فهرست مطالب
Toggleخیلیها علوم ریاضی و فیزیک را کاملا شبیه بههم درنظر میگیرند و تصور میکنند مباحث فیزیک هم مثل ریاضی کاملا محاسباتی و تئوری هستند. ولی دانش فیزیک جذابیتهایی بیشتر از اینها دارد. علم فیزیک با قوانین طبیعت نزدیکی و وابستگی زیادی دارد و علاوهبر اینها با روابط ریاضی و مسئلههای چالشی جالب و خلاقانهای سروکار دارد. همین موارد باعث شدهاند خیلی از دانشآموزان جذب دانش فیزیک شوند و دلشان بخواهد با مسائل و چالشهای فیزیک بیشتر و عمیقتری دست و پنجه نرم کنند. همینها دانشآموزان علاقهمند را به شرکت در المپیاد فیزیک ترغیب میکند. در این مقاله میخواهیم بهطور مفصل درمورد المپیاد فیزیک توضیح دهیم و به معرفی منابع المپیاد فیزیک بپردازیم. اگر شما هم از مشتاقان علم فیزیک هستید تا آخر مقاله همراه ما شوید.
المپیاد فیزیک چیست؟
المپیاد فیزیک یک رقابت جهانی بین دانشآموزان زیر بیست ساله است؛ که علاقه و توانایی زیادی به مباحث مربوط به فیزیک دارند. این المپیاد هر ساله هم در سطح کشوری و هم در سطح جهانی برگزار میشود و هدفش توجه ویژه به آموزش فیزیک و مقایسه سطح علمی بهترین دانشآموزان با همدیگر است.
تاریخچه المپیاد فیزیک
المپیاد فیزیک اولین بار در سال ۱۹۶۷ در کشور لهستان و بین دانشآموزان ۵ کشور اروپای مرکزی برگزار شد. ایران هم از سال ۱۳۶۷ با اعزام یک تیم ۵ نفره به المپیاد جهانی فیزیک پیوست و از آن سال تا سال ۲۰۱۹ توانسته افتخارات زیادی در این المپیاد بهدست بیاورد. تیمهای اعزامی ایران تابه حال توانستهاند برنده ۱۲۸ مدال المپیاد جهانی فیزیک شوند. المپیاد فیزیک تئوری برگزار نمیشود و یک مبحثش به مسائل عملی و آزمایشگاه اختصاص دارد.
هدف از برگزاری المپیاد فیزیک در ایران چیست؟
قرار است به کمک المپیادهای علمی مختلف مثل فیزیک، دانشآموزان مستعد شناخته شوند و مسیر همواری برای برای رشد و شکوفایی استعدادهایشان به وجود بیاید.
- برگزاری بهتر و پرشورتر المپیاد فیزیک باعث میشود تا کتابهای مفیدی در زمینه فیزیک تالیف و ترجمه شوند و در اختیار دانشآموزان قرار گیرند.
- دانشآموزان از طریق المپیاد فیزیک به این رشته علاقهمندتر میشوند و به احتمال زیاد برای ادامه تحصیل در رشته فیزیک اقدام میکنند.
- روحیه انجام کارهای تیمی بین دانشآموزان تقویت میشود و اعتماد بهنفسشان هم بالا میرود.
- دانشآموزانی که در المپیاد فیزیک شرکت میکنند بعدا میتوانند در رشتههای مهندسی مختلف مثل مکانیک، عمران، هوافضا، برق موفقتر باشند.
- برنامهریزی برای المپیاد فیزیک کمک میکند دانشآموزان درک بهتری از وقایع طبیعی و پدیدههای مختلف پیدا کنند.
- المپیادهای دانشآموزی باعث ایجاد پویایی و تحول در علوم پایه میشوند و انگیزه دانشآموزان و معلمهایشان را بالاتر میبرند.
در مطلب المپیادهای دانش آموزی میتوانید درباره رشتههای مختلف المپیاد اطلاعات بیشتری کسب کنید.
شرایط ثبت نام المپیاد فیزیک
- دانشآموزان باید مشغول به تحصیل در پایههای دهم یا یازدهم باشند.
- دانشآموز نباید وقفه تحصیلی در دوره متوسطه داشته باشد.
- دانشآموزان سال دهم فقط میتوانند به صورت آزمایشی توی المپیاد فیزیک شرکت کنند اما نمیتوانند به مرحله جهانی راه پیدا کنند.
- دانش آموزان پایه دهم که در دوره آموزشی تابستان سال گذشته موفق به دریافت مدال نقره و برنز در المپیاد رشته فیزیک شدند، جهت شرکت مجدد در دوره آموزشی تابستان سال بعد، ملزم به ثبت نام و شرکت در همه مراحل بوده و مانند سایر شرکتکنندگان باید برای موفقیت در هر مرحله تلاش کنند.
- ثبت نام به صورت اینترنتی است و باید به سامانه ثبت نام المپیاد علمی دانشآموزی به آدرس oly.medu.ir مراجعه کنند.
- تا کنون هزینه ثبت نام در المپیاد فیزیک ۵۰ هزار تومان بوده است.
- نام کاربری کد ملی دانشآموز و رمز ورود، رمز همگام دانشآموزان است.
- علاقهمندان به ثبت نام المپیاد فیزیک باید بین مرحله دوم و دوره آموزشی تابستان، در آزمون عملی شرکت کنند.
- دانشآموزان واجد شرایط عمومی و اختصاصی، میتوانند به جز فیزیک در المپیاد رشتههای دیگر هم شرکت کنند.
مباحث المپیاد فیزیک
مباحث المپیاد فیزیک به طور کلی عبارتند از موارد زیر:
مباحث کلی در نظر گرفته شده در طرح سوالات آزمون المپیاد فیزیک به ۷ دسته کلی زیر تقسیم می شود:
- مکانیک: مهمترین مبحث المپیاد فیزیک بحث مکانیک است و ۴۰ درصد سوالهای مرحله اول و دوم هم از این مبحث طرح میشوند. ازطرف دیگر مکانیک یکی از دو جزء اصلی سوالات در دوره تابستانی المپیاد فیزیک است. پس بهتر است شما هم برای آمادگی و برنامهریزی درسی برای المپیاد فیزیک از این مبحث شروع کنید.
- الکترومغناطیس: حدود ۲۰ درصد سؤالات مرحله اول و ۲۵ درصد سؤالات مرحله دوم از این مبحث مطرح می شوند. ولی در مرحله سوم المپیاد فیزیک (دوره تابستان)، مبحث الکترومغناطیس معمولاً یکی از دو مبحث مهم دوره تابستان است.
- سیالات و ترمودینامیک: تا چند سال پیش خیلی به مبحث سیالات و ترمودینامیک در المپیاد فیزیک توجه نمیشد ولی از ده سال قبل تا بهحال بهطور مداوم از این مبحث سوالاتی طرح میشود و از سال ۱۳۹۳ هم جایگزین مبحث الکترومغناطیس در دوره تابستانی شده است چون به دانش ریاضی کمتری نیاز دارد. در ادامه درمورد معرفی منابع المپیاد فیزیک بخش سیالات توضیح بیشتری دراختیارتان میگذاریم.
- نور هندسی و امواج: از مبحث نور هندسی چند سوال در مرحلهی اول و دوم المپیاد فیزیک مطرح میشود. شما با این مبحث در کتاب علوم سال هشتم تاحدودی آشنا شدهاید و اگر تاحدی روی هندسه ۱ دبیرستان مسلط باشید و در کنارش کمی خلاقیت را چاشنی کارتان کنید، حتما میتوانید به سوالات مربوط به نور هندسی پاسخ دهید.
- مکانیک سیالات و خواص مواد: مکانیک سیالات شامل مدلهایی است که بر اساس مکانیک نیوتونی برای سیالات در نظر گرفته میشوند و مصداق از خواص مواد به عنوان مثال کشش سطحی یا مویینگی در مایعات است.
- فیزیک نوین: فیزیک نوین شامل تغییراتی است که در نظریههای علمی با ظهور نظریههای نسبیت و کوانتوم در قرن بیستم ایجاد شدهاند. بررسی نور از دیدگاه موجی نیز در حوزه فیزیک نوین قرار میگیرند. این سرفصل به طور خاص جزو سرفصلهایی است که مطالب آن بیشتر در المپیادهای جهانی و بسیار محدود و به ندرت در المپیادهای داخلی مطرح میشوند.
- مشتق، حساب دیفرانسیل و انتگرال: برای مرحله دوم المپیاد فیزیک سعی کنید روی مباحث مشتق، دیفرانسیل و انتگرال مسلط شوید.
- ریاضیات کلاسیک: زبان اصلی علم فیزیک، ریاضیات است و مفاهیم فیزیکی ازطریق ریاضی منتقل میشوند. بنابراین برای شرکت در المپیاد فیزیک باید دانش ریاضی قوی داشته باشید. تا حد امکان برای مرحله اول باید روی مطالب کتابهای درسی تسلط کافی داشته باشید.
- آزمایشگاه فیزیک: مبحث آزمایشگاه فیزیک هم خیلی جذاب است و هم تا اندازه زیادی روی نتیجه مرحله دوم و سوم تاثیرگذار است. شما برای قبولی در مرحله دوم المپیاد نیاز دارید به ۵۰ درصد سوالها پاسخ درست بدهید؛ یعنی یا باید برای حدود ۵ سوال تشریحی جواب دقیق و درست داشته باشید یا اینکه مثلا به ۳ یا ۴ سوال تشریحی درست جواب دهید و درکنارش یک سوال آزمایشگاه را هم به خوبی پاسخگو باشید که حالت دوم حالت راحتتر و دستیافتنیتری است.
منابع المپیاد فیزیک دانش آموزی
در پاسخ به این سوال رایج که چگونه در المپیاد فیزیک موفق شویم در این بخش به معرفی بهترین کتاب های المپیاد فیزیک پرداختهایم که مطالعه و تسلط بر آنها را توصیه میکنیم.
منابع مبحث ریاضیات المپیاد فیزیک
- حساب و دیفرانسیل و انتگرال تالیف توماس/ مرکز نشر دانشگاهی
- تقویت و اختلال در مکانیک نوشته حجتالله مظفری
بهتر است اول کتاب توماس را بخوانید و به مباحثش مسلط شوید و بعد از مدتی سراغ کتاب آقای مظفری بروید. فراموش نکنید نگاه ما در المپیاد فیزیک به مباحث ریاضی کمی متفاوت است. درواقع مفاهیم جدیدی مثل مفاهیم فیزیکی هم با مباحث ریاضی مخلوط میشوند و مفاهیم جدیدی خلق میکنند. مثلا در ریاضی همیشه دو با دو برابر است ولی در فیزیک ممکن مفهومی مثل جرم و اندازه کنار اعداد قرار بگیرند و در اینصورت مفهوم جدیدی خلق کنند بهطوری که دیگر دو با دو برابر نباشد.
معرفی منابع المپیاد فیزیک مبحث مکانیک
- فیزیک هالیدی
- مکانیک تالیف کلپنر / نشر دانشگاهی
بهتر است ۵ فصل اول این کتاب را برای تسلط روی مباحث مکانیک مطالعه کنید.
معرفی منابع المپیاد فیزیک مبحث فیزیک پایه
- فیزیک پایه تالیف ج.بلت/ انتشارات فاطمی
- مکانیک کلاسیک نوشته مورین/ نشر نیاز دانش
- مسائل فیزیک عمومی (جلد اول) نوشته ایرودوف
مباحث کتاب فیزیک پایه تا حدی شبیه مباحث فیزیک هالیدی و البته کمی سبکتر هستند و برای شروع یادگیری مکانیک میتوانید از این کتاب استفاده کنید. کتابهای مورین و ایرودوف بیشتر برای تمرین سوالهای با سبک و سیاق المپیاد مناسب هستند و آموزشهای مختصری دارند.
منابع مبحث الکتریسیته و مغناطیس
- جلد سوم کتاب هالیدی
این کتاب درسنامههای خوبی درمورد مبحث الکتریسیته و مغناطیس دارد و پایان هر فصل هم مسائلی برای درک بهتر مباحث طراحی شدهاند. البته مسئلههای پایان هر فصل بیشتر جنبه محاسباتی و عددی دارند و چندان برای تمرین مباحث المپیاد مناسب نیستند بنابراین نیاز نیست خیلی رویشان تمرکز کنید.
- الفبای الکتریسیته و مغناطیس نوشته یوسف صباغی و مهدی متقیپور/ انتشارات دانش پژوهان جوان
اگر این کتاب را خوب بخوانید و مباحثش را بفهمید میتوانید به سوالات مرحله اول و دوم المپیاد فیزیک از مبحث الکتریسیته و مغناطیس پاسخ بدهید. مسائل مطرح شده در کتاب الفبای مغناطیس شبیه به مسائل المپیاد هستند و حل کردنشان میتواند برایتان مفید باشد.
- فیزیک عمومی نوشته ایرودوف( جلد اول)
- آشنایی با الکترودینامیک نوشته گریفیت/ مرکز نشر دانشگاهی
برای خواندن و فهمیدن مطالب این کتاب های المپیاد فیزیک باید روی مباحث پیشرفته ریاضی تسلط خوبی پیدا کرده باشید. مطالعه این کتاب را برای آمادگی مرحله سوم المپیاد توصیه میکنیم.
منابع مبحث سیالات و ترمودینامیک المپیاد فیزیک
- فیزیک پایه تالیف بلت/ انتشارات فاطمی
مطالب این کتاب المپیاد فیزیک بسیار خوب است و مباحث مربوط به سیالات را خیلی مفهومی توضیح داده است. اگر درحال برنامهریزی برای المپیاد فیزیک هستید مطالعه این کتاب را حتما در برنامهتان قرار دهید و با مباحث مربوط به سیالات و ترمودینامیک بهطور پایهای آشنا شوید.
- الفبای حرارت و سیالات نوشته مهدی تقیپور/ انتشارات دانش پژوهان جوان
مطالب و نکتههای این کتاب را در هیچ کتاب دیگری پیدا نخواهید کرد و با مطالعهاش با مفاهیم مربوط به سیالات هم در سطح ساده و هم پیشرفته و سنگین آشنا خواهید شد.
- مکانیک شارهها نوشته دکتر آقامحمدی/ انتشارات دانشگاه الزهرا
در این کتاب به صورت تخصصیتر به مبحث سیالات و ترمودینامیک پرداخته شده است و برای درک مطالب کتاب باید دانش ریاضی قوی داشته باشید.
کتاب المپیاد فیزیک مبحث نور هندسی
- الفبای نور هندسی نوشته مهدی متقیپور/ انتشارات دانش پژوهان جوان
- المپیادهای فیزیک ایران( مرحله اول) جلد اول و دوم نوشته دکتر علیرضا صادقیراد و یوسف عباسیاصل/ انتشارات دانش پژوهان جوان
معرفی منابع المپیاد فیزیک برای مبحث آزمایشگاه فیزیک
- آشنایی با اصول آزمایشهای فیزیک نوشته علیرضا نوروزشاد/ انتشارات دانش پژوهان جوان
هرنکتهای که برای مبحث مربوط به آزمایشگاه فیزیک باید بدانید را در این کتاب پیدا خواهید کرد. مطالبی که بهطور پراکنده ممکن است در کتابهای دیگر وجود داشته باشد در این کتاب بهطور کامل میتوانید ببینید و بخوانید.
منابع المپیاد فیزیک برای آزمایشگاه فیزیک
آزمایشگاه فیزیک در تعیین رنگ مدالها در دوره تابستانه هم خیلی موثر است چون دانشآموزان در پاسخ به سوالها و آزمونهای تئوری خیلی عالی و تقریبا شبیه به هم عمل میکنند و تفاوتشان در مرحله آزمایشگاه تازه خودش را نشان میدهد. توصیه ما این است که از قبل مرحله دوم المپیاد، آزمایشهای سالهای قبل را درخانه و با ابزارهای مشابه انجام دهید و تکرار کنید تا از تواناییتان در اندازهگیری، برخورد با مسئله، تحلیل نتایج مطمئن شوید.
منابع برای تمرینهای بیشتر برای شرکت در المپیاد فیزیک
- مسائل فیزیک روسیه تالیف آپتوتید/ انتشارات دانش پژوهان جوان
- مسئلههای پیکارجوی فیزیک تالیف علی فنونی/ انتشارات فاطمی
- ۱۰۰ مسئله در فیزیک کلاسیک/ انتشارات فاطمی
- ۲۰۰ مسئله شگفتانگیز فیزیک کلاسیک/ انتشارات فاطمی
مراحل المپیاد فیزیک
تا اینجا درمورد معرفی منابع المپیاد فیزیک توضیح دادیم ولی از اینجا به بعد میخواهیم شما را با مراحل مختلف المپیاد فیزیک آشنا کنیم که در ۴ مرحله برگزار میشود.
مرحله اول المپیاد فیزیک
مرحلهی اول المپیاد فیزیک هر سال بهمنماه برگزار میشود. دانشآموزان پایه دهم و یازدهم میتوانند در این مرحله شرکت کنند. شرکت کنندگان باید به ۳۰ تا ۴۰ سوال تستی و حدود ۷ تا ۱۰ سوال با پاسخهای کوتاه، جواب بدهند. مرحله اول المپیاد فیزیک کمی با مرحله اول بقیه المپیادها فرق میکند. بعضی از سوالها ممکن است پنج یا شش گزینهای مطرح شوند و سوالهای جواب کوتاه هم تقریبا طوری طراحی میشوند که پاسخ عددی بین یک تا صد باشد. برای قبولی در این مرحله باید روی تمام کتاب های المپیاد فیزیک تسلط نسبی داشته باشید. مبحث مکانیک مهمترین بخش مرحله اول به حساب میآید. بین ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ نفر در این مرحله پذیرفته میشوند و به مرحله بعدی میروند.
مرحله دوم المپیاد فیزیک
کسانی که در مرحله اول پذیرفته میشوند باید به فکر برنامه ریزی برای المپیاد فیزیک مرحله دوم باشند. این آزمون در اردیبهشت ماه برگزار میشود. شرکتکنندگان باید به ۷ تا ۱۰ سوال تشریحی و ۱ سوال آزمایشگاه پاسخ بدهند. آزمون با سوال آزمایشگاه شروع میشود. دانشآموزان حدود ۴۵ دقیقه وقت دارند با وسایل ساده آزمایشگاهی به این سوال جواب بدهند. پاسخ درست و کامل به این سوال برای قبولی مرحله دوم خیلی سرنوشتساز است. بعد از پاسخ به سوال آزمایشگاه، نوبت به سوالات تشریحی میرسد. شرکتکنندگان حدود ۳ ساعت وقت دارند به این سوالات جواب بدهند. حدود ۴۰ تا ۴۵ نفر از این مرحله عبور میکنند و میتوانند به فکر برنامهریزی برای المپیاد فیزیک دوره تابستانه باشند.
مرحله سوم المپیاد فیزیک یا همان دوره تابستانه
سطح دوره سوم المپیاد فیزیک خیلی از دو دوره قبلی بالاتر است. شرکت کنندگان حدود ۸ تا ۹ هفته در کلاسهای موازی تئوری و عملی شرکت میکنند و با مباحث مکانیک، الکترومغناطیس، ترمودینامیک بهطور پیشرفته آشنا میشوند. در انتها حدود ۶ تا ۸ آزمون تئوری و عملی برگزار میشود و به شرکتکنندگان مدالهای مختلف تعلق میگیرد. ۱۰ نفر اول برنده مدال طلا میشوند و بقیه مدالهای نقره و برنز دریافت میکنند. ضرایب آزمونهای مرحله سوم با هم برابر نیستند و هرچه جلوتر میروید ضریب آزمونها بالاتر میرود و سوالها هم به مرور سختتر میشوند. بخش تئوری ۶۰ درصد نمره را شامل میشود و بخش عملی ۴۰ درصد در تعیین نمره نهایی تاثیر دارد. البته اختلاف نمره شرکتکنندگان در بخش عملی قابلتوجهتر است و در واقع تفاوت بین دانشآموزان در همین مرحله عملی مشخص میشود.
مرحله چهارم المپیاد فیزیک
۱۰ نفر برنده مدال طلا به مدت یک سال در کلاسهای باشگاه دانشپژوهان جوان شرکت میکنند و بعد از آن ۵ نفر برای شرکت در المپیاد جهانی فیزیک انتخاب میشوند.
مزایای المپیاد فیزیک چیست؟
مزایای المپیاد فیزیک برای برندگان مدالهای مختلف شامل موارد زیر است:
- دارندگان مدال طلای المپیاد فیزیک میتوانند بدون شرکت در کنکور در هر رشته و دانشگاهی که دلشان بخواهد درس بخوانند.
- دانشآموزانی که مدال نقره و برنز المپیاد فیزیک را دریافت میکنند از ۲۰ درصد سهمیه برای شرکت و قبولی در کنکور برخوردار میشوند. این افراد کافی است ۲۰ درصد حداقل تراز آخرین فرد قبولی در رشته و دانشگاه مورد علاقهشان را بهدست بیاورند، تا بتوانند در رشته موردنظر خود ثبت نام کنند.
- کسانی که در المپیاد فیزیک مدال میگیرند میتوانند عضو بنیاد ملی نخبگان شوند و از مزایای متنوعش استفاده کنند.
مزایای عضویت در بنیاد ملی نخبگان عبارتند از:
- آقایان میتوانند از مزایای مربوط به خدمت سربازی بنیاد استفاده کنند و دوره سربازی را باعنوان سرباز نخبه و بهصورت پروژهای و کارمندی درمدت ۳ تا ۱۰ ماه بگذرانند.
- بنیاد ملی نخبگان وام و تسهیلات کمبهرهای دراختیار المپیادیها میگذارد.
- اگر مدال المپیاد فیزیک را داشته باشید میتوانید با حمایت مالی و اعتباری بنیاد نخبگان در همایشها و کنفرانسهای علمی خارج و داخل کشور شرکت کنید و شناخته شوید.
- کسانی که در المپیاد فیزیک مدال میگیرند موقعیتهای شغلی بهتری در آینده خواهند داشت و اگر بخواهند برای کار یا ادامه تحصیل مهاجرت کنند، موقعیتهای بهتر و مناسبتری برایشان فراهم میشود.
سخن پایانی
شرکت در المپیاد فیزیک برای دانشآموزانی که به این حوزه علاقه زیادی دارند انتخاب مناسبی است. دانشآموزان میتوانند روی حوزه مورد علاقه خود متمرکز شوند و در آینده از همین مسیر به رشته و دانشگاه دلخواه خود راه پیدا کنند. در این مقاله سعی کردیم مسیر تسلط بر مباحث المپیاد فیزیک را با معرفی کتاب های المپیاد فیزیک به طور مفصل توضیح دهیم. شما هم اگر به این حوزه علاقه دارید و توانایی شرکت در المپیاد را در خودتان میبینید از همین الان به فکر برنامهریزی برای این المپیاد باشید و از یک مشاور تحصیلی کمک بگیرید و مطمئن باشید درصورتیکه حسابی تلاش کنید به هدفتان میرسید. پس خودتان را دست کم نگیرید و از همین حالا اولین قدمها را بردارید.
سوالات متداول
- منابع المپیاد فیزیک چیست؟
منبع اصلی المپیاد فیزیک همان کتاب های فیزیک دبیرستان است. سایر منابع در متن مقاله ارائه شده است. - المپیاد فیزیک یازدهم چند مرحله دارد؟
المپیاد فیزیک سه مرحلهای است که مرحله دوم به صورت یک دوره تابستانه برگزار میشود و در دوره تابستانی نیز دانشآموزان باید یک آزمون عملی را پشت سر بگذارند. مرحله چهارم هم مخصوص به برگزیدگان دوره تابستانه است که در المپیاد جهانی فیزیک شرکت میکنند. - وجود گواهی اشتغال به تحصیل برای المپیاد فیزیک لازم است؟
بله برای شرکت در این ازمون نیاز به گواهی اشتغال به تحصیل در سال دهم یا یازدهم متوسطه است. - المپیاد فیزیک در چه تاریخی برگزار میشوند؟
المپیادهای دانشآموزی در سه مرحله از آذر ماه تا تیر ماه برگزار میشوند.