امروزه آموزش حروف الفبا به کودکان به‌شیوه‌ای کاملا نوین و براساس استانداردهای آموزش جهانی در مدارس انجام میشود. به عبارت دیگر، آموزش حروف الفبای فارسی به کودکان به آگاهی و مهارتهای پایهای خاصی نیاز دارد و نمی‌توان سرسری و بدون داشتن اطلاعات پایهای به آموزش خواندن به کودکان پرداخت. پس اگر شما ازآن‌دست والدینی هستید که علاقه زیادی به آموزش الفبا به کودکان پیش دبستانی یا دبستانی خود دارید، قبل از شروع حتما این مقاله را مطالعه کنید.
آموزش حروف الفبا
آموزش الفبای فارسی باید گام‌به‌گام و طبق اصول خاصی انجام شود. این موضوع به‌حدی تخصصی‌ست که حتی متخصصان آموزشی و مدارس مختلف هم در آموزش درست آن با یکدیگر اختلاف نظراتی دارند. دانستن این موارد به شما در حمایت از فرزندان در طول سال تحصیلی کمک می‌کنند. برای برداشتن اولین گام در آموزش صحیح حروف الفبای فارسی به کودکان، باید تفاوت بین آوا، نشانه و حروف را بدانید.
آواها در زبان فارسی
در زبان فارسی ۲۹ صدا (آوا) وجود دارد که به ۲ دسته مصوت و صامت تقسیم می‌شوند:
- آواهای مصوت: «آ، اَ، اِ، اُ، او، ای.»
- آواهای صامت: «ب، پ، (ت، ط)، (س، ث، ص)، ج، چ، (ح، ه)، خ، د، (ز، ذ، ض، ظ)، ر، ژ، ش، (ع، ء)، (ق، غ)، ف، ک، گ، ل، م، ن، و، ی.»
معلمان در اولین قدم آموزش حروف الفبای فارسی به ترتیب، کودکان را با تشخیص و تفکیک اصوات گفتاری آشنا می‌کنند.
- در این مرحله، تاکید بر شناسایی هم‌آغازها و هم‌پایان‌هاست و شکل حروف اصلا اهمیتی ندارد. مثلا کلمات «عارف» و «آدم»، دو کلمه با هم‌آغاز «آ» هستند.
توقع ما از دانشآموزان در این مرحله، صرفا شناسایی اصوات گفتاری‌ست و چون «صابون» و «سبد» دارای صوت مشابه‌اند، پس هر دو دارای هم‌آغاز یکسانی هستند. برای درک بهتر صوت‌ها و نویسه‌ها در زبان فارسی پیشنهاد می‌کنیم نگاهی هم به مقاله کلمات هم آوا و هم نویسه بیندازید.
نشانه ها در زبان فارسی
قدم دوم آموزش نشانه‌هاست. نشانهها در مطابقت‌دادن شکل حروف الفبای فارسی با آوای آنها کاربرد دارند. به‌عبارت‌دیگر، هر کدام از اشکال و حروف زبانی مانند الف، ب، پ و ت، حکایت از صدای مشخصی می‌کنند که به آنها نشانه‌های زبان فارسی می‌گویند. زبان فارسی دارای ۴۳ نشانه است:
- ۶ مورد از آنها نشانه‌های نوشتاری هستند، اما صدای منحصربه‌فردی تولید نمی‌کنند: «تشدید، «اُ»ی استثنا (مانند حرف واو در خود یا نوک)، «خوا»ی استثنا (مانند خواهر یا خواهش)، الف مقصوره (مانند موسی یا عیسی)، همزه (مانند ارائه یا رئیس)، تنوین (مانند تقریباً).»
- ۶ مورد از این نشانهها صدادار هستند: «اَ، اِ، اُ، او، ای، آ.»
- ۳۱ مورد دیگر هم حروف صامت را شامل می‌شوند: «ب، پ، ت، ث، ج، چ، ح، خ، د، ذ، ر، ز، ژ، س، ش، ص، ض، ط، ظ، ع، غ، ف، ق، ک، گ، ل، م، ن، و، ه، ی.»
آموزش درست‌ودرمان این نشانهها هم در درست‌خوانی و هم در درست‌نویسی زبان فارسی موثر است و به‌همین‌دلیل، احتمال بروز نارسانویسی در دانشآموزان را کاهش می‌دهد و به آموزش نوشتن حروف الفبا به کودکان ابتدایی کمک می‌کند.
هجی کردن حروف الفبای زبان فارسی
زبان شیرین و سرشار از کلمات متنوع و غنی فارسی ۳۲ حرف دارد. معلمان با استفاده از روش هجا کردن، نام این حروف را به کودک می‌آموزند. هجیکردن کلمات شبیه به نوشتن نام حروف الفبا در جدول است:
- «الف، بِ، پِ، تِ، ثِ، جیم، چِ، حِ، خِ، دال، ذال، رِ، زِ، ژِ، سین، شین، صاد، ضاد، طا، ظا، عین، غین، فِ، قاف، کاف، گاف، لام، میم، نون، واو، هِ، یِ.»
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیه‌های مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر میشود!
آموزش الفبا به کودکان
دقت داشته باشید که چالش‌های آموزش الفبا به کودکان زیاد است و توصیه میشود این آموزش‌ها توسط معلمان انجام شوند. به‌هرحال، روشهای زیر از جمله پرکاربردترین راهبردهای آموزش حروف الفبا به کودکان هستند که معلمان و مربیان آموزشی از آنها استفاده می‌کنند:
استفاده از ترانه‌ها و شعرهای حروف الفبا
کودکان به شعرهای موزون و ترانههای آهنگین علاقه زیادی دارند. اگر ترانههای الفبای کودکانه پخش کنید، بچه‌ها در طول روز آنها را زمزمه می‌کنند و خیلی زود، الفبای فارسی را یاد می‌گیرند. ضرب‌آهنگ جذاب شعرهای حروف الفبا به تقویت حافظه و شناسایی حروف نیز کمک می‌کند.
بازی مطابقت دادن حروف
بازی و مسابقه تطبیق حروف با کلمات، یکی از راهکارهای عالی و موثر آموزش الفبا به کودکان است. برای انجام این بازی:
- حروف الفبا را روی یک تخته یا پوستر بزرگ بچسبانید.
- مجموعه‌ای از حروف بریده‌شده که با حروف روی تخته تطابق داشته باشند، به کودک بدهید.
- از کودک بخواهید که حروف بریده‌شده را یکی‌یکی با حروف روی تخته تطابق دهد.
برای تنوع‌بخشی به بازی، از حروف آهن‌ربایی روی یخچال استفاده کنید و از کودک بخواهید که حروف نام خود یا کلمات ساده را پیدا کند. تزیین حروف با رنگ‌ها و اشکال مختلف نیز به جذابیت بیشتر این بازی برای کودکان کمک می‌کند.
ساختن جعبه حروف الفبا
جعبه حروف الفبا به کودکان کمک می‌کند تا بین حروف روی کاغذ با اشیای ملموس و واقعی ارتباط برقرار کنند. این بازی به تقویت خلاقیت و مهارتهای زبانی بچه‌ها هم کمک می‌کند. شیوه اجرای بازی جعبه حروف الفبا به این شکل است:
- جعبه، سبد یا کیفی کوچک تهیه کنید و آن را با اشیا، اسباب‌بازی‌ها و تصاویری که با یکی از حروف الفبا شروع می‌شوند، پر کنید؛ مثلا برای حرف «آ» می‌توان اشیایی مثل آب و آچار را در سبد گذاشت.
- حرف انتخابی را به کودک نشان دهید، آوای آن را بگویید و چندین و چند بار با کودک تکرارش کنید.
- جعبه را در اختیار کودک قرار دهید و از او بخواهید اشیای درون آن را وارسی کند و نام آنها را بگوید.
- تاکید کنید که همه اشیای درون جعبه با حرف خاصی شروع شده‌اند.
برای تنوع بخشیدن به بازی، بعد از چند بار تمرین از کودک بخواهید که بدون دیدن حرف و تنها با دیدن اشیا، حرف مرتبط را حدس بزند.
بهرهگیری از فلش‌کارت‌ها و ابزارهای دیداری
استفاده از ابزارهای بصری مثل فلش‌کارت‌ها به جا افتادن بهتر الفبای فارسی در ذهن کودکان کمک می‌کند. فلش‌کارت‌ها شامل تصاویری از حروف و اشیای مرتبط با آنها هستند و با برقراری تداعی بین حروف و اشیا، باعث تحکیم بهتر اطلاعات در ذهن کودکان می‌شوند.
آموزش الفبا به کمک فعالیتهای هنری و خلاقانه
ساخت حروف الفبا با مقوا یا مواد دیگر، طراحی و نقاشی حروف الفبا و کلاژ از روشهای خلاقانه و هنری‌ای هستند که کودکان را با شکل حروف آشنا می‌سازند. این نوع فعالیت‌ها به دلیل جذابیتشان، فرآیند یادگیری را جذاب‌تر و ماندگارتر می‌کنند.
آموزش الفبا به کمک مثالهای پرکاربرد
استفاده از مثالهای واقعی و آشنا یکی دیگر از روشهای موثر آموزش الفبا به کودکان است. برخی از حروف با برخی از کلمات تداعی می‌شوند و در زبان روزمره نیز ما آنها را با این کلمات می‌شناسیم؛ برای مثال:
- وقتی می‌گوییم فلان کلمه با «س»یِ «صابون» نوشته میشود، منظورمان این است که با حرف «صاد» نوشته میشود.
یادگیری به کمک مثالهای کابردی باعث میشود که کودکان حروف را در زندگی روزمره ببینند و راحت‌تر به حافظه بلندمدت بسپارند.
استفاده از نرم‌افزارهای آموزشی
نرم‌افزارهای آموزشی استاندارد، جذاب و آموزنده‌ای برای یادگیری حروف الفبا طراحی شده است. این نرم‌افزارها به کمک بازی‌ها و فعالیتهای تعاملی، به یادگیری بهتر و سریع‌تر الفبای فارسی توسط کودکان کمک می‌کنند. علاوه‌براین، نرم‌افزارها قابل انطباق با سرعت و سبک یادگیری هر کودک هستند و با فردی‌سازی آموزش، حس اعتماد‌به‌نفس و انگیزه بیشتری به کودکان می‌دهند.
تهیه غذا با شکل حروف
کودکان عاشق رنگ‌ها و طعم‌های متنوع و جذاب هستند، پس می‌توان از فعالیتهای آشپزی برای آموزش حروف الفبا استفاده کرد. در این فعالیت‌ها کودکان می‌توانند با مواد غذایی حروف را بسازند یا مواد غذایی را به شکل حروف تزیین کنند و در زمینه‌ای واقعی، ملموس و خوش‌مزه، حروف الفبا را بیاموزند.
سن مناسب آموزش الفبا به کودکان
به‌اعتقاد متخصصان تربیتی بهتر است آموزش حروف الفبا در سنین مدرسه و توسط معلمان صورت گیرد. آموزش‌های قبل از سنین دبستان به‌دلیل تداخل بین یادگیری‌های درون خانه و آموزش‌های مدرسه باعث سردرگمی دانشآموزان می‌شوند. این آموزش‌ها همچنین ممکن است به‌‌خاطر تکراری‌بودن مباحث درسی به کاهش انگیزه مطالعه و افت تحصیلی دانش آموزان منجر شوند. اگرچه اتفاق‌نظر بالایی بین متخصصان در توانایی کودکان ۵ ساله و بزرگ‌تر برای یادگیری حروف الفبا وجود دارد، اما اگر این آموزش‌های تخصصی به مدرسه واگذار شود، بهتر است.
سخن پایانی
برای جذابیت‌بخشی و بهبود فرآیند یادگیری الفبای فارسی توسط کودکان از بازی‌ها و سرگرمی‌های خاصی مثل ترانههای الفبای فارسی و مطابقت دادن حروف الفبا استفاده می‌کنند که در این مقاله به توضیح آنها پرداختیم. فقط حواستان باشد که امروزه از روشهای علمی منحصربه‌فرد و حساسی برای آموزش الفبا به کودکان استفاده میشود. کودکان ابتدا آواها، سپس نشانهها و در مرحله پایانی حروف و هجاها را می‌آموزند. این آموزش‌ها بهتر است توسط معلمان و افراد آموزش دیده به کودکان داده شوند.
سوالات متداول
- روشهای آموزش حروف الفبای فارسی به کودکان چه هستند؟
بهرهگیری از ترانههای الفبا، بازی مطابقت دادن حروف، ساخت جعبه حروف، استفاده از فلشهای آموزش الفبا، انجام فعالیتهای هنری و خلاقانه، استفاده از مثالهای پرکاربرد و تهیه غذا با شکل حروف از بهترین روشهای آموزش الفبای فارسی به کودکان هستند که در این مقاله آنها را توضیح دادهایم. - چرا آموزش حروف الفبا به کودک 4 ساله اشتباه است؟
به دو دلیل: ۱. امروزه آموزش الفبا توسط روشهای علمی و ویژهای انجام میشود که به فردی آموزشدیده مانند معلم برای انجام درست آن نیاز است؛ ۲. آموزش مهارتهای زندگی و مفاهیم پایهای مثل چپ و راست و کوتاه و بلند به کودکان ۴ ساله در اولویت قرار دارد و بهتر است روی آنها کار شود. - در آموزش حروف الفبا به کودکان رعایت چه نکاتی ضروری است؟
آموزش این موضوع کاری کاملا تخصصی است. در مدارس با استفاده از جدیدترین شیوههای تدریس، به آموزش آواها، نشانهها و نحوه هجیکردن حروف فارسی پرداخته میشود. در متن مقاله بهصورت کامل این فرآیند را توضیح دادهایم.
