اِخبار به‌معنای «خبردادن» و «آگاه‌ساختن» است. مضارع اِخباری هم که از انواع فعل مضارع فارسی است، به‌معنای رساندن خبری قطعی درباره موضوعی در زمان حال و/یا آینده به دیگری‌ست. فعل مضارع اِخباری جزو پرکاربردترین فعل‌ها در زبان فارسی به شمار می‌رود و بخش زیادی از گفت‌وگوهای روزمره ما با این فعل به پایان می‌رسد. دانش‌آموزان فعل مضارع اِخباری را در فارسی نهم می‌آموزند. ما در این مقاله ابتدا ساخت فعل مضارع اخباری را بررسی میکنیم و سپس نگاهی به دیگر جزئیات آن مانند روش تشخیص، موارد کاربرد، نحوه منفی‌کردن و طریقه مجهول‌سازی‌اش می‌پردازیم.
ساختمان فعل مضارع اخباری چگونه است
مضارع اِخباری در زبان فارسی از ترکیب جزء پیشین «می» به‌اضافه بن مضارع و به‌همراه شناسه‌های فعل ساخته میشود. ساختمان فعل مضارع اِخباری به زبان ریاضی به این صورت در می‌آید:
می + بن مضارع + شناسه‌های ـَم، ی، ـَد، یم، ید، ـَند
ساخت و صرف فعل مضارع اِخباری را در جدول زیر می‌بینیم:
| شخص | می + بن مضارع + شناسه | صرف فعل مضارع اِخباری |
| اول‌شخص مفرد | می + خور + ـَم | می‌خورم |
| دوم‌شخص مفرد | می + خوری + ی | می‌خوری |
| سوم‌شخص مفرد | می + خور + ـَد | می‌خورد |
| اول‌شخص جمع | می + خور + یم | می‌خوریم |
| دوم‌شخص جمع | می + خور + ید | می‌خورید |
| سوم‌شخص جمع | می + خور + ـَند | می‌خورند |
کاربردهای فعل مضارع اخباری
در موقعیتهای زیر از فعل مضارع اِخباری استفاده میکنیم:
۱. صحبت از کار در حال انجام، مانند:
- «در حال انجام چه‌کاری هستی؟ کتاب می‌خوانم».
۲. صحبت از برنامه‌های آینده، مانند:
- «فردا به مدرسه می‌روم و سپس به خانه شما می‌آیم».
۳. صحبت درباره رویدادهای چرخشی و پیوسته؛ یعنی رویدادهایی که در طول زمان روال ثابتی دارند، مانند:
- «بهار جای خود را به تابستان میدهد و گیاهان در طول تابستان، پژمرده و خشک می‌شوند».
۴. بیان عادت‌ها و برنامه‌های روزمره زندگی:
- «من هر روز صبح سوار اتوبوس می‌شوم و به محل کارم می‌روم».
۵. در جمله‌های شرطی مربوط به حال یا آینده:
- «اگر تمام تلاشم را بکنم، حتما موفق می‌شوم».
۶. هنگام نقل داستان یا خبری از گذشته و رساندن تازگی و اهمیت آن:
- «در بحبوحه دعوا بود که من گوشی را بر می‌دارم و به پلیس زنگ می‌زنم».
۷. هنگام شروع نقل‌قول:
- می‌گویند که رستم پهلوان در سیستان می‌زیسته است.
روش تشخیص فعل مضارع اخباری در جمله
فعل مضارع اخباری همیشه با جزء پیشین «می» در جمله می‌آید. پس بهترین و ساده‌ترین راهکار برای پیداکردن فعل مضارع اِخباری، به‌خاطرسپردن ساختمان این فعل (جزء پیشین «می» + بن مضارع + شناسهها) است.
ساختمان فعل مضارع اخباری منفی
فعل مضارع اِخباری به‌راحتی و تنها با افزودن «نون» منفی‌ساز به ابتدای آن منفی میشود. ترکیب ساخت مضارع اِخباری منفی به این صورت است:
نـ + می + بن مضارع + شناسهها
به‌عنوان‌مثال:
- می‌آیم (مثبت) / با افزودن «نون» به ابتدای آن، منفی میشود (نمی‌آیم).
- می‌خوانم (مثبت) / نمی‌خوانم (منفی)
روش مجهول کردن فعل مضارع اخباری
برای ساختن فعل مجهول از مضارع اِخباری باید طبق قاعده زیر عمل کنیم:
صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه) + «می» + بن مضارع فعل شدن (شو) + شناسه
به‌عنوان‌مثال:
- عبارت «من به مدرسه نمی‌روم»، به‌این‌صورت مجهول میشود: «من به مدرسه می‌روم».
سخن پایانی
فعل مضارع اِخباری از انجام کاری در حال یا آینده خبر میدهد. هنگام صحبت از رویدادهای طبیعی و چرخشی، برنامه‌های روزانه، نقل‌قول‌ها و جمله‌های شرطی هم از مضارع اِخباری استفاده میکنیم. به‌صورت کلی، مضارع اِخباری کاربرد زیادی در در زبان روزمره دارد؛ فقط کافی‌ست نگاهی به فعل‌های همین مقاله بیندازید تا متوجه فراوانی استفاده از آن در زبان روزمره شوید. فعل مضارع اِخباری از ترکیب جزء پیشین «می» + بن مضارع + شناسه ساخته میشود و برای تشخیص آن در جمله کافی‌ست همین ترکیب را به خاطر بسپارید.
سوالات متداول
- ساخت فعل مضارع اِخباری چگونه است؟
از ترکیب جزء ثابت و پیشین «می» + بن مضارع + شناسهها (ـَم، ی، ـَد، یم، ید، ـَند) ساخته میشود. - فعل مضارع اِخباری چگونه مجهول میشود؟
نحوه مجهولکردن فعل مضارع اخباری به این صورت است: «صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه) + می + بن مضارع فعل شدن (شو) + شناسه». - فعل مضارع اِخباری چیست؟
هنگام خبردادن از کار یا حالتی در حال یا آینده از مضارع اخباری استفاده میکنیم. این فعل کاربردهای زیادی دارد و در موقعیتهای متنوعی استفاده میشود که آنها را در متن مقاله آوردهایم.
