تا به حال شده کلی زمان بگذارید تا یک درس را بخوانید، بعد از بازگشتن به صفحه اول، ببینید که انگار هیچ نخواندهاید؟ شاید هم بدتر از آن، هر آنچه که خوانده بودید، درست سر جلسه امتحان، از ذهن شما پر کشیده و رفته است!
اغلب اوقات این مشکل به دلیل عدم استفاده از روش مطالعه صحیح است. شاید برای شما عجیب به نظر برسد، اما برای هر فردی روش مطالعه خاصی پاسخگو خواهد بود؛ کسی باید در شلوغی قرار گیرد و فردی دیگر به سکوت کامل نیاز دارد، گاهی هم تنها باید بدانیم که چگونه درس بخوانیم تا فراموش نکنیم.
از این رو ما در این مطلب از مجموعه مدارس سلام، بیش از ۲۰ روش مختلف درس حفظ کردن و درس خواندن بدون فراموش را برای شما آوردهایم. به این طریق میتوانید با این روشها قدرت خواندن، تمرکز کردن و به خاطر سپردن دروس برای امتحانات و کنکور را چندین برابر کنید!
آشنایی با عملکرد حافظه
پیش از آنکه روش صحیح مطالعه بدون فراموشی را یاد بگیرید، باید در ابتدا بدانید که اصلاً چه چیزی باعث فراموش کردن میشود. به عبارتی، حافظه و ذهن چگونه کار میکند. در این قسمت محدودیتها و نحوه عملکرد حافظه را برای شما مختصر توضیح خواهیم داد.
حافظه چطور کار میکند؟
حافظه یکی از مهمترین فرآیندهای ذهنی است که به ما کمک میکند اطلاعات را دریافت کنیم، آنها را نگه داریم و در زمان نیاز دوباره به خاطر بیاوریم. این فرآیند سه مرحله اصلی دارد:
- کدگذاری: در این مرحله اطلاعات تازه وارد ذهن میشود و بر اساس شکل ظاهری، صدا، معنا یا حتی حس لمس پردازش میشود. شیوه کدگذاری اهمیت زیادی دارد، چون تعیین میکند بعداً چقدر راحت میتوانیم اطلاعات را به یاد آوریم.
- ذخیرهسازی: اطلاعات ابتدا در حافظه کوتاهمدت قرار میگیرد. اینجا تنها چند ثانیه دوام میآورد و ظرفیت محدودی دارد. اگر بخواهیم این دادهها ماندگار شوند باید آنها را مرور و تکرار کنیم تا به حافظه بلندمدت منتقل شوند. حافظه بلندمدت گنجایش بسیار بالایی دارد و میتواند دانش و تجربهها را برای مدت طولانی در خود نگه دارد.
- بازیابی: زمانی که میخواهیم اطلاعات را به یاد آوریم، مغز آنها را از حافظه کوتاهمدت یا بلندمدت بیرون میکشد. بازیابی در حافظه کوتاهمدت بیشتر بهصورت مرحلهبهمرحله انجام میشود، اما حافظه بلندمدت با ایجاد ارتباطات و تداعیها امکان دسترسی به تجربیات، حقایق و آموختههای گذشته را فراهم میکند.
محدودیتهای حافظه
اگر به هر اندازه هم که درس میخوانید، باز برخی موارد را فراموش میکنید، مشکل از حافظه شما نیست؛ در واقع از آن بیش از توانش انتظار داشتهاید! تحقیقات روانشناسی نشان میدهد ظرفیت حافظه کاری بیشتر افراد حدود ۷ مورد و گاهی دو مورد کمتر یا بیشتر است. نتایج یک آزمایش با ده کلمه تصادفی هم همین را تأیید کرده چراکه بیشتر پاسخدهندگان تنها توانستند بین ۵ تا ۷ کلمه را درست به یاد بیاورند.
برای مثال، در زیر ۱۰ کلمه گذاشتهایم، یک دور آنها را بخوانید تا به خاطر بسپارید و سپس با چشمان بسته سعی کنید هر تعدادی که در ذهن دارید را بگویید:
مینا، روباه، کتاب، لیوان، پریز، صندلی، شلوار، قیمه، شانه، راهرو
چند کلمه یادتان ماند؟
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیههای مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر میشود!
اهمیت زمان و مکان در مطالعه
زمان و مکان، ستونهای اصلی تمرکز و تثبیت مطالب در حافظهاند. اگر بدانید چه ساعتی بیشترین انرژی ذهنی دارید و کدام فضا برایتان آرامشبخشتر است، کیفیت یادگیریتان چند برابر میشود:
انتخاب زمان برای مطالعه بدون فراموشی
ذهن هر فرد در ساعات خاصی از روز بیشترین تمرکز را دارد؛ برای بعضی صبحها طلایی است و برای برخی عصرها. پس باید ساعات اوج هوشیاری خود را بشناسید و مطالعه اصلی را به همان زمان بسپارید. تلاش در زمان خستگی یا حواسپرتی نتیجهای جز اتلاف وقت ندارد. ساختن عادت مطالعه در یک بازه ثابت روزانه، همراه با استراحتهای کوتاه و پاداشهای کوچک، به شما کمک میکند انگیزهتان پایدار بماند.
پیشنهاد مطالعه: بهترین زمان برای مطالعه دروس حفظی
انتخاب مکان برای مطالعه بدون فراموشی
مکان مطالعه باید هم از نظر ذهنی و هم از نظر محیطی به تمرکز شما کمک کند. فضای آرام، نور کافی و نظم در محیط، مغز را برای یادگیری آمادهتر میسازد. انتخاب یک جای ثابت برای درس خواندن به مغز سیگنال میدهد که زمان یادگیری رسیده و این تکرار به ایجاد عادت کمک میکند. اگر هر بار در مکانی آرام و بدون مزاحمت مطالعه کنید، ذهن شما راحتتر به حالت یادگیری میرود و احتمال فراموشی مطالب هم کاهش مییابد.
چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم؟
در این قسمت روشهای گوناگونی از روش صحیح مطالعه بدون فراموشی را برای شما گردآوری کرده و توضیح دادهایم:
۱. خودتان را با درس درگیر کنید.
هر چه بیشتر با مطلب درگیر شوید، ذهن فرصت بیشتری برای نگه داشتن آن پیدا میکند. سؤال بپرسید، زیر نکتهها را خط بکشید، بین موضوعات ارتباط برقرار کنید و حتی یک گفتگوی خیالی با دوست یا دبیر خود داشته باشید تا درس از حالت خشک و بیروح بیرون بیاید.
۲. برای کسی دیگری توضیح دهید.
وقتی مفاهیم را برای یک دوست، همکلاسی یا حتی صدای بلند خودتان بازگو کنید، مغز شما مجبور میشود دانستهها را مرتب کند و سادهتر بیان کند. این کار باعث میشود ضعفهایتان مشخص شود و برای مثال ببینید که در توضیح دادن، کدام قسمت را فراموش میکنید. در نتیجه یادگیری عمیقتری شکل میگیرد.
۳. با کاغذ و خودکار آشتی کنید.
بسیاری از دانشآموزان و دانشجویان خلاصهنویسی و نکتهبرداری انجام نمیدهند و یا از گوشی استفاده میکنند. در مجموع، نوشتن خلاصه، کشیدن نمودار یا طراحی نقشه ذهنی روی کاغذ حافظه را چند برابر فعالتر از تایپ کردن میکند. وقتی دست و چشم و ذهن همزمان درگیر میشوند، مسیرهای بیشتری در مغز ساخته میشود و فراموشی سختتر خواهد شد.
پیشنهاد مطالعه:۱۱ تکنیک حفظ کردن سریع
۴. از کدگذاری کمک بگیرید.
گاهی کافی است یک کلمه بامزه، یک شعر کوتاه یا حتی یک تصویر خلاقانه بسازید تا مفاهیم سخت در ذهن بچسبند. کدگذاری هنری است که یک لیست طولانی و پیچیده را به چند علامت ساده و بهیادماندنی تبدیل میکند.
برای مثال، برخی از افراد در سراسر جهان از تکنیک یادیار استفاده میکنند. حروف اول مجموعهای از کلمات را به هم میچسبانند و کلمهای جدید برای به خاطر سپردن کلیه کلمات میسازند. نمونه آن به خاطر سپردن نام سیارات مشتری، زحل، اورانوس و نپتون به شکل خلاصه مزان است!
۵. درس را برای خودتان جذاب کنید.
اگر موضوع خشک و خستهکننده به نظر میرسد، به آن رنگ و طعم بدهید. از مثالهای زندگی روزمره استفاده کنید، قصهای برایش بسازید یا حتی از طنز کمک بگیرید. وقتی مطلب حس شخصی و دلچسب پیدا کند، به سختی از ذهن پاک میشود. حتی اگر ارتباط علمی وجود ندارد، گاهی تنها ساخت یک تصویر ذهنی کمک میکند! برای مثال اگر درس درباره آب و دریاست، به باب اسفنجی فکر کنید.
پیشنهاد مطالعه: ۶ روش برای مطالعه درسی که دوست ندارید
۶. در کتابخانه یا با دیگران درس بخوانید.
بسیار از دانشآموزان درس را تا شب امتحان رها میکنند چراکه باور دارند «تا در شرایط و محیطش قرار نگیریم، نمیتوانیم شروع کنیم!» درس خواندن با دیگران ،حتی اگر افرادی غریبه در کتابخانه هستند، تمرکز، انگیزه و انرژی شما را بالا خواهد برد.
۷. موزیک گوش کنید.
موسیقی ملایم میتواند به مغز کمک کند ریتم یادگیری بگیرد. موسیقی مثل پسزمینهای آرام عمل میکند که حواسپرتیهای بیرونی را کم کرده و تمرکز شما را پایدارتر نگه میدارد. برخی از تحقیقات هم نشان دادهاند که وقتی همزمان به موسیقی گوش میدهید و درس میخوانید، مغز مجبور میشود این دو را سازماندهی کند که باعث یادگیری بهتر میشود.
۸. از چشم مغزتان کمک بگیرید.
ذهن تصاویر را هزار برابر سریعتر از کلمات پردازش میکند. هر جا میتوانید، مطلب را به صورت تصویری یا نمادین بسازید. حتی یک تصویر ذهنی ساده میتواند حکم کلید طلایی برای یادآوری باشد. برخی از افراد حافظه تصویری بسیار قوی دارند، اگر از این افراد هستید، برای دروس و مباحث سخت تصاویر مرتبط پیدا کنید تا با تصویر در ذهنتان حک شود!
۹. ارتباطات را پیدا کنید.
مطالب جدید را به دانستههای قدیمی وصل کنید. وقتی موضوعات در شبکهای از معناها کنار هم قرار بگیرند، حافظه مثل تار عنکبوت محکم میشود و رشتهها اجازه نمیدهند چیزی از ذهن فراموش شود.
پیشنهاد مطالعه: برنامهریزی درسی به سبک رتبهبرترها
۱۰. نقاشی یا تصویر بکشید.
گاهی بهترین پاسخ «چگونه درس بخوانم که در ذهنم بماند؟» یک کاغذ سفید و یک مداد است! به خصوص برای کسانی که عاشق هنر هستند. با چند خط ساده یا حتی شکلهای کودکانه، یک مفهوم را تبدیل به طرح کنید. مغز عاشق ترکیب خلاقیت و تصویر است و همین نقاشیهای ساده میتوانند راهی برای عبور از فراموشی باشند.
۱۱. درس و استراحت را تلفیق کنید.
مغز شما مثل یک عضله است، اگر بیوقفه تحت فشار باشد، خسته میشود. از تکنیک تایمر کمک بگیرید؛ ۲۵ دقیقه درس بخوانید و بعد ۵ دقیقه استراحت کنید. این روش برای کسانی که تمرکز پایین دارند و آغاز درس خواندن خوب است؛ پس از مدتی بهتر است آن را به ۴۵ دقیقه مطالعه و ۱۵ دقیقه استراحت تغییر دهید، البته به شرطی که زمان استراحت را تا یک ساعت در شبکههای اجتماعی غرق نشوید!
۱۲. یک الگو و عادت بسازید.
اگر با یک الگوی ثابت هر روز در زمان مشخص و مکان مشخص مطالعه کنید، ذهنتان بهطور ناخودآگاه آماده یادگیری میشود. عادت مثل امضای ثابتی است که تمرکز شما را سریعتر فعال میکند و به حافظه نظم میدهد.
۱۳. با خودتان حرف بزنید.
یکی از بهترین روشها برای مطالعه بدون فراموشی، استفاده از حواس مختلف بدن است. وقتی نکتهای را با صدای بلند برای خودتان بازگو میکنید، هم شنیداری فعال میشود و هم گفتاری. این دو مسیر همزمان باعث میشوند مطلب چند برابر محکمتر در حافظه بماند.
۱۴. روی یک درس تمرکز کنید.
پراکندهخوانی مثل دویدن در چند مسیر مختلف است که به هیچکدام نمیرسید. یک درس را انتخاب کنید و تمام انرژی خود را روی همان بگذارید تا مغز فرصت عمیق شدن و ساختن ارتباطهای محکم داشته باشد.
۱۵. به امتحان فکر نکنید.
استرس امتحان و کنکور مثل مهی است که جلوی دید ذهنی شما را میگیرد. بهجای ترس از نتیجه، روی فرایند یادگیری تمرکز کنید. وقتی خوب یاد گرفته باشید، امتحان یا کنکور تنها بهانهای برای نشان دادن آنچه که در چنته دارید، خواهد بود!
| نکته مهم: یکی از بهترین روشها برای مطالعه بدون فراموشی، تغییر دیدگاه است. با خود نگویید من اصلاً نمیتوانم تاریخ یا علوم را یاد بگیرم و در ذهنم نمیماند! عزت نفس داشته باشید و بدانید بهتر از آنچه که فکر میکنید، عمل خواهید کرد. این لحظه را فرصتی برای یادگیری مطالب جدید و کسب اطلاعات بدانید، نه زمانی برای درس خواندن و پاس شدن در امتحان! |
۱۶.حواسپرتیها را پشت سر بگذرید.
تلفن همراه، شبکههای اجتماعی یا حتی سر و صدا میتوانند حافظه شما را از مسیر خارج کنند. با خاموش کردن اعلانها، انتخاب مکان آرام یا استفاده از هدفون، کنترل محیط را به دست بگیرید تا مغز بدون مزاحمت کار خودش را انجام دهد. میتوانید با استفاده از حالت مزاحم نشوید تمامی اعلانها را غیرفعال کنید. اگر این کار برای شما سخت است، با خود بگویید که برای مثال ۲ ساعت کامل تمرکز و درس، سپس ۱۵ دقیقه بررسی اعلانها و پیامها!
۱۷. با شکم خالی درس نخوانید.
صبحانه نخوردن یکی دیگر از کارهای رایج بین دانشآموزان است و اگر بدون خوردن صبحانه بهپای درس خواندن بنشینید، به احتمال زیاد هیچچیز در ذهنتان نخواهد ماند! مغزی که سوخت کافی ندارد مثل ماشینی است که با باک خالی حرکت میکند. خوردن یک وعده سبک و سالم مثل میوه یا مغزها کمک میکند انرژیتان ثابت بماند و تمرکزتان از بین نرود.
۱۸. از دستان خود استفاده کنید.
همانطور که اشاره کردیم، برخی حافظه تصویری و برخی حافظه شنیداری خوبی دارند. در این میان برخی دیگر هم حافظه حرکتی عالی دارند.
برای مثال یکی از نشانههای برخورداری از حافظه حرکتی قوی، به خاطر سپردن حرکات ورزشی به راحتی است. در نتیجه یادداشتبرداری یا حتی توضیح دادن با حرکت دست، درست مانند زمان صحبت کردن، حافظه حرکتی شما را فعال میکند. وقتی دست درگیر باشد، مغز هم عمیقتر درگیر میشود و مطلب طولانیتر ماندگار خواهد شد.
۱۹. به اندازه کافی بخوابید.
بسیاری از دانشآموزان مشکل فراموش کردن دروس و عدم تمرکز دارند چون به اندازه کافی و حداقل 8 ساعت را نمیخوابند! خواب کافی مثل دکمه ذخیرهسازی است که همه آنچه در طول روز آموختهاید را به حافظه بلندمدت منتقل میکند. کمخوابی هم تمرکزتان را پایین میآورد و هم باعث فراموشی سریعتر میشود.
۲۰. قبل از خواب مرور کنید.
برخی تحقیقات نشان دادهاند که مرور مختصر درس پیش از خواب، به مغز فرصت میدهد هنگام خواب اطلاعات را تثبیت کند. این کار ساده به پردازش شبانه کمک میکند و باعث میشود صبح روز بعد نکات با وضوح بیشتری در ذهنتان حاضر باشند.
پیشنهاد مطالعه: چگونه درس بخوانیم؟
۲۱. باید تکرار کنید.
در نهایت، همانطور که احتمال زیاد بارها شنیدهاید، باید هر آنچه خواندهاید را تکرار و مرور کنید! بسیاری از افراد از این کار فرار میکنند، اما به طور معمول یک بار خواندن برای به خاطر سپردن همه نکات و جزئیات کافی نیست. در واقع بهترین روش صحیح مطالعه بدون فراموشی، همین مرور و تکرار است و اغلب دانشآموزان موفق در کنکور از روش تکرار فاصلهدار استفاده میکنند.
روش تکرار فاصلهدار یعنی مرور یک مطلب در بازههای زمانی مشخص مثل یک روز بعد، یک هفته بعد و یک ماه بعد. این فاصلهها باعث میشوند مغز هر بار دوباره مسیرهای حافظه را تقویت کند و مطالب به بخشی پایدار از ذهن تبدیل شوند.
جمعبندی
در نهایت، یادگیری پایدار تنها به حفظ کردن ساده محدود نمیشود و ترکیبی از درگیر شدن فعال با درس، انتخاب زمان و مکان مناسب، استفاده از تکنیکهایی مثل کدگذاری، تصویرسازی و تکرار فاصلهدار است که حافظه را تقویت میکند. وقتی مطالعه همراه با استراحت کافی، خواب منظم، تغذیه درست و مدیریت حواسپرتیها باشد، مغز بهترین شرایط را برای ذخیرهسازی و بازیابی مطالب خواهد داشت.
سؤالات متداول
- یادیار در مطالعه درسی چیست؟
یادیار در مطالعه درسی همان روشهای کدگذاری است که با رمز و نشانههای ساده، مطالب سخت را در ذهن ماندگار میکند. - آیا مطالعه بدون فراموشی ممکن است؟
مطالعه بدون فراموشی با انتخاب زمان و مکان مناسب، تکرار فاصلهدار و استفاده از روشهای فعال یادگیری امکانپذیر است. - چگونه درس را حفظ کنیم برای امتحان؟
برای حفظ درس قبل از امتحان باید با مرور فعال، خلاصهنویسی و بازگویی برای خود یا دیگران، مطالب را در حافظه بلندمدت تثبیت کنید. - چگونه درس بخوانیم که خسته نشویم و فراموش نکنیم؟
ترکیب مطالعه در بازههای کوتاه با استراحت، استفاده از تکنیک تایمر و جذاب کردن مطالب باعث میشود خسته نشوید و کمتر دچار فراموشی شوید.
