ای نسیمِ سحر آرامگَهِ یار کجاست؟ شما همین الان یکی از مصرعهای حافظ را خواندید که در آن ندا و منادا به کار رفته است. اگر در درس ادبیات یا زبان فارسی پایه ششم به این بخش رسیدهاید و میخواهید بدانید «ندا و منادا چیست؟»، باید بگوییم که این موضوع از سادهترین مباحث درسی به شمار میآید. از آنجا که این مبحث با دیگر بخشهای ادبیات فارسی تفاوت دارد و ساختاری مشابه آنها ندارد، به ندرت پیش میآید که دانشآموزی آن را فراموش کند.
در واقع ادبیات فارسی زمانی کامل و دلنشین میشود که با دستور زبان همراه گردد. شاعران و نویسندگان بزرگ به خوبی این نکته را میدانستند و از قواعد دستوری برای جلوه بخشیدن به آثار خود بهره میبردند. یکی از همین دستورهای ویژه که شاعران به شکلی زیبا و هنرمندانه از آن استفاده کردهاند، ندا و منادا است؛ همانطور که نمونه آن را در مصرع حافظ دیدیم.
برای تسلط بر این مبحث کافی است تعریف آن را به همراه چند مثال ساده به خاطر بسپارید. به همین دلیل، ما در این مطلب از مجموعه مدارس سلام با بررسی کامل و ارائه نمونههای گوناگون از ندا و منادا در شعر و جمله، به شما کمک میکنیم این درس را به خوبی یاد بگیرید.
منادا چیست؟
وقتی در زبان فارسی و به خصوص در اشعار و آثار بخواهیم کسی یا چیزی را صدا بزنیم، از یکی از آرایههای ادبی به نام ندا و منادا استفاده میکنیم. در دستور زبان فارسی، منادا به کلمه یا عبارتی گفته میشود که پس از حرف ندا قرار میگیرد و به وسیله آن، گوینده کسی یا چیزی را صدا میزند.
برای نمونه در جمله «ای معلم عزیز!»، کلمه «معلم» منادا شناخته میشود چون فردی است که مورد خطاب قرار گرفته.
اهمیت منادا در ادبیات به این دلیل است که با آن فضای عاطفی یا صمیمیتری به کلام داده میشود. در واقع در شعرها و نوشتهها، منادا یکی از شیوههای جذاب برای وارد کردن احساس و تأکید به متن است و باعث میشود ارتباط گوینده ومخاطب پررنگتر شود.
کاربرد های منادا + مثال منادا
ندا و منادا در دستور زبانی فارسی، اشعار، ادبیات و حتی گفتار به دلایل و اهداف خاصی استفاده میشوند. برای اینکه بهتر بدانید «ندا و منادا چیست؟» در اینجا چند مثال از آن با کاربرد هر یک برای شما آوردهایم.
- منادا برای مخاطب قرار دادن
یکی از رایجترین کاربردهای منادا، خطاب مستقیم به کسی یا چیزی است تا توجه او جلب شود.
ای که با سلسله زلف دراز آمدهای فرصتت باد که دیوانهنواز آمدهای
در این مثال ندا و منادا در شعر، «ای» حرف ندا و «که با سلسله زلف دراز آمدهای» منادا است. شاعر معشوق را به طور مستقیم خطاب قرار داده و حضور او را برجسته کرده است.
- منادا برای تأکید کردن
گاهی شاعر یا نویسنده برای برجسته کردن و تأکید بر مخاطب، از ساختار ندا استفاده میکند تا توجه بیشتری برانگیزد.
الا یا ایها الساقی! ادر کأساً و ناولها
که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکلها
در این بیت «الا» و «یا» ادات ندا هستند و «ایها الساقی» منادا است. حافظ با این خطاب، تأکید خاصی بر نقش ساقی در فضای شعر میگذارد و آغاز غزل را پرهیجان میسازد.
- منادا برای توصیه کردن
کاربرد دیگر منادا زمانی است که گوینده میخواهد سخنی پندآمیز یا توصیهای صمیمانه را خطاب به کسی بیان کند.
ای نور چشم من سخنی هست گوش کن
در این بیت «ای» حرف ندا و «نور چشم من» منادا است. شاعر با لحن مهربان، مخاطب را صدا میزند تا سخنش را با دقت بشنود.
پیشنهاد مطالعه: آرایه تشخیص چیست؟
- منادا برای خواهش کردن
گاهی هم منادا در دعاها، مناجاتها و ابیات پر از تمنّا، منادا وسیلهای است برای روی آوردن به کسی با خواهش و درخواست.
یا رب سببی ساز که یارم به سلامت بازآید
در این بیت «یا» حرف ندا و «رب» منادا است. شاعر خداوند را به شکل صمیمانه و با خواهش فرا میخواند و حاجت خود را مطرح میکند.
- منادا برای زیبا نمودن
منادا میتواند تنها برای لطافت و زیبایی بیشتر در شعر بیاید، بدون آنکه الزاماً توصیه یا خواهشی در میان باشد.
الا ای همنشین دل که یارانت برفت از یاد
مرا روزی مباد آن دم که بی یاد تو بنشینم
در این بیت «الا ای» ادات ندا و «همنشین دل» منادا است. شاعر با خطاب شاعرانه، کلام خود را دلنشینتر و آهنگینتر کرده است.
نکته: تمامی مثالهای ذکرشده از غزلیات حافظ جمعآوری شدهاند.
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیههای مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر میشود!
حرف ندا چیست؟
حرف ندا همان حرفی است که پیش از منادا قرار میگیرد و نشان میدهد گوینده قصد صدا زدن یا خطاب کردن کسی را دارد.
این حروف در واقع پلی میان گوینده و منادا هستند و باعث میشوند لحن جمله روشنتر و احساس درونی پررنگتر منتقل شود. برای نمونه در عبارت «ای یار!»، واژه «ای» حرف ندا است و «یار» منادا؛ یا در بیت حافظ «یا رب سببی ساز…»، کلمه «یا» حرف ندا و «رب» منادا به حساب میآید. بدون وجود حرف ندا، خطاب به سادگی قابل تشخیص نبود. به همین دلیل در دستور زبان فارسی جایگاه مهمی دارد.
حروف ندا
حروف ندا اصلیترین راه برای تشخیص منادا در جمله هستند. این حروف به طور معمول پیش از منادا میآیند و ای، یا و الف یا «ا» را شامل میشوند.
مثال هر یک با مثال به این شرح است:
ای
پرکاربردترین حرف ندا در فارسی است و به دلیل سادگی و وضوح، هم در گفتار روزمره و هم در متون ادبی به وفور به کار میرود و لحن جمله را صمیمیتر میکند.
مثال: ای عزیز من
یا
علاوه بر خطاب مستقیم، بار معنایی دعا، نیایش یا احترام هم دارد و در بسیاری از اشعار عرفانی و مناجاتها بیش از «ای» کاربرد دارد.
مثال: یا رب! صدای مرا بشنو.
الف (ا)
این نوع ندا بیشتر در شعر دیده میشود و حالتی آهنگین و موزون به کلام میدهد. استفاده آن اغلب در زمانی است که شاعر میخواهد لحن خود را موسیقاییتر و دلنشینتر کند.
مثال: سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز
| نکته مهم: در دستور زبان فارسی، منادا همراه با حرف ندا یک شبه جمله مستقل به شمار میآید. از این رو در شمارش جملهها، هر منادا مانند یک جمله جداگانه محسوب میشود، همانطور که برای هر فعل یک جمله در نظر میگیریم. |
حذف حرف ندا
در بسیاری از موارد، حرف ندا در جمله حذف میشود اما همچنان میتوان منادا را تشخیص داد. علامت این موضوع در تغییر جای تکیه کلمه دیده میشود. اسمها به طورعادی تکیه را بر هجای پایانی خود دارند، ولی وقتی نقش منادا پیدا میکنند، این تکیه به هجای آغازین منتقل میشود.
برای نمونه، در جمله «مهلا دفترش را بست» تکیه بر بخش پایانی «لا» قرار دارد، در حالی که در جمله «مهلا! دفترت را باز کن» به دلیل نقش منادایی، تکیه روی هجای نخست «مه» مینشیند.
در مثال دیگری، «شهریار غزل تازهای سرود» تکیه بر «یار» است، اما وقتی میگوییم «شهریار! غزلی بخوان»، تکیه به آغاز کلمه منتقل میشود.
پیشنهاد مطالعه: آرایه جناس چیست؟
نحوه تشخیص ندا و منادا
برای تشخیص ندا و منادا در جمله کافی است دقت کنیم که هرجا گوینده بخواهد کسی یا چیزی را صدا بزند، آن بخش جمله منادا است و به طور معمول با یکی از حروف ندا مثل «ای»، «یا»، «الا» و «آ» همراه میشود؛ مانند «ای یار!» که در آن «ای» حرف ندا و «یار» منادا است.
البته در بسیاری موارد حرف ندا حذف میشود و تنها خود اسم با تغییر در تکیه یا با علامت نگارشی مثل «!» نشان داده میشود، مثل «مینا! کتابت را باز کن». از این رو معیار اصلی آن است که منادا همان کسی یا چیزی باشد که گوینده مستقیماً او را خطاب کرده باشد.
| ندا و منادا در یک نگاه | ||
| مثال | ندا | منادا |
| ای یار مهربان من | ای | یار |
| سعدیا عاشق صادق ز بلا نگریزد | ا | سعدی |
| یا رب لطف تو برنگردد | یا | رب |
| زهرا! درس پنجم را بخوان. | حذف شده | زهرا |
تمرین ندا و منادا
در این بخش ده جمله ندا و منادا برای تمرین شما آوردهایم که باید هر یک را در این جملات مشخص کنید. توجه داشته باشید که در برخی موارد ممکن است حذف ندا رخ داده باشد.
- ای دوست راز دلم را بشنو.
- یا رب! مرا در این راه دشوار یاری کن.
- محمد کتابت را بیاور.
- الا ای نسیم خنک بهاری بوی یار مرا برسان.
- دلا چرا چنین بیقراری ؟
- یا علی دست مرا بگیر.
- مینا کتاب ریاضیات را باز کن.
- ای معلم مهربان! از شما سپاسگزارم.
- یارا! در غم دوری مرهمی باش.
- سعدیا خوشتر از حدیث تو نیست.
پاسخها:
- ندا: «ای»، منادا: «دوست»
- ندا: «یا»، منادا: «رب»
- ندا: حذف شده، منادا: «محمد»
- ندا: «الا ای»، منادا: «نسیم خنک بهاری»
- ندا: الف «دلا»، منادا: «دل»
- ندا: «یا»، منادا: «علی»
- ندا: حذف شده، منادا: «مینا»
- ندا: «ای»، منادا: «معلم مهربان»
- ندا: الف «یارا»، منادا: «یار»
- ندا: الف «سعدیا»، منادا: «سعدی»
سخن پایانی
در این مطلب به بررسی کامل ندا و منادا به همراه حروف ندا، نمونه سؤال و مثال پرداختیم. تنها باید چند جمله مختلف بخواهید و حروف ندا را به خاطر بسپارید تا به این مبحث ادبیات فارسی تسلط پیدا کنید.
سؤالات متداول
- ندا و منادا چیست کلاس ششم؟
ندا و منادا در کلاس ششم به معنای صدا زدن، مخاطب قرار دادن یا درخواست از فرد یا چیزی با کمک حرف نداست؛ مانند «ای دوست». - کاربرد منادا در زبان فارسی چیست؟
منادا در زبان فارسی برای خطاب کردن و جلب توجه شنونده یا مخاطب به کار میرود. - حرف ندا چیست؟
حرف ندا واژههایی مانند «ای»، «یا»، «الا» و «آ» هستند که پیش از منادا میآیند. - «ایهاالناس جهان جای تن آسانی نیست» چند جمله است؟
با شمردن ندا و منادا، دو جمله است. یک جمله ندا (ایهاالناس) و یک جمله خبری.
