مگر کودکان هم دزدی بلدند! کی، کجا، چگونه و از چه‌کسی این رفتار را یاد گرفته‌اند؟! آیا دزدی کودکان طبیعی است یا مشکلی رفتاری به حساب می‌آید؟ آیا رفتاری موقتی است یا دائمی؟ هنگام مواجهه با برداشتن وسایل دیگران و دزدی در کودکان، سوالات قبل ذهن والدین را درگیری می‌کند. این مسئله گاهی تمام فکر و ذکر والدین را به خود معطوف می‌کند که دلیل برداشتن بدون اجازه وسایل دیگران و دزدی در کودکان چیست؟ و راهکارهای جلوگیری و درمان دزدی کودکان چیست؟ ما در این مقاله توضیحات کاملی در این زمینه به شما ارائه خواهیم داد.
کودکان در چه سنی به اشتباه بودن برداشتن وسایل دیگران پی می‌برند؟
کودکان نوپا از مفهوم مالکیت درک درستی ندارند. اگر چیزی چشم آنها را بگیرد، ایرادی در برداشتن و مالِ خودکردن آن نمی‌بینند. روان‌شناسان می‌گویند که حس مالکیت از حدود 2سالگی در کودکان شروع به رشد می‌کند، اما درک کامل حق‌وحقوق دیگران در بازه‌ی سنی 3 تا 5سالگی شکل می‌گیرد.
انجمن روان‌پزشکی کودک و نوجوانان، بین 3 تا 5سالگی را زمان بسیار مهمی برای آموزش صداقت و درک مالکیت به کودکان می‌داند. در این بازه‌ی سنی، والدین باید الگوی خوبی برای کودکان در زمینه‌ی رعایت حق‌وحقوق دیگران باشد.
دزدی کودکان رفتاری موقتی است یا دائمی؟
در فرآیند مستقل شدن کودک، او با آزمایش مرزها و محدودیت‌ها به‌دنبال افزایش آگاهی خود از رفتارهای مجاز و غیرمجاز می‌رود. در دوره افزایش نیاز به خودمختاری و استقلال، رفتارهایی مانند دزدی بهصورت موقت در کودکان افزایش پیدا می‌کند. اما گذرابودن این مسئله به‌معنای نادیده‌گیری آن از جانب شما نیست! شما باید از همان سنین نوپایی، ارزش‌های خانوادگی‌تان را برای فرزندتان روشن کنید.
علائم دزدی در کودکان
اگر به دزدی فرزندتان مشکوک شده‌اید اما هنوز با قطعیت نمی‌توانید آن را تایید یا رد کنید، شاید این علائم کمک‌تان کند:
تغییرات رفتاری ناگهانی در کودک
رنگ رخساره کودکان به‌خوبی از سرّ درون‌شان خبر می‌دهد! خصوصا اگر به تور مادر و پدر بخورند! اگر تغییری ناگهانی در رفتار فرزندتان دیدید، بدانید کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه است. کودکان بعد از دزدی و دیگر رفتارهای ممنوعه، رفتارشان دفاعی، همراه با دستپاچگی و اضطراب می‌شود. همچنین شاید رفتارهایی مانند تکانشگری کودکان مشاهده کنید.
دارایی غیرقابل توجیه
اگر فرزندتان اسباب‌بازی، لباس یا وسیله‌ای دارد که شما برایش نگرفته‌اید، حتما احتمال دزدی را در نظر بگیرید. اگر فرزندتان دلیل خوبی برای مالکیت آن وسیله داشت که هیچ؛ درغیراین‌صورت، بدون خجالت‌زده‌کردن او، تحقیقات‌تان را شروع کنید.
پنهان کاری و دروغگویی
ارتکاب دزدی معمولا با افزایش دروغگویی کودکان برای مخفی‌کردن اشتباهات‌شان همراه است. هر چه فشار و سخت‌گیری شما بیشتر باشد، احتمالا پنهان‌کاری بیشتر می‌شود. هرچند برداشتن وسایل دیگران رفتاری کاملا ناپسند است، اما شما باید از واکنش‌های افراطی که به ترسیدن کودک منجر می‌شوند، اجتناب کنید.
دردسر در مدرسه و با دوستان
رفتارهای دزدی بیرون از خانه معمولا با همراهی دوستان است. اگر فرزندتان در خارج از خانه و به‌خصوص در روابط دوستانه‌اش به مشکل خورده است، احتمالا پای مشکلی مانند دردسرهای ناشی از دزدی در میان باشد.
علت برداشتن وسایل دیگران در کودکان پیشدبستانی
برای کودکان پیشدبستانی بهتر است از لفظ دزدی استفاده نکنیم، زیرا همان‌طور که گفته شد، آنها درکی از مالکیت فردی و درنتیجه دزدی ندارند. دستزدن به وسایل دیگران در کودکان پیشدبستانی را پای مسئله زیر بگذارید و در این زمینه آموزشش دهید:
ناآگاهی از معنای رفتار
کودکان پیشدبستانی از تاثیر برداشتن وسایل دیگران و اینکه چگونه باعث ناراحتی و رنجش خاطر دیگران می‌شود، آگاهی کمی دارند. مثلا یکی از دلایل برداشتن بدون اجازه خوراکی‌ها یا چیزهای دیگر از فروشگاه به عدم درک مسائل اقتصادی و مفهوم مالکیت برمی‌گردد. برای حل این مشکل و با توجه به سن‌وسال کودک، او را با مفهوم مالکیت آشنا کنید.
نحوه برخورد با برداشتن بدون اجازه وسایل دیگران توسط کودکان پیش دبستانی
- توضیحات لازم درباره چرایی نادرست‌بودن این رفتار را کاملا شفاف به کودک بدهید.
- در مورد کش‌رفتن وسایل از فروشگاه باید خوراکی یا وسیله موردنظر را برایش بخرید تا با مفاهیم اقتصادی هم آشنایی پیدا کند؛ از آنها بخواهید وسیله را به فروشگاه برگردانند و از فروشنده معذرتخواهی کنند، سپس آن را برای‌شان بخرید.
- در مورد برداشتن بدون اجازه وسایل خانه از آنها بخواهید آن را سر جایش برگردانند.
- آموزش به کودکان پیشدبستانی باید کاملا عینی و دستورالعمل‌ها باید تا حد ممکن ساده باشند؛ مثلا بگویید: «حتما قبل از دستزدن به وسایل خواهرت باید ازش اجازه بگیری.»
- به خاطر داشته باشید که از هیچ عمل دزدی‌ودغلی نباید چشم‌پوشی کرد پس همواره با جدیت برخورد کنید تا این رفتار به سنین بالاتر کشیده نشود.
علت دزدی کودکان چیست؟
حرف‌کشیدن از کودکان راحت است، اما تکیه بر اظهارات‌شان خطا است. خودآگاهی کودکان پایین است و از درک درست علت رفتارهای‌شان ناآگاه‌اند. اگر خواستید از خودشان درباره دلیل دزدی بپرسید، سوالات‌تان را بازپاسخ طرح کنید. مثلا بگویید: «میشه بگی چرا از مغازه کیک برداشتی؟». اما به گفته‌های خودشان تکیه نکنید، زیرا از علل زیربنایی این مسئله آگاهی ندارند. در ادامه، علل رایج دزدی توسط کودکان را بیان می‌کنیم:
خود کنترلی ضعیف و ارضای فوری نیازها
خودکنترلی کودکان پایین است و آنها وقتی چیزی را بخواهند دیگر به بحث مالکیت و محدودیت‌های مربوط به آن فکر نمی‌کنند. برای تصدیق خودکنترلی پایین آنها کافی است کمی به رفتارهای عجولانه‌شان دقت کنید تا شدت و قدرت این موضوع را دریابید. آنها وقتی به چیزی نیاز داشته باشند، در برابر وسوسه‌ی برداشتن بدون اجازه‌ی آن ناتوانند. این موضوع در بچه‌های دارای کنترل تکانه ضعیف مانند کودک برونگرا بیشتر مشاهده می‌شود.
خودمحوری زیاد و همدلی کم
کودکان درکی از شدت ناراحتی طرف مقابل از دزدیده‌شدن اموال و دارایی‌هایش ندارند. آنها نمی‌توانند بفهمند که دیگران برای داشتن وسیله‌های‌شان چقدر زحمت کشیده‌اند و تاچه حد برای ازدست‌دادن‌شان غمگین می‌شوند.
بی‌اطلاعی از جزئیات مفهوم خرید و فروش
برخی کودکان حتی در پایان سنین پیشدبستانی هم درک درستی از مفهوم داد‌وستد ندارند. حرف زدن با کودکان درباره پول و بردن آنها با خود به خرید، کمک‌شان می‌کند تا درک بهتری از این مسئله پیدا کنند.
جلب توجه
کودکان وقتی کسل و بی‌حوصله می‌شوند یا توجه کافی از اطرفیان نمی‌گیرند، ممکن است برای کمی هیجان‌طلبی و جلب‌توجه، چیزی کش بروند. توجه طلبی کودکان یکی از نیازهای اساسی آنها است، پس در ارضای آن کوتاهی نکنید.
حسادت و انتقام
پرخاشگری انواع متفاوتی دارد که یکی از آنها پرخاشگری وسیله‌ای است. در این نوع پرخاشگری، کودک به‌قصد انتقامگرفتن از اطرافیان و خصوصا دیگر همسالان، وسایل آنها را برمی‌دارد. مثلا
- وقتی کودکی از دست دوست و همبازی‌اش ناراحت است و برای جبران آن، اسباب‌بازی‌اش را بدون اجازه قایم می‌کند؛
- یا وقتی سر کلاس نسبت به یکی از همکلاسیها حسادت می‌‌ورزد و دفترش را با خود به خانه می‌برد!
فشار همسالان یا تحت تاثیر قرار دادن آن ها
فشار همسالان از 6 الی 7سالگی شروع می‌شود و با افزایش سن شدت می‌گیرد. برخی کودکان از تعریف همسالان تحریک می‌شوند و برای جلب‌توجه‌شان دست به دزدی می‌زنند. گاهی هم دوستان بهصورت گروهی دزدی می‌روند و هرکدام‌شان نقشی را در فرآیند دستبرد بر عهده می‌گیرند. این‌کار جرات آنها را برای دزدی بیشتر می‌کند.
الگوبرداری از دیگران
قدرت تقلید و الگوبرداری کودکان زیاد است. گاهی‌اوقات دلیل رفتارهای دزدی در بچه‌ها به مشاهده‌ی این رفتار توسط دیگران و الگوبرداری از آنها برمی‌گردد.
ضعف سلامت روان
اگر هیچ‌کدام از دلایل بالا توجیهی برای رفتار فرزندتان نیست و ظاهرا دزدی از ناکجاآباد ناشی می‌شود، احتمالا پای مشکلی زیربنایی و اساسی در میان است. بر اساس تحقیقات، بچه‌های دارای عزتنفس و اعتماد‌به‌نفس پایین به‌احتمال بیشتری درگیر مشکلات قانونی ناشی از دزدی بیمارگونه می‌شوند. موضوعات دیگری مانند افسردگی، اضطراب، تروما و تکانشگری کودکان نیز در بروز این مشکل تأثیرگذار هستند. برای پیشگیری از بروز این مشکلات، حتما نگاهی به مقاله تقویت سلامت روان کودک بیندازید.
برخورد والدین در مواجه با دزدی در کودکان
به مهمترین قسمت مقاله، یعنی زمانی رسیده‌ایم که مچ کودک را در حین برداشتن بدون اجازه وسایل دیگران گرفته‌اید یا به‌نحوی از آن باخبر شده‌اید. چه کودک وسیله‌ای را از مدرسه بیاورد و ادعای هدیه‌گرفتن کند و چه خودتان مچش را گرفته باشید، طرز برخورد شما در تکرار یا عدم تکرار این رفتار تاثیر زیادی دارد. هنگام مواجهه با این مسئله، گام‌های زیر را دنبال کنید:
1. آرامش خود را حفظ کنید و واکنش تند نشان ندهید
کودکان زود استرس می‌گیرند و می‌ترسند. اگر قصد شما اصلاح رفتار فرزندتان است، باید از واکنش‌های تندوتیز مانند داد زدن سر کودک اجتناب کنید. سرزنش و تهدید کودک احتمال وقوع مجدد دزدی را در آینده افزایش می‌دهد.
2. گفت‌وگویی همدلانه ترتیب دهید
مهمترین کاری که باید انجام دهید همین است. از درِ گفت‌وگوی همدلانه وارد شوید، از علت رفتارش سر در آورید و دلیل ناپسندبودن برداشتن وسایل دیگران را برایش بشکافید. به‌عنوان کمک‌راهنما، به این مثال نگاه کنید:
- «علی میشه بهم توضیح بدی چرا از فروشگاه کیک برداشتی؟ (مکث کنید تا کودک دلیلش را بگوید. مثلا فرض کنید دلیلش علاقه‌ی زیاد به شیرینی است)
- آها! تو خیلی کیک دوست داری. من اینو خوب می‌فهمم… هم‌سنِ تو که بودم، خیلی شیرینی می‌خوردم(:
- اما ببین! برداشتن بدون اجازه وسایل بقیه اسمش میشه دزدی. دزدی کار خیلی بدیه، چون اعتماد آدما رو به همدیگه از بین می‌بره!
- دوس داری بیشتر درباره‌اش صحبت کنیم؟»
در گفت‌وگوی بالا از در همدلی وارد شدیم، درباره‌ی رفتارش پرسیدیم و بازخوردهای لازم را دادیم. مطمئن باشید کودک حرف‌های‌تان را شنیده است و به آنها عمل می‌کند.
وسیله را به صاحبش برگردانید
حتی یک‌لحظه هم اجازه‌ی بهره‌مندی کوک از وسیله‌ی دزدیده‌شده را ندهید. نگذارید لذت استفاده از آن کالا زیر زبانش برود! حتما آن وسیله را به صاحبش برگردانید و از کودک بخواهید معذرتخواهی کند. اگر فرزندتان با عذرخواهی میانه‌ی خوبی ندارد، از مقاله آموزش معذرت خواهی به کودکان کمک بگیرید.
ترس زیر پای کودک نیندازید
از روش‌هایی مانند تنبیه کودک، قهر تربیتی یا وانمودکردن به تماس با پلیس برای ترساندن کودک استفاده نکنید. بعد از این اتفاق هم دیگر درباره‌اش صحبت نکنید و موجب خجالت‌زده‌شده فرزندتان نشوید.
جلوگیری از دزدی در کودکان
رعایت نکات بالا در برخورد اولیه بود. اما برای اطمینان از اینکه دزدی دوباره تکرار نشود، راهکارهای زیر را پیشنهاد می‌کنیم:
آموزش قانون و تعیین پیامد برای تکرار مجدد
درباره‌ی ارزش‌ها و قوانین خانوادگی و اجتماعی برای فرزندتان توضیح دهید. شفاف و واضح برایش توضیح دهید که برداشتن بدون اجازه وسایل دیگران رفتاری اشتباه است و جریمه دارد. بر سر پیامدهای تکرار مجدد این رفتار ناپسند هم با فرزندتان گفت‌وگو کنید. درباره نحوه‌ی قانون‌گذاری و تعیین پیامدهای تخطی از قوانین در مقاله‌ی آموزش قانون به کودکان مفصل توضیح داده‌ایم.
تاکید بر صداقت و همدلی
برای کودک درباره‌ی اهمیت صداقت در حفظ اعتماد بین‌فردی توضیح دهید. هر وقت و در هر زمینه‌ای فرزندتان راست‌وحسینی با شما صحبت و به اشتباهش اقرار کرد، در پیامدهای تخطی از قوانین تخفیف قائل شوید. خلاصه که هر جمله‌ای، روشی و ترفندی به ذهن‌تان می‌رسد برای ترویج فرهنک صداقت به کار ببندید.
آموزش احترام به دارایی‌های دیگران
- با افزایش مسئولیت پذیری کودک در قبال اسباب‌بازی‌ها و وسایل خودش شروع کنید.
- از اهمیت احترام‌گذاشتن به دارایی‌های دیگر اعضای خانواده صحبت کنید. به کودک بگویید که پیش از برداشتن وسایل دیگر اعضا باید از آنها اجازه بگیرد.
- مراقبت از وسایل قرض‌گرفته‌شده و تحویل صحیح و سالم‌شان به صاحب اصلی را گوشزد کنید.
- با فرزندتان درباره‌ی کارکرد پول حرف بزنید و علاوه‌بر آموزش سواد مالی به کودکان، اهمیت دارایی‌های شخصی را نشانش دهید.
این آموزش‌ها ناپسندبودن دزدی را در چشم کودک چندبرابر می‌کند و احتمال تکرار مجددش را کاهش می‌دهد.
آموزش مهارت حل مسئله به کودک
برخی از کودکان راه‌حل بهتری از دزدی برای رسیدن به خواسته‌های‌شان در چنته ندارند. مثلا:
- اگر به بازی با اسباب‌بازی دوستش علاقه دارد، بلد نیست از او درخواست بازی مشترک یا قرض‌گرفتن آن را بکند.
- نمی‌تواند پول‌توجیبی‌هایش را برای خرید اسباب‌بازی موردعلاقه‌اش پس‌انداز کند. برای آموزش مدیریت دخل‌وخرج به فرزندتان می‌توانید از مقاله آموزش پول خرج کردن به کودکان کمک بگیرید.
آموزش مهارت حل مسئله به کودکان کمک زیادی در مدیریت شرایط مختلف شخصی، تحصیلی و اجتماعی به فرزندتان می‌کند. پس از آن غافل نشوید.
شناسایی و رفع علل زیربنایی
علت‌های دزدی در کودکان را دوباره بخوانید و علت بروز این رفتار در فرزندتان را شناسایی و برطرف کنید. مثلا اگر برای توجه‌طلبی به وسایل دیگران دست می‌زند، مطمئن شوید که توجه و محبت کافی دریافت می‌کند.
اختلال دزدی در کودکان از نظر روانشناسی
در معدودی از موارد انگار دزدی جزئی از شخصیت کودک شده است و با هیچ ترفند، نرمش و حتی تاوانی از بین نمی‌رود. اگر بخواهیم از نگاه روان‌شناسان این مسئله را بررسی کنیم، در این موارد می‌گوییم که احتمالا کودک به اختلال جنون دزدی مبتلا است. این کودکان انگار برای رسیدن به خواسته‌های‌شان دزدی نمی‌کنند، بلکه به نوعی اجبار دزدی دچار هستند!!!
جدای از علل ژنتیکی و تاثیرات محیطی مانند تقلید از دیگران، هنگام پیگیری ریشه‌ی اختلال جنون دزدی در کودکان، احتمالا به یکی از این 2جواب می‌رسیم:
مکانیسمی دفاعی برای کنارآمدن با استرس
گاهی دزدی مثل یک سازوکاری دفاعی برای تحمل استرس، تروما و تغییرات ناگهانی و شدید زندگی مانند طلاق است. بچه‌هایی که تجربه کودک آزاری و سهل‌انگاری را از سر گذرانده‌اند، به احتمال بیشتری به دزدی بیمارگونه مبتلا می‌شوند. دزدی با احساسی از آرامش‌خاطر برای این کودکان همراه است.
عزت نفس پایین
کودکی که از عزتنفس کمی برخوردار است، برای گرفتن تایید و تحسین همسالان به دزدی دست می‌زند. آنها با این‌کار، سعی در افزایش محبوبیت و مشهورشدن خود در بین دوستان و آشنایان دارند. اگر به عزتنفس پایین فرزندتان مشکوک هستید، نگاهی به مقاله‌ی نشانه های عزت نفس پایین در کودکان بیندازید.
راهکارهای برای درمان اختلال دزدی در کودکان
اگر دزدی کودک به مشکلی جدی تبدیل شده است و ریشه‌اش به مشکلاتی مانند تروما و تجربیات دردناکش برمی‌گردد، راه علاجش فقط مراجعه به متخصص است. این کودکان باید تحت درمان‌هایی مانند درمان شناختی رفتاری برای اختلالات کودکان و نوجوانان قرار بگیرند. اگر هم مشکل ناشی از پویایی‌های خانوادگی است، شاید خانواده درمانی گزینه‌ای مطلوب برای حل این مشکل باشد.
چه زمانی برای دزدی در کودکان به روانشناس مراجعه کنیم
اگر:
- دزدی‌های کودک روزبه‌روز جدی‌تر و بیشتر می‌شود
- و از چیزهای کم‌ارزشی مانند شیرینی و شکلات به نقض جدی قوانین و تبهکاری سوق پیدا می‌کند،
حتما از متخصصان سلامت روان کمک بگیرید. در این موارد احتمال بروز اختلالاتی مانند اختلال سلوک در کودکان و نوجوانان وجود دارد.
سخن پایانی
دستزدن بدون اجازه به وسایل دیگران یکی از مشکلات نسبتا رایج در دوران کودکی است. برای حل این مشکل ابتدا باید دلایل بروز آن را بشناسید. ناآگاهی از معنای رفتار، کنترل تکانه ضعیف، انتقامگرفتن یا حسدورزی، فشار همسالان و مشکلات سلامت روانی از مهمترین دلایل بروز این مشکل هستند. نحوه مواجهه با این مشکل به سن‌وسال کودک بستگی دارد: به کودکان نوپا و کم‌سن‌وسال توضیحات کاملا شفافی درباره رفتار و غلط‌بودن آن بدهید و با کودکان دبستانی و نوجوانان جدی‌تر عمل کنید. هرگز هم از روش‌های غلطی مانند ترساندن یا ایجاد احساس گناه در کودکان استفاده نکنید، زیرا بر شکل گیری شخصیت کودک تأثیر منفی می‌گذارند.
سوالات متداول
- دلیل دزدی کودکان چیست؟
ناآگاهی از معنای رفتار، ضعف کنترل تکانه، گرفتن انتقام یا حسادتورزی به دیگران، فشار همسالان یا تحت تأثیر قراردادن آنها و مشکلات سلامت روان مانند عزتنفس پایین از مهمترین علل بروز این مشکل هستند. - با برداشتن بدون اجازه وسایل دیگران توسط کودکان پیشدبستانی چه کنیم؟
بهصورت کاملا عینی و ملموس به آنها درباره مالکیت خصوصی و چرایی نادرستی دستزدن به لوازم دیگران توضیح دهید. اگرچه این رفتار در کودکان پیشدبستانی نسبتا رایج است اما باید با جدیت برخورد کنید تا به سنین بالاتر کشیده نشود. - با رفتارهای دزدی کودکان چگونه برخورد کنیم؟
کاملا جدی و قاطعانه در مورد دلایل نادرستی این رفتار با آنها صحبت کنید. همچنین هر آنچه را از فروشگاه، همکلاسیها یا اعضای خانواده برداشته است باید به آنها برگرداند و بابت رفتارش معذرتخواهی کند.
