اختلال یادگیری در کودکان کم توان ذهنی | دلایل و راهکارهای درمان

شدت اختلال یادگیری در کودکان کم توان ذهنی معمولا نسبت به دیگر کودکان شدیدتر است. کم‌توانی ذهنی وقتی با اختلال یادگیری ترکیب می‌شود، مشکلات و اختلالات پردازش شناختی، زبانی، دیداری، شنیداری و حسی-حرکتی را دوچندان می‌کند. بنابراین، بروز اختلال یادگیری در کودکان کم‌ توان ذهنی را باید جدی گرفت و برای درمان زودهنگام آن‌ اقدام کرد. ما در این مقاله به توضیح نکات لازم در این زمینه می‌پردازیم.

اختلال یادگیری چیست؟

در اختلالات یادگیری، تفاوت زیاد بین استعداد واقعی یک فرد و میزان یادگیری او در زمینه‌ای خاص دیده می شود. برای مثال، دانش‌آموزی را در نظر بگیرید که هوش بالایی دارد و در همه درس‌ها عملکردی عالی دارد، اما در دیکته‌نویسی ضعیف است! این دانش‌آموز احتمالا دچار اختلال یادگیری نوشتن (نارسانویسی) است. 

۲ نکته مهم در تشخیص‌گذاری اختلال یادگیری وجود دارد که به فهم بهتر چیستی این اختلال کمک می‌کند:

1. حتما باید هوش فرد در حد طبیعی یا بالا باشد. 
2. مشکل فرد به زمینه‌ای خاص مثل خواندن، نوشتن، محاسبه کردن، تمرکز، زبان و هماهنگی دیداری-حرکتی محدود شود و بر عملکرد او تاثیر منفی بگذارد.

کم‌ توانی ذهنی چیست؟

کم‌توانی ذهنی با ضریب هوشی (IQ) ارزیابی می‌شود. هر چه ضریب هوشی یک کودک پایین‌تر باشد، کم‌توانی ذهنی او نیز شدیدتر است. کم‌توانی ذهنی را بر اساس شدت آن به انواع خفیف، متوسط، شدید و عمیق تقسیم می‌‌کنند. 

کم‌توانی ذهنی با توجه به تفاوت بین سن تقویمی و سن عقلی افراد محاسبه می‌شود. هر چه تفاوت بین این دو بیشتر باشد، شدت کم‌توانی ذهنی فرد بیشتر است و در زمینه‌های رشدی بیشتری مثل زبان، هماهنگی حسی-حرکتی، پردازش اطلاعات شناختی، تمرکز، برنامه‌ریزی و… ضعف دارد.

تفاوت‌ها و شباهت‌های اختلال یادگیری با کم توانی ذهنی

ابتدا از تفاوت‌ها شروع می‌کنیم: 

1. کم‌توانی ذهنی بر تمام جنبه‌های شناختی و عملکردی افراد تاثیر می‌گذارد، اما اختلال یادگیری محدود به عملکرد خاصی مثل نقص در خواندن یا نوشتن است. 
2. در کم‌توانی ذهنی بهره هوشی فرد پایین‌تر از حد نرمال است، اما در اختلال یادگیری، بهره هوشی فرد طبیعی یا حتی بالاتر از آن است.
3. شدت مشکلات یادگیری در اختلال یادگیری در اکثر موارد کمتر از این مشکلات در کودکان مبتلا به کم‌توانی ذهنی‌ست.

اما حالا نگاهی به شباهت‌های این دو اختلال بیندازیم. شباهت‌هایی که باعث می‌شود گاهی آن‌ها را با یکدیگر اشتباه بگیریم:

1. هر دو مادام‌العمر هستند و درمان قطعی ندارند.
2. هر دوی آن‌ها با بروز تاخیر رشدی در زمینه‌های شناختی، اجتماعی، حسی-حرکتی و روان‌شناختی همراه‌اند.
3. هم کم‌توانی ذهنی و هم اختلال یادگیری باعث بروز مشکلات یادگیری در کودکان و دانش‌آموزان می‌شود.

مهم‌ترین اختلالات یادگیری کودکان کم توان ذهنی

حتی سطح خفیف کم‌توانی ذهنی با مشکلات یادگیری متعددی همراه است. بر اساس پژوهش کسکینوا و آیدینسکی (۲۰۱۸)، کودکان کم‌توان ذهنی خفیف در زمینه‌های زیر ضعف دارند:

1. تداعی دیداری (درک ارتباط بین محرک‌های دیداری قبلی با محرک‌های جدید)
2. رمزگذاری اطلاعات (تبدیل اطلاعات به نمادهای کلامی، دیداری و… پیش از ذخیره آن‌ها در حافظه) 
3. تمایز دیداری (اشیا بر اساس رنگ، الگو، بافت و…)
4. تمایز شنیداری (تشخیص و تمایز صداها و آواها از یکدیگر)
5. هماهنگی حرکتی-دیداری مانند هماهنگی دست و چشم
6. رشد زبان
7. ترسیم اشکال هندسی
8. درک مفاهیم پیچیده و استفاده از آن‌ها در مکالمات
9. حافظه دیداری 
10. حافظه شنیداری

همان‌طور که می‌بینید، کودکان کم‌توان ذهنی تقریبا در تمام مهارت‌های پیش‌بینی‌کننده استعداد تحصیلی از کودکان نرمال ضعیف‌ترند. همین مسئله باعث بروز انواع اختلال یادگیری در این کودکان می‌شود. 

پیشنهاد مطالعه: تست اختلال یادگیری

درمان اختلال یادگیری در کودکان کم توان ذهنی

کودکان کم‌توان ذهنی در پردازش اطلاعات دیداری بهتر از پردازش اطلاعات شنیداری عمل می‌کنند. در واقع، پردازش اطلاعات شنیداری آن‌ها به‌حدی ضعیف است که آموزش‌های کلامی را اصلا متوجه نمی‌شوند. بنابراین برنامه‌های آموزش مفاهیم درسی و مهارت‌های زندگی آن‌ها باید حول ابزارهای دیداری مانند تصویر، ویدیو و نمودار چیده شوند. 

دیگر روش‌های درمان اختلال یادگیری در کودکان کم‌توان ذهنی مشابه درمان‌های دیگر کودکان مبتلا به اختلال یادگیری‌ست که در مقالات دیگرمان از جمله اختلال یادگیری در کودکان و اختلال یادگیری در کودکان اوتیسم به توضیح آن‌ها پرداخته‌ایم. 

پیشنهاد مطالعه: بازی‌ های درمان اختلالات یادگیری

سخن پایانی

بروز اختلال یادگیری در کودکان کم‌ توان ذهنی شیوع بالایی دارد، زیرا این کودکان با نقایص یادگیری متعددی در پردازش اطلاعات دیداری، شنیداری، حسی-حرکتی، خودسازمان‌دهی و اجتماعی مواجه‌اند. کودکان کم‌توان ذهنی به دلیل تاخیرهای رشدی فراگیر، مفاهیم درسی و مهارت‌های زندگی را دیرتر از هم‌سالان خود می‌آموزند. بنابراین توجه به نیازهای ویژه این کودکان و کمک به آن‌ها برای سازگاری با چالش‌های یادگیری از اهمیت زیادی برخوردار است.

پیشنهاد می‌کنیم برای آشنایی بیشتر با اختلال یادگیری و اهمیت درمان آن، حتما به مقاله‌های دیگر ما مثل اختلال یادگیری در دانش آموزان هم نگاهی بیندازید.

سوالات متداول

1. میزان شیوع اختلال یادگیری در کودکان کم توان ذهنی چقدر است؟
   بر اساس پژوهش‌ها تقریبا تمام کودکان مبتلا به کم‌توانی ذهنی دارای ناتوانی یادگیری نیز هستند
2. آیا اختلال یادگیری با کم‌توانی ذهنی تفاوت دارد؟
   بله؛ کودکان مبتلا به اختلال یادگیری فقط در زمینه خاصی مانند خواندن یا نوشتن ضعیف‌اند، اما کودکان مبتلا به کم‌توانی ذهنی تقریبا در تمام مولفه‌های استعداد تحصیلی از هم‌سالان خود عقب‌ترند. 
3. بهترین روش درمان اختلال یادگیری در کودکان کم‌ توان ذهنی چیست؟
   کودکان مبتلا به کم‌توانی ذهنی در پردازش اطلاعات دیداری بهتر از زمینه‌های دیگر عمل می‌کنند و به همین دلیل، استفاده از ابزارهای دیداری مانند تصویر و ویدیو در افزایش بازدهی یادگیری آن‌ها تاثیر زیادی دارد.