فعل ها از مهمترین اجزای جمله هستتند. فعل مضارع یکی از زمانهای زبان فارسی است و برای گفتن کارهایی به کار میرود که در زمان حال انجام میشوند یا ممکن است در آینده انجام شوند. وقتی میگوییم «میخندم»، «میخوانی» یا «میرویم»، در واقع از فعل مضارع استفاده کردهایم. در این مطلب از مجموعه مدارس سلام، با انواع فعل مضارع آشنا میشوید و یاد میگیرید چطور ساخته میشوند، چه کاربردی دارند و چگونه جملههای درست با آنها بنویسید.
در ادامه، هر نوع از فعل مضارع یعنی مضارع ساده، مضارع مستمر، مضارع اخباری و مضارع التزامی را به ترتیب همراه با ساخت، مثال، حالت منفی و کاربرد بررسی میکنیم تا یادگیری این بخش از دستور زبان برای شما آسانتر شود.
فعل مضارع در فارسی چیست؟
فعل مضارع در فارسی برای بیان کاری استفاده میشود که در حال انجام شدن است یا در آینده انجام خواهد شد. این زمان از مهمترین بخشهای دستور زبان است چون در مکالمه و نوشتار روزمره کاربرد زیادی دارد.
برای نمونه وقتی میگوییم «میخوانم»، یعنی عمل خواندن همین حالا یا به طور منظم اتفاق میافتد.
پیشنهاد مطالعه: انواع فعل در فارسی
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیههای مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر میشود!
انواع فعل مضارع
در زبان فارسی فعل مضارع چهار نوع دارد که هر کدام کاربرد خاصی در جمله دارند:
- فعل مضارع ساده
- فعل مضارع مستمر
- فعل مضارع اخباری
- فعل مضارع التزامی
در این بخش ابتدا مضارع ساده را بررسی میکنیم و سپس به نوبت به سایر انواع فعل مضارع فارسی خواهیم پرداخت تا به خوبی به ساختار و کاربرد آنها آشنا شوید.
| فعل مضارع | |||
| نوع فعل | ساختار | کاربرد | مثال |
| مضارع ساده | بن مضارع + شناسه | ترکیب با فعل آینده، گذشته، کمکی و شرطی | روی |
| مضارع مستمر | فعل داشتن + می + بن + شناسه | انجام کاری در حال، کاری برقرار و در جریان | داری میروی |
| مضارع اخباری | می + بن مضارع + شناسه | کار در جریان، عادت، امری همیشگی | میروی |
| مضارع التزامی | ب + بن مضارع + شناسه | بیان دستور، درخواست، شرط، احتمال و آرزو | بروی |
پیشنهاد مطالعه: انواع فعل ماضی
فعل مضارع ساده
این فعل مضارع فارسی زمانی استفاده میشود که عملی در حال حاضر یا به طور همیشگی انجام میشود یا میتواند فعل اصلی در جملات باشد. این نوع مضارع، پایه و سادهترین شکل فعل در زمان حال است و بیشتر برای بیان کارهای روزانه، عادتها و رفتارهای تکراری به کار میرود.
- ساخت فعل مضارع ساده: فرمول مضارع ساده هم مانند نامش بسیار ساده بوده و به طور کلی به این شکل است: بن مضارع + شناسه (ـَم، ـی، بن، یم، ید و ند)
- مثال فعل مضارع ساده: برای صرف فعل مضارع ساده در فعل «نوشتن» میتوان گفت: نویسم، نویسی، نویسد، نویسم، نویسید، نویسند.
- مثال جمله: این رستوران همه نوع غذای خوشمزه دارد.
خواهی نشوی رسوا، همرنگ جماعت شو.
منفی فعل مضارع ساده
برای منفی کردن مضارع ساده، قبل از فعل از «ن» منفیساز استفاده میکنیم. فرمول منفی:
ن + بن مضارع + شناسه
مثال:
من ترجیح میدهم این درس را امروز نخوانم.
کاربرد فعل مضارع ساده
- در ساختار فعل ماضی التزامی مانند «خوانده باشم» استفاده میشود.
- برای ترکیب و مکمل با سایر افعال کاربرد دارد.
- در افعال آینده مثل «خواهم رفت» کاربرد دارد.
- در افعال مستمر با صرف «داشتن» مانند «دارم مینویسم» استفاده میشود.
فعل مضارع مستمر
فعل مضارع مستمر برای بیان کاری استفاده میشود که در همین لحظه در حال انجام شدن است و هنوز پایان نیافته. این نوع از فعل، احساس تداوم و پویایی را در جمله نشان میدهد و معمولاً کاربرد دارد که گوینده میخواهد تأکید کند عمل، هماکنون در جریان است.
- ساخت فعل مضارع مستمر: برای ساخت مضارع مستمر، از پیشوند «می» در کنار بن مضارع استفاده میکنیم و برای تأکید بر در حال انجام بودن کار، فعل داشتن در زمان حال را پیش از آن میآوریم. فرمول کلی ساخت: فعل داشتن (در حال) + می + بن مضارع + شناسه
- مثال فعل مضارع مستمر: مثلاً از فعل «نوشتن» با بن مضارع «نویس»: دارم مینویسم، داری مینویسی، دارد مینویسد، داریم مینویسیم، دارید مینویسید، دارند مینویسند.
- مثال جمله: من دارم درس میخوانم.
- او دارد ناهار میخورد.
- ما داریم با هم بازی میکنیم.
نکته مهم: مانند مثالهای بالا، فعل کمکی از «داشتن» باید همراه با فعل اصلی صرف شود.
منفی فعل مضارع مستمر
برای منفی کردن مضارع مستمر، «ن» را به اول «می» اضافه میکنیم تا شکل منفی «نمی» ساخته شود.
ن + فعل داشتن (در حال) + نمی + بن مضارع + شناسه
مثال:
تو داری درسهایت را درست نمینویسی.
آنها دارند برای این کار به میزان کافی تلاش نمیکنند.
کاربرد فعل مضارع مستمر
- برای کارهایی که همین حالا در حال انجام شدن هستند.
- برای توصیف عملی موقتی که هنوز تمام نشده است.
- برای نشان دادن عملی که در زمان گفتگو ادامه دارد.
- برای بیان وضعیتی که به طور موقت برقرار است.
فعل مضارع اخباری
در انواع فعل مضارع فارسی نهم، اخباری نوع دیگری از این انواع با کاربرد فراوان محسوب میشود. در واقع مضارع اخباری فعلی است که نشان میدهد کاری در زمان حال، آینده نزدیک یا به طور ادامهدار و همیشگی انجام میشود و پایهاش از بن مضارع ساخته میشود.
- ساخت فعل مضارع اخباری: این فعل به «می» مجهز شده و با افزودن شناسههای مختلف، برای هر ضمیر صرف میشود. به عبارتی دیگر، فرمول آن می + بن + شناسه (ـَم، ـی، بن، یم، ید و ند) است.
- مثال برای مضارع اخباری: مینویسم، مینویسی، مینویسد، مینویسیم، مینویسید، مینویسند.
- مثال جمله: من هر روز پیادهروی میکنم.
- همه ما امشب به شهربازی میرویم.
منفی فعل مضارع اخباری
برای منفی کردن، حرف «ن» پیش از «می» میآید که ساختارش به این شکل خواهد شد:
ن + می + بن + شناسه
مثال:
تا نتایج امتحانات اعلام نشود، ثبت نام نمیکنم.
امروز در تره بار، سبزی تازه نمیفروشیم.
کاربرد فعل مضارع اخباری
- برای بیان کاری که در زمان حال انجام میشود.
- برای گفتن کارهایی که عادت همیشگی شخص هستند استفاده میشود.
- برای توضیح قوانین و واقعیتهای علمی یا دائمی کاربرد دارد.
- برای اشاره به آینده نزدیک یا کاری که قرار است انجام شود استفاده میشود.
فعل مضارع التزامی
فعل مضارع التزامی که به آن احتمالی هم میگویند، برای بیان آرزو، خواسته، شک، تردید یا شرط به کار میرود. این نوع از انواع فعل مضارع در فارسی، در جملههایی دیده میشود که به واژههایی مثل کاش، اگر، شاید، ممکن است، تا، بلکه، مگر، نکند و… وابسته هستند. مضارع التزامی، بر خلاف مضارع اخباری، درباره کاری حرف میزند که انجام آن قطعی نیست و ممکن است فقط در حد احتمال یا آرزو باقی بماند.
- ساخت فعل مضارع التزامی: این فعل از بن مضارع ساخته میشود و پیش از آن پیشوند «بـ» میآید تا حالت التزامی یا آرزویی را نشان دهد. سپس شناسه شخصی به آن افزوده میشود. فرمول ساختن این نوع از انواع فعل مضارع به این شرح است: ب + بن مضارع + شناسه شخصی
- صرف فعل مضارع التزامی: برای صرف فعل مضارع التزامی در فعل رفتن، با استفاده از بن «رو» میتوان گفت: بروم، بروی، برود، برویم، بروید، بروند.
- مثال جمله: آنها باید فوراً از این مکان بروند.
ای کاش با خواهرم و مادرم غذا بخورم.
باید یک جفت کفش نو بخرم.
در نتیجه میتوان گفت که نشانه مضارع التزامی حرف «ب» در ابتدای بن یا فعل است.
منفی فعل مضارع التزامی
در حالت منفی، «ن» پیش از بن مضارع میآید و فعل بدون «ب» ساخته میشود که فرمول مضارع التزامی از نوع منفی به این شرح است:
ن + بن مضارع + شناسه
مثال:
من اگر به مراسم نروم، میزبان ناراحت میشود.
مادرم میگوید که باید فست فود و نوشابه نخورم.
کاربرد فعل مضارع التزامی
- برای بیان درخواست مودبانه استفاده میشود.
- برای بیان شک و تردید به کار میرود.
- برای بیان شرط و نتیجه احتمالی استفاده میشود.
- برای بیان هدف یا مقصود جمله به کار میرود.
- برای بیان احساسات یا واکنشهای ذهنی مانند ترس، شگفتی یا تأسف استفاده میشود.
- برای بیان دستور غیرمستقیم یا توصیه به کار میرود.
روش مجهول کردن فعل مضارع
برای مجهول کردن فعل مضارع در فارسی، باید ابتدا فعل را از حالت معلوم به صورتی تغییر داد که فاعل مشخص نباشد و تأکید جمله بر انجام کار باشد نه بر انجامدهنده آن.
برای ساخت فعل مضارع مجهول، معمولاً از ترکیب فعل کمکی «شدن» با بن مضارع فعل اصلی استفاده میشود. به عنوان نمونه، از فعل «نوشتن» جمله معلوم «من نامه را مینویسم» در حالت مجهول میشود «نامه نوشته میشود». در این حالت، عمل «نوشتن» انجام میگیرد اما شخص نویسنده نامشخص است.
همچنین در زمانهای دیگر مضارع هم میتوان همین روش را به کار برد، مثلاً «نامه دارد نوشته میشود» (مضارع مستمر مجهول) یا «ممکن است نوشته شود» (مضارع التزامی مجهول).
پیشنهاد مطالعه: نهاد چیست؟
فرق مضارع اخباری و التزامی
مضارع اخباری برای بیان کارهایی کاربرد دارد که انجام آنها قطعی است یا در حال انجام هستند، اما التزامی برای نشان دادن آرزو، امید، شک، یا کاری که وابسته به شرطی باشد استفاده میشود. برای مثال مضارع التزامی و اخباری، در جمله «امروز به مدرسه میروم» فعل «میروم» اخباری محسوب میشود چون رفتن قطعی است، اما در جمله «امیدوارم به مدرسه بروم» فعل «بروم» التزامی میباشد چراکه هنوز انجام آن قطعی نیست و فقط احتمال یا آرزوست.
فرق مضارع اخباری و ماضی استمراری
ساخت مضارع اخباری برای عملی است که در زمان حال انجام میشود یا همیشه تکرار میشود. در مقابل ماضی استمراری برای کاری است که در گذشته و به طور پیوسته در حال انجام بوده است.
به عنوان مثال در جمله «من کتاب میخوانم» فعل در زمان حال است و مضارع اخباری به شمار میآید، اما در جمله «من کتاب میخواندم» زمان به گذشته برمیگردد و فعل در حالت ماضی استمراری به کار رفته است.
سخن پایانی
فعل مضارع بخش مهمی از دستور زبان فارسی است که کمک میکند درباره کارها، احساسات و برنامههای حال یا آینده صحبت کنیم. یادگیری ساخت و کاربرد هر نوع فعل مضارع، به شما کمک میکند جملههایی بسازید که زمان و حالت انجام کار را درست و طبیعی بیان کنند.
سؤالات متداول
- فعل مضارع چیست فارسی هفتم؟
فعل مضارع برای کاری که در زمان حال یا آینده انجام میشود، کاربرد دارد. - مضارع التزامی و اخباری چیست؟
مضارع اخباری برای بیان کارهای قطعی و واقعی به کار میرود، اما مضارع التزامی برای بیان آرزو، احتمال، شک یا کاری که هنوز انجام نشده است استفاده میشود. - معنی مضارع التزامی چیست؟
مضارع التزامی برای کار یا زمانی است که انجام آن قطعی نیست و بیشتر برای نشان دادن امید، آرزو، یا شرط در جملهها کاربرد دارد. - مثال برای مضارع اخباری و التزامی و مستمر نام ببرید.
مضارع اخباری: «من مینویسم»، مضارع التزامی: «اگر بنویسم»، مضارع مستمر: «دارم مینویسم».
