در نوزاد تازه متولد‌شده چیزی به‌نام عزتنفس (چه بالا و چه پایین) وجود ندارد؛ یعنی عزتنفس با کودکان زاده نمی‌شود (ژنتیکی نیست)، بلکه در مواجهه با محیط و بهمرور شکل می‌گیرد. شکل‌گیری عزتنفس در کودک بیش‌ازهمه وابسته به نحوه رفتار بزرگسالان با او و تجربیات محیطی‌اش است. در این‌جا کاری‌به‌کار تعاملات بزرگسالان و خصوصا والدین با کودک نداریم، زیرا در مقاله عزت نفس در کودکان درباره‌اش گفته‌ایم. هدف ما در این مقاله، غنی‌سازی تجربیات محیطی کودک به کمک ابزار بازی است. بازیهایی که مستقیم و غیرمستقیم به بهبود عزتنفس بچه‌ها کمک میکنند.
افزایش عزت نفس کودکان با بازی؟؟؟
بله؛ اهمیت بازی برای کودکان به‌حدی است که مهم‌ترین راهکار درمان مشکلات رفتاری و روانی در دوران کودکی هم بازی درمانی برای کودکان است. بازی در دوران کودکی به تمرین و تسلط بر مهارتهای موردنیاز در بزرگسالی کمک میکند. باوجودی‌که «احساس عزتنفس» مهارت نیست، اما مثل انجام مهارتها، به‌صورت ناخودآگاه عمل میکند. یعنی همان‌طور که یک دوچرخه‌سوار، بدون فکر، پایه‌دان می‌زند، احساسات ما درباره خودارزشمندی یا بی‌ارزشی وجود‌مان هم ناخودآگاه است. اما ارتباط این حرف‌ها با بازی برای افزایش عزتنفس کودکان چیست؟
اهمیت بازی در افزایش عزت نفس کودکان
نقش بازی در رشد کودکان چشمگیر است. ما در طول بازیها بدون اینکه کودکان متوجه شوند، می‌توانیم روی شکل‌دهی و تقویت عزت‌نفس‌شان کار کنیم. عزتنفس هم مثل دیگر ویژگی‌های شخصیتی و همچنین مهارتها وقتی شکل بگیرد و به‌حد مطلوبی برسد، به‌صورت خودکار انجام وظیفه میکند. خلاصه که:
- بازیها در محیطی امن و به دور از استرس‌های دنیای واقعی، به کودکان می‌آموزند که چگونه با خود حقیقی‌شان رفیق شوند و احساسی از خودارزشمندی پرورش دهند.
- بچه‌ها در دنیای واقعی دامنه اختیارات محدودی دارند. درنتیجه، کنترل و آزادی عمل کودکان در حین بازی، به‌خودی‌خود منبع قدرتمندی برای افزایش عزت‌نفس‌شان است.
کاربردی‌ترین بازیها برای افزایش عزت نفس کودکان
برای افزایش عزتنفس کودکان، توصیه روان‌شناسان بر انجام بازیهای اشتراکی (نه رقابتی) است. در بازیهای اشتراکی، همه با خیالی آسوده تمام داشته‌های‌شان را وسط می‌گذارند و حسی پایدار از خود، به‌عنوان عضوی از گروهی بزرگ‌تر، شکل می‌دهند. فراموش نکنید که:
- ما موجوداتی اجتماعی هستیم و بخش مهمی از هویت‌مان در تعاملات اجتماعی ساخته می‌شود.
- هرچه هویت اجتماعی منسجم‌تری داشته باشیم، احساس خودارزشمندی و کارآمدی بیشتری را تجربه می‌کنیم.
بنابراین، از اهمیت بازی های گروهی برای کودکان غافل نشوید.
بازی برای تفکر درباره عزت نفس
برای دست‌گرمی و جلب‌توجه کودک به وجود منحصربهفرد خود، با تمرین‌های خودآگاهی (اولین مهارت در آموزش مهارت های زندگی به کودکان) شروع می‌کنیم. آگاهی از وجود یگانه و بی‌همتای خود، اولین گام در رسیدن به احساس خودارزشمندی است. پس با تمرین‌های زیر، کودک را به تفکر درباره عزتنفس تحریک کنید:
آگاهی از اثرانگشت منحصربهفرد
یک بازی راه بیاندازید و درباره منحصربه‌فردبودن اثرانگشت کودک با او صحبت کنید.
وسایل مورد نیاز
- مداد،
- کاغذ،
- و استامپ یا ابزاری دیگر برای ثبت اثرانگشت
روش انجام
به شکل‌های متفاوتی می‌توان با اثرانگشت بازی ترتیب داد. مثلا:
- از کودک بخواهید دستش را روی کاغذ بگذارد و آن را نقاشی کند.
- بعد از نقاشی دست، اثرِ انگشت‌های مختلف را ثبت و به نقاشی اضافه کند.
- سپس نقاشی حاصل‌شده را برش دهید و از آن به‌عنوان عروسک خیمه‌شب‌بازی استفاده کنید.
- نمایش عروسکی کوتاهی راه بیندازید که در آن دست کودک درحال بیان چیزی در مورد خودش به اطرافیان است.
- دست خودتان یا دیگر اعضای خانواده و اطرافیان را هم طبق دستورالعمل بالا نقاشی کنید.
- به همراه کودک حدس بزنید که هر تصویر، متعلق به دست کدامیک از اعضا است.
- درنهایت، درباره منحصربه‌فردبودن اثرانگشت هر شخص برای کودک توضیح دهید.
پیشنهاد مطالعه: 10 بازی فکری برای کودکان در خانه
داستان سازی با ویژگی‌های شخصیتی کودک
کودکان عاشق شنیدن تعریف و تمجید و از آن بیشتر، داستان و قصه‌اند. پس یک‌بازی به شیوه زیر راه بیاندازید:
وسایل مورد نیاز
این بازی به ابزار خاصی نیاز ندارد.
روش انجام
داستان را با عنوانی جذاب که حاوی صفت خاصی برای کودک است، شروع کنید. مثلا:
- علیِ پرتلاش …
- فاطمه‌ی مهربان …
- حمیدِ شجاع …
- سفر پرماجرای نازنین …
از کودک بخواهید، جمله آغازین داستان را خودش بسازد و بعد از آن، شما و دیگر اعضای مشارکت‌کننده در بازی جمله‌ای به آن بیفزایید. ساختگی یا واقعی‌بودن داستان اهمیتی ندارد؛ مهم احساس ارزشمندی و خودآگاهی‌ای است که به کودک منتقل میکند.
پیشنهاد مطالعه: تاثیر داستان و قصه بر یادگیری کودکان
بازی با کفش دیگران راه رفتن
از بد و خوب مقایسه‌گری فعلا می‌گذریم. فقط همین‌قدر بدانید که راه‌رفتن با کشف دیگران و همدلی با آن‌ها در درک بهتر ما از خودمان و درنتیجه شکل‌دهی عزت‌نفس‌مان موثر است. برای افزایش همدلی کودکان، بازیهای این‌چنینی مفید است:
وسایل مورد نیاز
این بازی نیازمند وسیله‌ی خاصی نیست.
روش انجام
- از کودک بخواهید شبیه افراد یا شخصیت‌های خاصی در اتاق راه برود؛ مثلا شبیه قهرمانان ورزشی یا افراد مسن.
- یک سوتک تهیه کنید و به کودک بگویید هروقت سوت به صدا درآمد، باید سرجایش بایستد.
- سپس خودتان یا شخص دیگری که در بازی حضور دارد، ادای راه‌رفتن فرد یا گروه دیگری را در می‌آورد.
- این فرآیند را حداقل تا 5بار ادامه دهید.
بعد از اتمام بازی، در مورد شباهت‌ها و تفاوت‌های راه‌رفتن افراد مختلف با کودک صحبت کنید. برایش توضیح دهید که اگر همه ما شبیه هم رفتار می‌کردیم، دنیا چقدر جای کسالت‌آوری می‌شد! دقیقا مثل خاص‌بودن رنگ‌وبوی هر گلی، فردیت هرکدام از ما ارزشمند و خاص است. وقتی کودک به شخصیت دیگران احترام بگذارد، برای فردیت خودش نیز ارزش بیشتری قائل می‌شود.
پیشنهاد مطالعه: معرفی بازی های حسی برای کودکان
بازی برای ساخت عزت نفس
بازیهای بالا تنها 3بازی از بازیهای بی‌شمارِ مناسب برای شکل‌گیری پایه‌های عزتنفس و تصویری مثبت از خود است. در این قسمت، چندبازی برای با خودمهربان‌بودن یا به اصطلاح روان‌شناسان، خودشفقتی معرفی می‌کنیم. رفاقت با خود از مهم‌ترین ویژگی‌های کودکان باعزت‌نفس است و از بروز مشکلاتی مانند احساس گناه در کودکان جلوگیری میکند.
من دستامو دوست دارم، چون…
خودمهربانی با قدردانی از تک‌تک اعضای بدن شروع می‌شود. هرکدام از اعضای بدن، کارکرد خاصی برای‌مان دارند و احترام‌گذاشتن به آن‌ها یعنی احترام به وجود خود. در بازی «من دستامو دوست دارم، چون…»، به کودک کمک می‌کنیم تا از دست‌ها و اهمیت‌شان در زندگی شخصی‌اش آگاه‌تر شود.
وسایل مورد نیاز
- کاغذ،
- خودکار
- اگر کودک سواد خواندن و نوشتن دارد که چه بهتر. درغیراین‌صورت، خودتان توصیفات او از دستانش را یادداشت کنید.
روش انجام
- از کودک بخواهید دستش را روی کاغذ بگذارد و دور تا دور آن را بکشد.
- حالا در هر انگشت، دلیل دوست‌داشتن دستانش را بنویسد. مثلا دستان من خلاق، سریع و خوش‌خط و زیبا هستند.
- در کف دست، کارهایی که با دستان‌شان انجام می‌دهند را یادداشت کنند. مثلا غذاخوردن، نوشتن، کمک‌کردن و ساز زدن.
- از کودک بخواهید باتوجه به آن‌چه نوشته است، دستانش را به دیگر اعضای خانواده و دوستانش معرفی کند.
همین بازی ساده به کودک کمک میکند تا بیشتر قدر دست‌ها و دیگر اندام‌های بدن خود را بداند و درنتیجه، احساس ارزشمندی بیشتری بکند.
پیشنهاد مطالعه: بازی هایی برای افزایش خلاقیت کودکان
دریافت تعریف و تمجید با توپ‌بازی
شنیدن تعریف و تمجید، حس خیلی خوبی به ما می‌دهد. علاوه‌براین، ما با درونی‌سازی این تعریف‌ها، بهمرور حس عزتنفس قدرتمندی پیدا می‌کنیم. این بازی اگر به‌صورت گروهی انجام شود، بسیار جالب و هیجان‌انگیز است.
وسایل مورد نیاز
- توپ
روش انجام
- به‌صورت حلقه‌ای بنشینید.
- نفر اول توپ را به‌صورت تصادفی برای دیگری پرتاب میکند
- و در همین‌حال، یکی از ویژگی‌های خوب دریافت‌کننده توپ را نام می‌برد.
پیشنهاد مطالعه: بازی با توپ در خانه | 6 پیشنهاد توپ بازی
بازی «این منم» برای تقویت عزتنفس کودک
هرچه کلمات مثبت بیشتری را با اعمال و شخصیت خودمان تداعی کنیم، احساس عزتنفس بیشتری به ما دست می‌دهد. پس به کودکان کمک کنید تا برای توصیف اعمال و شخصیت‌شان، کلمات تحسین‌برانگیز بیابند.
وسایل مورد نیاز
- چند کارت
- مداد
روش انجام
- تعدادی کلمه مثبت مانند پرتلاش، دوستانه و مسئولیت‌پذیر را روی کارت‌های تهیه شده بنویسید.
- رفتارهای روزمره کودک مانند کمک در انجام کارهای خانه و درس‌خواندن را روی دسته‌ی دیگری از کارت‌ها بنویسید.
- از کودک بخواهید بین صفات مثبت و رفتارها پیوند برقرار کند و از آن‌ها برای توصیف رفتارهای خودش استفاده کند. مثلا بگوید: «من در انجام کارهای خانه مسئولیت‌پذیر هستم.»
پیشنهاد مطالعه: معرفی بهترین بازی های دونفره خانگی
بازی برای افزایش اعتماد به نفس
اعتماد به نفس در کودکان ارتباط نزدیکی با عزتنفس دارد. هرچه اعتماد بیشتری به خودمان در انجام کارها و مسئولیت‌های مختلف داشته باشیم، احساس عزتنفس بیشتری هم می‌کنیم. پس با تقویت مهارتهایی مانند آموزش مهارت حل مسئله به کودکان و نوجوانان، به‌صورت غیرمستقیم به افزایش عزت‌نفس‌شان کمک کرده‌ایم.
«خرس خوابیده»؛ یک بازی جذاب برای تقویت عزتنفس کودک
این بازی بر حفظ خونسردی، سرعت عمل و بهبود عملکرد در شرایط استرس‌زا تاکید دارد و به‌صورت زیر اجرا می‌شود:
وسایل مورد نیاز
- یک صندلی
- دسته‌کلید
روش انجام
- یک‌نفر از اعضای شرکت‌کننده در بازی نقش خرس را بازی میکند.
- این فرد با چشم‌بند روی صندلی در کنار اتاق یا در وسط گروه می‌نشیند.
- یکی از اعضای گروه (فقط یکی)، با انتخاب رئیس گروه به‌سمت دسته‌کلید قرارگرفته در زیر صندلی حرکت میکند.
- اگر کودک بتواند قبل از اینکه خرس او را تشخیص دهد و با دست نشانش دهد، کلیدها را بردارد، برنده است و خرس جدید بازی می‌شود.
این بازی به کودک کمک میکند تا اهمیت مسائلی مانند توجه به جزئیات و خودکنترلی را در فرآیند حل مسئله بهتر متوجه شود.
پیشنهاد مطالعه: معرفی 10 بازی با کاغذ
بازی «تغییرم را کشف کن»
دقت‌نظر و جزئی‌نگری از مهارتهای ضروری در حل مسئله موثر است و اعتماد‌به‌نفس‌مان را ارتقا می‌دهد. بازی «تغییرم را کشف کن»، مهارت مشاهده، حافظه فعال و آگاهی از دیگران را در کودکان تقویت و آن‌ها را نسبت به ویژگی‌های ظاهری‌شان حساس‌تر میکند.
وسایل مورد نیاز
این بازی به ابزار خاصی نیاز ندارد.
روش انجام
- یکی از اعضای شرکت‌کننده در بازی از اتاق خارج می‌شود.
- یکی‌دیگر از شرکت‌کنندگان، چیزی را در ظاهرش تغییر می‌دهد. مثلا پیراهنش را عوض یا کلاه سر میکند.
- کودک خارج‌شده، باید دوباره به اتاق برگردد و تشخیص دهد که چه‌چیزی در چه‌کسی تغییر کرده است.
بعد از انجام بازی، درباره‌ی مهارتهای مشاهده‌گری و نگاه دقیق به تغییرات که در برابر «نگاه سرسری به موضوعات» قرار دارد، با کودک صحبت کنید. تاکید که برای حل مسئله، باید بتوان به‌دقت همه جوانب را بررسی کرد تا به تصمیم درستی رسید.
«اینکارو کن؛ اونکارو کن»؛ یک بازی جذاب برای افزایش خودکنترلی و تاب‌آوری
شاید با خودتان بگویید که خودکنترلی و تاب‌آوری کودکان چه ارتباطی با عزتنفس و اعتماد‌به‌نفس‌شان دارد. برای اجتناب از زیاد‌ه‌گویی شما را به مقاله خودکنترلی در کودکان ارجاع دهیم. این بازی برای افزایش تمرکز کودکان هم مفید است. این بازی اقتباسی از بازی معروف «سایمون می‌گه» است.
وسایل مورد نیاز
برای انجام این بازی به ابزار خاصی نیاز ندارید.
روش انجام
- فردی (ترجیحا بزرگسال) به‌عنوان رهبر بازی انتخاب می‌شود.
- شرکت‌کنندگان یک حلقه تشکیل می‌دهند و سپس بازی آغاز می‌شود.
- رهبر بازی حرکاتی مانند روی یک‌پا ایستادن و گرفتن گوش را اجرا میکند.
- درحین اجرای حرکت دو دستور «اینکارو کن» و «اینکارو نکن» توسط رهبر داده می‌شود.
- هنگام دستور «اینکارو کن»، دیگر کودکان باید حرکت موردنظر را تقلید کنند.
- هنگام دستور «اینکارو نکن»، دیگر شرکت‌کنندگان باید بی‌حرکت در جای خود بمانند.
- هر بازیکنی که اشتباه کند، به میانه حلقه می‌رود تا جایی که همه بالاخره از روی خستگی یا حواسپرتی اشتباه کنند و حلقه اصلی خالی شود.
در مورد اهمیت خودآگاهی و توجه به اعمال خود با کودک صحبت کنید. همچنین درباره اهمیت تکرار و تمرین در تسلط بر وظایف و مهارتها برایش توضیح دهید.
اسباب بازی برای تقویت اعتماد به نفس و عزت نفس کودکان
بازی و اسباب‌بازی بهدلیل افزایش افزایش آزادی عمل و تقویت مهارتهای جانبی موثر بر عزتنفس مانند خلاقیت و حلمسئله، به‌خودی‌خود در تقویت عزتنفس کودکان موثر است. اما اگر به‌دنبال بازیهایی هستید که تاثیر مستقیم‌تری بر تقویت این مسئله دارند، بازیهای زیر را به شما پیشنهاد می‌کنیم:
- اسباب‌بازی انگشت‌نگاری (اثرانگشت)
- اسباب‌بازی‌های کاربردی مانند کامیون حمل زباله، چراغ قوه، دوربین شکاری
- بازیهای علمی مانند کیت آزمایشگر طبیعت و راه‌اندازی کارگاه تجربی در خانه
- ابزارهای کاربردی اسباب‌بازی مانند جعبه کمک‌های اولیه، لوازم آشپزخانه، وسایل پزشکی و ابزارهای مکانیکی
پیشنهاد مطالعه: مقایسه اسباب بازی سنتی با دیجیتال
سخن پایانی
یکی از بهترین راهکارها برای افزایش عزتنفس کودکان استفاده از بازی و اسباب‌بازی است. جدای از آزادی عمل کودکان درحین بازی، می‌توان محتوای بازیها را به‌‌گونه‌ای سامان‌دهی که که مهارتهای موردنیاز برای تقویت عزتنفس را شامل شوند. احتمالا در طول خواندن مقاله متوجه شدید که بازیها مستقیما عزتنفس را افزایش نمی‌دهند، بلکه زمینه‌های تقویت عزتنفس را فراهم میکنند. مثلا در طول بازی اثرانگشت، کودک از وجودِ منحصربهفرد خود آگاه می‌شود. این آگاهی نیز به‌نوبه‌خود، به شکل‌گیری عزتنفس کودک کمک میکند. پس آن‌ها را راه‌حل قطعی افزایش عزتنفس در نظر نگیرید و از بازی در کنار سایر روش‌ها استفاده کنید.
سوالات متداول
- چرا بازی به افزایش عزتنفس کودک کمک میکند؟
زیرا کودکان عاشق بازیکردن هستند. بازیها فرصتهای مناسب و فراوانی را برای تقویت مهارتهای موثر بر عزتنفس مانند خودآگاهی و حل مسئله فراهم میکنند. تقویت این مهارتها نیز بهمرور باعث افزایش عزتنفس کودکان میشوند. - چه بازیهایی برای تقویت عزتنفس کودکان وجود دارد؟
بازیهای زیادی برای افزایش عزتنفس کودکان وجود دارد. ما در این مقاله چند بازی مناسب از جمله اثرانگشت منحصربهفرد، داستان با نقاطقوت کودک و من دستامو دوست دارم، چون… ، را برایتان آوردهایم. - چگونه اعتمادبهنفس کودک را با بازی افزایش دهیم؟
افزایش اعتمادبهنفس تحتتاثیر مهارتهایی مانند حلمسئله و خودکنترلی است. بازیهایی مانند «خرس خوابیده»، «تغییرم را کشف کن» و «اینکارو کن؛ اونکارو نکن»، بهدلیل تقویت این مهارتها به افزایش اعتمادبهنفس کودکان میانجامند.
