. وقتی دو فعل و دو نهاد وجود دارد، پس حتما دو گزاره داریم:
- نهاد در جمله اول: ما / نهاد در جمله دوم: مهمانها
- گزاره در جمله اول: وقتی به خانه رسیدیم / گزاره در جمله دوم: رفته بودند
نکته: مراقب صفات و عبارتهایی که وابسته به نهادند، باشید. این واژهها بخشی از نهاد محسوب میشوند. برای مثال:
«هوای دلانگیز و روحنواز بهاری، عطر شادی در هوا پخش میکند».
- نهاد: هوای دلانگیز و روحنواز بهاری
- گزاره: عطر شادی در هوا میپراکند
در جمله بالا، واژههای «دلانگیز و روحنواز بهاری»، توصیفکننده هوا هستند و بخشی از نهاد به حساب میآیند.
پیشنهاد مطالعه: آشنایی با انواع فعل
نمونه سوالات گزاره
۱. در جملهی «پرندگان به آسمان پرواز کردند»، گزاره چیست؟
الف) پرندگان
ب) به آسمان پرواز کردند
ج) آسمان
د) پرواز
پاسخ درست: گزینه ب است.
توضیح: گزاره همان بخشی است که دربارهی نهاد خبر میدهد در اینجا پرندگان نهاد جمله است.
۲. در کدام جمله گزاره حذف شده است؟
الف) مادر در آشپزخانه بود.
ب) او در اتاق.
ج) بچهها بازی کردند.
د) باران میبارد.
پاسخ درست: گزینه ب است.
توضیح: جمله «او در اتاق» گزاره ندارد چون فعلی (خبر) در آن نیست.
۳. در جمله «خورشید طلوع کرد»، گزاره کدام است؟
الف) خورشید
ب) طلوع کرد
ج) خورشید طلوع
د) طلوع
پاسخ درست: گزینه ب است.
توضیح: گزاره معمولاً شامل فعل است و بیانگر کاری یا حالتی دربارهی نهاد است در این جمله خورشید نهاد است.
۴. در جملهی «سارا با لبخند به سوی ما آمد»، گزاره چیست؟
الف) سارا
ب) با لبخند
ج) به سوی ما آمد
د) سارا با لبخند
پاسخ درست: گزینه ج است.
توضیح: بخش خبری جمله «به سوی ما آمد» گزاره است که دربارهی نهاد «سارا» اطلاعات میدهد.
۵. در جملهی «باران از صبح میبارد»، چند کلمه در گزاره وجود دارد؟
الف) یک کلمه
ب) دو کلمه
ج) سه کلمه
د) چهار کلمه
پاسخ درست: گزینه ج است.
توضیح: گزاره «از صبح میبارد» سه کلمه دارد.
سخن پایانی
گزاره و نهاد، دو بخش اصلی تشکیلدهنده جمله هستند. گزارهها، درباره عمل، حالت یا صفت چیزی یا کسی صحبت میکنند. فعلها، مهمترین قسمت گزاره هستند و بقیه اجزای گزاره، در حال بیان توضیحات تکمیلی درباره چگونگی انجام گرفتن فعل سخن میگویند؛ پس گزارهها از نظر تعداد اجزا به دو نوع «گزاره با هسته تنها» و «گزاره با هسته و وابسته» تقسیم میشوند. برای تشخیص گزاره، ابتدا نهاد را پیدا کنید و کنار بگذارید. کلمات باقیمانده آن جمله، گزاره شما هستند
سوالات متداول
- مهمترین قسمت گزاره چیست کلاس ششم؟
مهمترین قسمت گزاره یا به عبارتی، هسته گزاره، فعل جمله است. جملههای کوتاه و دوکلمهای مانند «علی رفت.»، تنها از نهاد و فعل تشکیل شدهاند. فعل جزء ضروری گزاره است و در کنار آن میتوان از دیگر اجزای جمله مانند مفعول، متمم و مسند برای تکمیل گزاره کمک گرفت. - گزاره چیست کلاس ششم؟
نهاد در کنار گزاره، دو جزء اصلی جمله را تشکیل میدهند و با یکدیگر معنا پیدا میکند. نهاد کسی یا چیزی است که دربارهاش صحبت میکنیم و گزاره عمل، حالت، یا صفتی است اطلاعاتی درباره نهاد به مخاطب میدهد. - چگونه گزاره را در جمله تشخیص دهیم؟
ابتدا نهاد را پیدا کنید. بعد از تشخیص نهاد و جدا کردن آن، کلمات باقیمانده یک جمله، گزاره آن جمله هستند. در واقع، تمام کلمات یک جمله، به جز نهاد، گزاره آن جمله را تشکیل میدهند.
40 پاسخ
گزاره چیست دقیقا؟
گزاره جملهای است که دربارهٔ درستی یا نادرستی چیزی خبر میدهد. هر گزاره باید بتواند درست یا نادرست باشد تا به آن گزاره گفته شود.
مهمترین بخش گزاره چیست؟
وقتتون بخیر باید خدمتتون عرض کنیم :
مهمترین بخش گزاره «مسند» و «مسندالیه» است که در واقع نهاد و گزاره جمله را تشکیل میدهند و معنی جمله را کامل میکنند.
فرق جملهٔ پرسشی با گزاره چیه؟
گزاره باید خبری باشد و بتوان دربارهاش گفت درست یا نادرست است، ولی جملهٔ پرسشی مثل «آیا امروز باران میبارد؟» گزاره نیست چون نمیتوان درستی آن را تعیین کرد.
گزاره در منطق هم همین معنی رو داره؟
با سلام وقت بخیر بله، در منطق هم گزاره جملهای است که ارزش صدق دارد؛ یعنی میتوان گفت درست یا نادرست است، درست مثل در زبان فارسی.
میشه خلاصه بگید مهمترین بخش گزاره چیست؟
سلام
اگر بخوایم خیلی ساده خدمتتون توضیح بدیم :
مهمترین بخش گزاره «مسند» است، چون معنی و پیام اصلی جمله را بیان میکند و بدون آن جمله ناقص و بیمعنی میشود.
گزاره در کلاس درس به چه دردی میخوره؟
با سلام تشکر برای سوال خوبی که پرسیدین
یادگیری گزاره کمک میکند تا دانشآموزان ساختار جمله را بهتر بشناسند و در نوشتن جملههای درست و دقیق مهارت پیدا کنند.
گزاره یعنی جملهای که معنی کامل داره؟
با سلام وقت بخیر
داشتن معنی کامل یکی از ویژگیهای گزاره است، ولی شرط اصلی آن این است که بتوان گفت درست است یا نادرست.
جمله خبری همیشه گزاره است؟
با سلام
تقریباً بله، چون جملهٔ خبری معمولاً دربارهٔ واقعیتی اطلاع میدهد، اما باید بتوان دربارهٔ درست یا نادرست بودن آن تصمیم گرفت.
نهاد و گزاره همون چیزای مسند و مسندالیهان؟
با سلام
بله، در واقع در دستور زبان فارسی، نهاد و گزاره همان نقشهای اصلی جمله هستند که با نامهای مسندالیه و مسند هم شناخته میشوند.
گزاره چیست در کتاب فارسی چه مثالی داره؟
در کتاب فارسی معمولاً مثالهایی مثل «آب در صد درجه میجوشد» میآورند تا نشان دهند گزاره جملهای خبری است که میتوان دربارهاش قضاوت کرد.
گزاره تو فارسی با ریاضی فرق داره؟
با سلام
بله، متفاوتاند:
در فارسی گزاره بخشی از جمله است که دربارهٔ نهاد خبر میدهد؛
در ریاضی گزاره جملهای است که میتوان آن را درست یا نادرست دانست.
چند نوع گزاره داریم؟
با سلام
به طور کلی گزارههای خبری مثبت و منفی داریم. برخی تقسیمبندیها هم شامل کلی، جزئی، شرطی و … هستند.
میشه توضیح بدین گزاره چیست ویه مثال براش بزنید ؟
گزاره بخشی از جمله است که خبر یا کاری را دربارهٔ نهاد بیان میکند؛ مثل «علی کتاب خواند» که در آن کتاب خواند گزاره است.
مهم ترین بخش گزاره چیست از نظر معنا؟
با سلام وقت بخیر
بخش مهم گزاره همان مسند است، چون بیانگر ویژگی یا حالتی است که به نهاد نسبت داده میشود و معنی جمله را روشن میکند.
گزاره منفی هم داریم؟
بله، گزاره میتواند منفی باشد، مثل «خورشید در شب نمیتابد». این جمله خبری است و نادرستی یا درستیاش را میتوان بررسی کرد.
آیا جمله امری گزاره حساب میشه؟
خیر، جملههای امری مثل «در را ببند» گزاره نیستند چون خبری نمیدهند و نمیشود گفت درست یا نادرستاند.
چطور تشخیص بدیم یه جمله گزار داره یا نه ؟
با سلام
اگر بتوانید بگویید جمله درست است یا غلط، آن جمله گزاره است. اگر نتوانید، مثل در جمله پرسشی یا امری، گزاره نیست.
گزاره یعنی چه؟
با سلام وقت بخیر گزاره جملهای خبری است که دربارهٔ واقعیت چیزی نظر میدهد، مثل «آب مایع است». این جمله درست است، پس گزاره به حساب میآید.
گزاره با جمله چه فرقی داره؟
با سلام و قت بخیر هر گزاره جمله است ولی هر جمله گزاره نیست. فقط جملههای خبری که بتوان دربارهشان گفت درست یا نادرستاند، گزاره هستند.
سلام وقت بخیر خیلی ممنونم از توضیحاتتون واقعا مقاله عالی بود
سلام، وقت شما هم بخیر. خیلی خوشحالم که براتون مفید بوده؛ لطف دارید