وقتی روی موبایل و تبلت، اپلیکیشن‌های مورد علاقه خودتان را نصب می‌کنید، زمانی که با خوشحالی گوشی هوشمندتان را به جدیدترین نسخه اندروید یا iOS آپدیت می‌کنید، وقتی که از دستگاه خودپرداز برای انجام کارهای مالی استفاده می‌کنید، در واقع در حال استفاده از محصول کار برنامه نویسی هستید. در این مقاله به معرفی رشته برنامه نویسی و شاخه های رشته برنامه نویسی پرداخته‌ایم. همچنین درباره راه‌های برنامه نویس شدن، انواع گرایش‌های این رشته و مشاغل مرتبط با آن، انتخاب رشته مناسب در دبیرستان برای برنامه‌نویس شدن، بازار کار و درآمد این رشته توضیح داده‌ایم که یکی از پرطرفدارترین شغل های پولساز ایران است.
آیا برای برنامه نویس شدن باید تحصیلات دانشگاهی داشت؟
حتما عبارت زبان برنامه نویسی را شنیده‌اید، علت این نام‌گذاری این است که مانند تمام زبان‌ها که برای برقراری ارتباط بین دو فرد ساخته شده‌اند، کدها در برنامه نویسی نیز، زبان انتقال اطلاعات بین انسان و ماشین هستند. اما شما باید علاوه بر آموختن الفبای این زبان، توانایی استفاده از آن‌ها جهت حل مسئله را نیز داشته باشید. به همین دلیل می‌توان گفت برنامه نویسی بیشتر یک مهارت است که میتوانید بدون اینکه در رشته خاصی تحصیلات دانشگاهی داشته باشید آن را کسب کنید. عناصر اصلی موفقیت در این مهارت، در واقع علاقه و پشتکار هستند و یکی از بزرگترین مزایای یادگیری کدنویسی این است که بسیاری از مشاغل مرتبط، نیازی به مدرک ندارند.
اگر سری به سایت‌های کاریابی بزنید یا تحصیلات برنامه‌نویس‌ها ارشد در شرکت‌های بزرگ مانند گوگل را بررسی کنید خواهید دید که نقش تحصیلات در استخدام یک برنامه نویس شدن چندان زیاد نیست، بلکه مهارت و تخصص حرف اول را می‌زنند. با تمام این‌ها، تحصیل در رشته مرتبط با برنامه نویسی مزایای متعددی باریتان دارد:
- کار شما را برای اشتغال، خصوصا در مراکز دولتی، راحت‌تر خواهد کرد.
- از این طریق زمینه علمی و آکادمیک لازم را کسب می‌کنید.
- با داشتن دانش در دروس مرتبط و موثر بر برنامهنویسی، تغییرات در برنامه‌های رایج و بازار کار به شما آسیب نمی‌زند و راحت‌تر میتوانید به تمام زبان‌ها مسلط شوید.
- در دانشگاه با اساتید آشنا خواهید شد و شبکه‌ای از دوستان برنامه نویس دارید که احتمالا در آینده به گسترش کار شما کمک می‌کنند.
- شاید علاقه‌ند باشید که از مزایای اجتماعی ادامه تحصیل استفاده کنید.
- دوره سربازی کوتاه‌تر هم می‌تواند دلیلی برای تحصیلات دانشگاهی باشد.
گرایش‌های مختلف رشته‌های دانشگاهی مهندسی کامپیوتر و علوم کامپیوتر ارتباط نزدیک‌تری با برنامه نویسی دارند اما رشته‌های دیگری مانند رشته آی تی و مهندسی برق هم واحدهای برنامه نویسی مرتبط با کار تخصصی خود را می‌گذرانند.
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیه‌های مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر می‌شود!
برای برنامه نویسی باید وارد چه رشته ای شد؟
یکی از سردرگمی‌های دانش‌آموزان این است که برای برنامه نویسی باید چه رشته ای بخوانیم؟ هرچند رشته برنامه نویسی درد انشگاه ارائه نمی‌شود و در واقع چنین عنوانی وجود ندارد. اما برای شروع مطالعه آکادمیک در رشته برنامه نویسی در دبیرستان باید وارد شاخه ریاضی شوید یا در یکی ار شاخه های رشته برنامه نویسی در هنرستان (رشته فنی و حرفهای یا کار و دانش) درس بخوانید. در نهایت انتخاب رشته به توانمندی‌ها، اهداف و مسیری بستگی دارد که برای خودتان در نظر گرفته‌اید و شاید بهتر باشد از مشاوره استفاده کنید تا به تصمیم شخصی دقیق‌تری برسید.
این دو مقاله در مورد مشاوره تحصیلی به شما کمک خواهند کرد: مشاوره تحصیلی در دبیرستان و چگونه مشاور تحصیلی انتخاب کنیم؟
رشته برنامه نویسی در کار و دانش
در شاخه کار و دانش امکان انتخاب رشته های برنامه نویسی مختلفی وجود دارد:
- رشته پایگاه داده
- رشته تولید و توسعه پایگاه‌های اینترنتی
- رشته برنامهنویسی بازی‌های رایانه‌ای
توانمندی‌های فنی برای جذب در بازار کار، مانند برنامه نویسی رایانه‌ای، کار با پایگاه داده و کار با نرم‌افزارها از جمله مباحثی هستند که در رشته برنامه نویسی در هنرستان کار و دانش، آموزش داده میشوند.
رشته برنامه نویسی در فنی حرفه ای
در شاخه فنی و حرفهای، رشته شبکه و نرم افزار رایانه برای علاقه‌مندان به برنامهنویسی مناسب است. دانش‌آموزان این رشته‌ها پس از پایان دوره دبیرستان، می‌توانند در مقطع کاردانی در رشته‌های مرتبط با برنامه نویسی مانند نرم‌افزار، سخت‌افزار و IT ادامه تحصیل بدهند و هیچ‌گونه محدودیتی برای ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر و اشتغال ندارند.
برای انتخاب رشته موفق سری هم به مقاله‌های راهنمای جامع انتخاب رشته نهم و شناسایی علاقه و استعداد دانش‌آموز در انتخاب رشته بزنید.
رشته برنامه نویسی در دبیرستان شاخه ریاضی فیزیک
دانش‌آموزان رشته ریاضی – فیزیک، از همان ابتدا با دروس ریاضی و فیزیک سر و کار دارند و به همین دلیل توانایی آن‌ها در حل مسئله و پیاده‌سازی نظام‌مند راه‌حل‌ها تقویت میشوند. هرچند کار در زمینه برنامه نویسی به رشته تحصیلی وابسته نیست، اما دانش‌آموزان رشته ریاضی-فیزیک، این فرصت ارزشمند را دارند که با ورود به رشته‌های متنوعی مانند مهندسی کامپیوتر، علوم کامپیوتر، مهندسی برق و سایر رشته‌های مرتبط با برنامهنویسی و فناوری و نیز تحصیل در دانشگاه‌های معتبر و ممتاز، بالاترین سطوح آموزشی را تجربه کنند. همچنین، آن‌ها می‌توانند با ورود به مقاطع تحصیلات تکمیلی، علاوه بر انجام پژوهش‌های لبه علم، فرصت همکاری با بهترین شرکت‌های دنیا را داشته باشند.
به همین دلیل است که به دانش‌آموزان توصیه می‌شود که اگر سودای رسیدن به قله‌های بلند موفقیت در برنامه نویسی را در سر می‌پرورانند، با ورود به رشته ریاضی- فیزیک و سپس گذراندن تحصیلات دانشگاهی، مسیر پیشرفت شغلی خود را هموار سازند. دانشجویان مهندسی کامپیوتر فرصت شرکت در المپیاد کامپیوتر را هم دارند. پیش از این همه چیز درباره المپیاد کامپیوتر را توضیح داده‌ایم. برای اطلاعات بیشتر در این مورد میتوانید دو مطلب منابع المپیاد کامپیوتر چه هستند؟ و برای موفقیت در المپیاد کامپیوتر چگونه درس بخوانیم؟ را مطالعه کنید.
برای برنامه نویسی در دبیرستان درس بخوانیم یا هنرستان؟
همانطور که گفته شد، دانش‌آموزانی که دوره متوسطه اول را به پایان می‌رسانند و علاقه‌مند به فعالیت در حیطه برنامهنویسی هستند، دو انتخاب متفاوت پیش رو دارند: دبیرستان و هنرستان. شاید در نگاه نخست چنین به نظر برسد که اگر کسی در مقطع متوسطه دوم، رشته برنامه نویسی هنرستان (یکی از دو شاخه فنی حرفهای یا کاردانش) را برگزیند، زودتر به دنیای برنامهنویسی پا می‌گذارد و برنامه‌نویس بهتری خواهد شد. اما این تصور لزوماً صحیح نیست و واقعیت چیز دیگری را نشان می‌دهد.
اگرچه شما بدون خواندن برنامه نویسی در رشته ریاضی هم میتوانید کد نویسی انجام بدهید، اما اگر قصد ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر را دارید یا به پژوهش و آموزش علاقه‌مند هستید، باید بدانید که مباحث تخصصی نرم‌افزار و هوش مصنوعی، نیاز به پایه قوی ریاضی، قدرت حل مسئله و توانایی طراحی دارند. اگر سابقه اغلب برنامه‌نویسان سطح بالای شرکت‌های پیشروی دنیا را بررسی کنیم، می‌بینیم که ویژگی بارز این افراد تحصیل در مقاطع بالای دانشگاهی، داشتن چارچوب فکری مبتنی بر نظم ریاضیاتی، توانایی حل مسئله و قابلیت پیاده‌سازی الگوریتم‌های دشوار است. کسب این توانایی‌ها تا حد زیادی به تحصیلات دوران دبیرستان و دانشگاه برمی‌گردد.
بازارکار و مشاغل مرتبط با برنامه نویسی
به دلیل تنوع در زبان‌های برنامهنویسی و کاربرد وسیع آن‌ها در مشاغل و فناوری، شغل‌های مرتبط با این رشته بسیار متنوع هستند. از طرفی ممکن است عناوین شغلی مرتبط با رشته برنامه نویسی به نظر مشابه یا کلی به نظر برسند اما در جزئیات تفاوت داشته باشند. پیش‌بینی می‌شود که استخدام برنامه‌نویسان در کل دنیا از سال ۲۰۲۳ تا ۲۰۳۰، حدود ۱۰ درصد کاهش یابد اما علی‌رغم کاهش نرخ اشتغال، به طور میانگین در طول یک دهه، ایجاد سالانه حدود ۹۷۰۰ فرصت شغلی جدید برای برنامه نویسان پیش‌بینی می‌شود.
بهترین زبان برنامه نویسی چیست؟
چیزی به نام بهترین زبان برنامه نویسی وجود خارجی ندارد. بهترین، با توجه به شرایط شما تعریف می‌شود. بنابراین برای پاسخ به این سوال که کدام زبان برنامه نویسی بهتر است باید بگوییم علاقه، درآمد مد نظر، امکان رشد، تنوع و وسعت بازار کار را در نظر بگیرید. توجه به آگهی‌های استخدام شرکت‌ها و استارتاپ‌ها، می‌توانند دید خوبی در این زمینه ایجاد کنند. البته یادتان باشد که نباید وسواس زیادی به خرج بدهید، چون یادگیری یک زبان برنامه نویسی، به آموختن بهتر سایر زبان‌ها نیز کمک می‌کند. در ادامه لیستی از بهترین زبان های برنامه نویسی حال حاضر را با توجه به آگهی‌های استخدام و نیاز صنایع جمع‌اوری کرده‌ایم که میتوانید از آن ایده بگیرید:
- کلوژور (Clojure)
- ارلنگ (Erlang)
- F#
- لیسپ (LISP)
- روبی (Ruby)
- الکسیر (Elixir)
- اسکالا
- پرل (Perl)
- Go یا Golang
- Rust
- OCaml
- Groovy
- Crystal
- Objective-C
- Bash یا Shell
زبان برنامه نویسی c همچنان یکی از پایه‌ای‌ترین زبان‌های برنامهنویسی برای یادگیری عمیق و مفهومی اساس برنامهنویسی است. هرچند می‌توان یادگیری هر زبانی را به صورت مجزا آغاز کرد اما بسیاری از برنامه‌نویسان توصیه می‌کنند که ابتدا با کلیات برنامهنویسی از طریق زبان c آشنا شوید. پیش از این در مطلبی به معرفی منابع یادگیری زیان برنامه نویسی c پرداخته‌ایم.
بهترین مشاغل برای برنامه نویسان
بهترین مشاغل برنامه نویسی بسته به علایق، تخصص، تجربه و اهداف شما متفاوت هستند. اگر دوست دارید مسائل پیچیده را تجزیه و تحلیل کنید، مهندسی سیستم‌های کامپیوتری می‌تواند مناسب باشد، زیرا این متخصصان سیستم‌ها و مشکلات شبکه را شناسایی و تصحیح می‌کنند. از طرف دیگر اگر جزئی‌نگر هستید، کنترل و تضمین کیفیت نرم افزار که هرگونه نقص و ناهماهنگی در نرم افزار را بررسی می‌کنند، گزینه خوبی است. در ادامه لیست بهترین شغل‌ها برای یک برنامه نویس و زبان برنامه نویسی مورد نیاز آن‌ها در جدول زیر آمده‌اند.
| رشته های برنامه نویسی | زبان برنامه نویسی مورد نیاز |
| توسعه دهنده Backend | Java, Ruby, Python, PHP, C#, Perl, C++ |
| مهندس امنیت سایبری | C, C++, Python, PHP, SQL |
| متخصص علم داده (دیتا ساینتیست) | Python, JavaScript, R, C++, SQL |
| توسعه دهنده Front End | JavaScript, HTML, CSS |
| توسعه دهنده Full Stack | Python, C#, JavaScript, HTML, CSS |
| توسعه دهنده بازی | C#, C++, Java, JavaScript, Python |
| توسعه دهنده اپلیکیشن | Python, C#, C++, PHP, JavaScript |
| مدیر محصول | Ruby, C#, Python, Java |
| توسعه دهنده نرم افزار | C++, Java, Python, Scala |
| توسعه دهنده اندروید | C, C++, Java, Python, Kotlin, C#, Corona, HTML, CSS, JavaScript |
| توسعه دهنده iOS | Objective-C, Swift |
| تحلیلگر سیستم | Python, Java, SQL |
| مهندس سیستم‌ها | C, C++, Java |
| طراح UI/UX | Python, Ruby, JavaScript |
برخی از ساده‌ترین زبان‌های برنامهنویسی برای یادگیری، پایتون و روبی هستند که در انواع مشاغل کدنویسی استفاده میشوند. پیشنهاد می‌کنیم درباره پایتون که یکی از پرطرفدارترین زبان‌های برنامهنویسی در حال حاضر است، سری به مطلب معرفی بهترین منابع یادگیری پایتون بزنید. همه موقعیت‌های ذکر شده در این مطلب، تا زمانی که دانش کدنویسی داشته باشید قابل دسترسی هستند.
درآمد برنامه نویسی
شاید یکی از انگیزه‌های اصلی افراد از ورود برنامه نویسی، درآمد بالای آن باشد. صحبت درباره درآمد و بازار کار برنامه نویسی به صورت کلی کار ساده‌ای نیست زیرا همانطور که گفته شد برنامه نویسی زمینه‌های مختلف کاری دارد و بر اساس اینکه با کدام زبان برنامه نویسی کار می‌کنید، چقدر روی کدنویسی تسلط دارید، سرعت کار شما چقدر است و چقدر به دنبال خلق ارزش و خدماتهستید، میزان درآمد متفاوت خواهد بود.
در ایران حداقل درآمد این رشته هنگام شروع کار، از دو الی سه میلیون تومان (در زمان نوشتن این مقاله) متغیر است که اگر علاقه‌مند باشید و پیشرفت کنید، میتوانید این مبلغ را تا سی میلیون تومان هم افزایش دهید. هرچند صحبت از حداکثر درآمد کار چندان دقیقی نیست، چون به میزانی که در کار خودتان نوآور باشید، درآمد بیشتری خواهید داشت. برنامه‌نویسان امکان همکاری در پروژه‌های خارجی را هم دارند. درآمد میانگین برنامه نویسی در دنیا نیز حدود ۶۸ هزار دلار در سال است. در جدول زیر متوسط درآمد سالیانه برخی از برنامهنویسی را در دنیا و سال ۲۰۲۳ مشاهده می‌کنید.
| شاخه های رشته برنامه نویسی | متوسط درآمد سالیانه در دنیا (دلار) |
| توسعه دهنده Full Stack | 130,620 |
| برنامه نویس پایتون | 111,300 |
| توسعه دهنده iOS | 120,00 |
تفاوت کدنویسی و برنامه نویسی چیست؟
در ادامه برای معرفی رشته برنامه نویسی شاید لازم باشد تفاوت آن را با کدنویسی روشن کنیم. همانطور که گفته شد، کدها مانند الفبا برای زبان برنامه نویسی هستند. از این رو، برخی از متخصصان بین کد نویسی و برنامه نویسی تفاوت قائل میشوند و اعتقاد دارند که هر برنامه نویس یک کد نویس است اما هر کدنویس، لزوما یک برنامه نویس نیست.
- کد نویسی را می‌توان تنها یک بخش از برنامه نویسی در نظر گرفت.
- نتیجه کار کدنویسی مجموعه‌ای از دستورات هستند اما برنامه نویسی، حوزه گسترده‌تری مانند ایجاد یک برنامه، اپلیکیشن یا ساخت یک وبسایت را شامل می‌شود.
- کد نویسی شامل کار با زبان ۰ و ۱ کامپیوتری و تبدیل ارتباطات یا دستورات انسانی به زبان ماشین است.
- یک کد نویس بر روی زبان‌های برنامه نویسی مختلفی مانند جاوا، سی شارپ، پایتون، R و غیره کار می‌کند. این زبان‌ها با ارائه دستورالعمل‌ها به کامپیوتر، به ایجاد و اجرای برنامه‌ها کمک می‌کنند.
- کد نویسی مانند نوشتن انشا است که می‌توان آن را در ساده‌ترین برنامه‌ها مانند نوت‌پد انجام داد. اما برنامه نویسی نیازمند برنامه‌های تخصصی‌تری برای آنالیز نتایج است.
- برنامه نویسی فرآیند طراحی و ساخت یک برنامه قابل اجرا برای به رسیدن به نتیجه محاسباتی خاص یا انجام یک کار خاص است.
- برنامه نویس وظیفه دارد که مشکلات موجود در کدها را تجزیه و تحلیل کرده و برای حل آن‌ها راه حل پیشنهاد کند.
- برنامه‌نویس باید علاوه بر دانش کدنویسی، تسلط گسترده‌تری روی ریاضیات، پیاده‌سازی الگوریتم‌ها و حل مسئله داشته باشد.
- برنامه‌ریزی برای تولید محصول مورد نظر (مثل اپلیکیشن، سایت، نرم‌افزار)، طراحی و مدلسازی، به کارگیری و پشتیبانی از محصول نهایی و پردازش داده‌ها و مدیریت پروژه، رشته فرآیندهایی هستند که برنامه‌نویسان انجام می‌دهند.
یادگیری کد نویسی
راه‌های زیادی مانند کلاس‌های کد نویسی آنلاین، دوره‌های مجازی و پروژه محور برای به دست آوردن دانش کد نویسی وجود دارند. یکی از محبوب‌ترین راه‌ها برای یادگیری کد نویسی در حال حاضر، برنامه‌های آموزشی تحت عنوان بوت کمپ‌های کدنویسی هستند. بوت کمپ کدنویسی یک برنامه آموزشی با هدف آماده‌سازی افراد مبتدی برای یادگیری یک حرفه خاص طراحی شده است. گذراندن بوت کمپ حتی در جستجو و یافتن شغل به شما کمک می‌کند. اکثر بوت کمپ‌ها یک مشاور یا مربی شغلی دارند که متقاضیان را در طول برنامه راهنمایی کرده و آن‌ها در ادامه برای نوشتن رزومه و مصاحبه شغلی آماده می‌کنند.
بوت‌کمپ کدنویسی برای انواع شغل‌ها مانند مهندسی نرم‌افزار، طراحی UI/UX، مهندسی امنیت سایبری و بسیاری از موقعیت‌های دیگر وجود دارند. گذراندن بوت کمپ کد نویسی چند ماه تا یک سال طول می‌کشد اما شهریه بسیار کمتری در مقایسه با مدرک دانشگاهی غیر دولتی دارد. برای هریک از این مشاغل لازم نیست تمام زبان‌های برنامه نویسی را یاد بگیرید، اما آشنایی با آن‌ها می‌تواند در ایجاد دید وسیع، خلاقیت و نگاه چند بعدی به مسائل، بسیار مفید باشد. در برخی از موقعیت‌های شغلی مانند طراح UI/UX و مدیر محصول، نیازی به یادگیری کدنویسی نیست با این حال، اگر می‌خواهید درآمد بالایی داشته باشید، شاید یادگیری کدنویسی، حتی در حد اصول اولیه لازم باشد زیرا مسیرهای شغلی بسیاری را به روی شما باز خواهد کرد.
سخن پایانی
برنامه نویسی کماکان در سال‌های بعد، متنوع‌ترین و پردرآمدترین رشته‌ها خواهد بود. در دو شاخه فنی حرفهای و و کاردانش، دروس مرتبط با برنامه نویسی گذرانده میشوند تا دانش‌آموزان با مهارت‌های اساسی و ابتدایی این مهارت آشنا شوند. موفقیت در این شغل، نیاز به پروش خلاقیت، قدرت حل مسئله و در عین حال کسب دانش لازم در محیط آکادمیک دارد. انتخاب رشته ریاضی در دبیرستان یا ورود به رشته های برنامه نویسی در هنرستان و فنی حرفهای بسته به علاقه و اهداف هر فرد، راه خوبی برای تضمین یک برنامه‌نویس حرفهای شدن در آینده است. اگر به دنیای تکنولوژی و کامپیوتر علاقه دارید، بد نیست کمی هم درباره رشته ای تی مطالعه کنید.
سوالات متداول
- آیا برای برنامه نویس شدن باید تحصیلات دانشگاهی داشت؟
خیر، برنامه نویسی حرفه و دانشی مستقل از رشته تحصیلی است. اما طبیعتا فردی که با دروس مرتبط با برنامهنویسی و منطق ریاضی آشنایی داشته باشد، توانایی بیشتری برای پیشروی در دنیای برنامه‌نویسان دارد. - برای برنامه نویسی باید چه رشته ای بخوانیم؟
میتوانید از دبیرستان وارد رشته ریاضی شوید و در آینده مهندسی کامپیوتر بخوانید. هرچند صرفا پایههای عمومی برنامهنویسی در دانشگاه تدریس میشوند. همچنین میتوانید وارد مدارس فنی حرفهای شوید که از پایه دهم به صورت تخصصی و عملیتر برنامهنویسی را در برنامه آموزشی خود دارند. - تفاوت کدنویسی و برنامه نویسی چیست؟
کدها مانند الفبای برنامه هستند و یک کدنویس بیشتر بر روی نوشتن با حروف الفبای برنامهنویسی تسلط دارد. در حالی‌که مهارت‌های مورد نیاز برای یک برنامه‌نویس گسترده‌تر است و در این مقاله مفصل راجع به تفاوت این دو توضیح دادیم.
