در این مطلب به شما ساختار و کاربرد فعل آینده را آموزش خواهیم داد؛ در این جمله، یک فعل مستقبل به کار رفته است! وقتی میخواهیم درباره کاری حرف بزنیم که هنوز انجام نشده و در آینده قرار است اتفاق بیفتد، سراغ فعل «مستقبل» یا همان «فعل آینده» میرویم. برای مثال، وقتی میگوییم «خواهم رفت»، «خواهد آمد» یا «خواهیم دید»، در واقع داریم از فعلی استفاده میکنیم که نشان میدهد زمان انجام کار هنوز نرسیده است.
در زبان فارسی، شناخت فعل آینده یا همان فعل مستقبل کمک میکند جملهها را دقیقتر بنویسیم و بهتر حرف بزنیم و بدون آن حتی صحبت درباره آینده و اهداف ممکن نبود. اگر میخواهید یاد بگیرید فعل آینده چطور ساخته میشود و در چه موقعیتهایی به کار میرود، تا انتهای این مطلب از آموزشهای ادبیات و فارسی مجموعه مدارس سلام همراه ما بمانید؛ قرار است با زبانی ساده و مثالهای کاربردی و قابلدرک، یکی از کاربردیترین بخشهای دستور زبان فارسی را یاد بگیرید.
فعل مستقبل چیست؟
فعل مستقبل یا فعل آینده یک از انواع فعل است و به فعلی گفته میشود که انجام شدن کار را در زمانی بعد از زمان حال نشان میدهد. یعنی کاری که هنوز اتفاق نیفتاده اما قرار است یا انتظار میرود که انجام شود.
برای نمونه، «من فردا به مدرسه خواهم رفت» یا «او امسال ازدواج خواهد کرد»، فعل «خواهم رفت» و «خواهد کرد» نشان میدهند که عمل در آینده انجام میشود.
در زبان فارسی برای ساختن فعل آینده، از «خواستن» به عنوان فعل کمکی استفاده میشود که با بن ماضی فعل اصلی ترکیب میشود. به این ترتیب جملههایی مانند «خواهم نوشت»، «خواهی گفت» و «خواهند آمد» ساخته میشوند. این ساختار کمک میکند تا بتوانیم درباره برنامهها، تصمیمها یا اتفاقهای احتمالی آینده حرف بزنیم.
پیشنهاد مطالعه: فعل چیست؟
نکته مهم: فعل آینده در فارسی اغلب اوقات نوشتار رسمی یا متون ادبی به کار میرود و در گفتار روزمره، به طور معمول از زمان حال برای بیان آینده استفاده میکنیم. برای مثال، به جای گفتن «خواهم رفت» میگوییم «میروم» یا «میخواهم بروم». با این حال، در متون درسی، انشاها و نوشتههای رسمی، دانستن و درست به کار بردن فعل مستقبل اهمیت زیادی دارد.
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیههای مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر میشود!
ساختار فعل مستقبل
ساختار فعل آینده یا همان فعل مستقبل در فارسی از ترکیب فعل کمکی «خواستن» با بن مضارع فعل اصلی ساخته میشود. این ساختار نشان میدهد کاری قرار است در زمانی بعد از حال انجام شود. برای مثال در جمله «من خواهم نوشت»، «نوشت» بن مضارع نیست، بلکه «نويس» بن مضارع است که با صرف فعل «خواستن» ترکیب شده و به عبارتی از این ساختار استفاده شده است:
بن مضارع «خواه» + شناسه + بن ماضی فعل اصلی
| شخص | ساختار | مثال با فعل «نوشتن» |
| من | خواهم + بن ماضی | خواهم نوشت |
| تو | خواهی + بن ماضی | خواهی نوشت |
| او | خواهد + بن ماضی | خواهد نوشت |
| ما | خواهیم + بن ماضی | خواهیم نوشت |
| شما | خواهید + بن ماضی | خواهید نوشت |
| آنها | خواهند + بن ماضی | خواهند نوشت |
در همه این حالتها، فعل «خواستن» صرف میشود و بن مضارع فعل اصلی بدون تغییر بعد از آن میآید.
پیشنهاد مطالعه: فعل مضارع
مثال فعل مستقبل
- من به مدرسه خواهم رفت.
- تو غذای امروز خودت را خواهی پخت.
- او کتاب جدیدش را خواهد خواند.
- ما دوستان قدیمیمان را خواهیم دید.
- شما لباسهای تابستانی خواهید خرید.
- آنها خانهای زیبا در روستا خواهند ساخت.
- من زبان انگلیسی خواهم آموخت.
- تو حقیقت را خواهی گفت.
- او به بهانههای کودکانه خواهد خندید.
- ما درختی در حیاط خانه خواهیم کاشت.
منفی کردن فعل مستقبل
برای منفی کردن فعل آینده یا همان فعل مستقبل در فارسی، کافی است واژهی «نـ» را به ابتدای فعل کمکی «خواستن» اضافه کنیم. یعنی بهجای «خواهم»، «خواهی»، «خواهد» و… از شکلهای منفی آنها یعنی نخواهم، نخواهی، نخواهد، نخواهیم، نخواهید و نخواهند استفاده میکنیم. به طور خلاصه، ساختار منفی کردن فعل مستقبل به این شرح است:
ن + بن مضارع «خواه» + شناسه «ـَم، ی، …، ـیم، ـید، ند» + ماضی فعل اصلی
در واقع ساختار کلی جمله تغییری نمیکند و فقط همین پیشوند «نـ» اضافه میشود. برای مثال، جمله «من به مدرسه خواهم رفت» در حالت منفی میشود «من به مدرسه نخواهم رفت». همین قاعده در تمام اشخاص یکسان است.
چند نمونه دیگر:
- تو امروز چیپس و پفک نخواهی خورد.
- ما در مسابقه شرکت نخواهیم کرد.
- آنها به مهمانی نخواهند آمد.
در این جملهها همان فعل آینده به کار رفته، فقط پیشوند منفی «نـ» به فعل کمکی اضافه شده تا نشان دهد کاری در آینده انجام نخواهد شد.
مجهول کردن فعل آینده
فعل مجهول، فعلی است که فاعل آن مشخص نبوده و یا مهم نیست و تأکید در آن بر روی خود عمل است. برای مجهول کردن فعل آینده یا فعل مستقبل فارسی، چند مرحله ساده وجود دارد که به راحتی میتوان آن را یاد گرفت:
مرحله ۱:
در ابتدا باید بدانیم فعل آینده از دو بخش ساخته شده است:
- فعل کمکی «خواستن» که صرف میشود (مثلاً خواهم، خواهی، خواهد…)
- بن مضارع فعل اصلی که همان عملی است که قرار است انجام شود (مثل رفتن، نوشتن، خواندن)
مثال: من درس خواهم خواند.
فعل کمکی: خواهم
فعل اصلی: خواند
مرحله ۲:
در فارسی برای ساختن جمله مجهول، فعل اصلی را به صورت «شده» یا همان صفت مفعولی میآوریم تا نشان دهد فاعل معلوم نیست یا اهمیت ندارد. سپس بن مضارع «خواه» را حفظ کرده و به فعل کمکی «شد» اضافه میکنیم:
خواندن: خوانده خواهد شد
نوشتن: نوشته خواهد شد
ساختن: ساخته خواهد شد
مرحله ۳:
فعل کمکی «خواستن» را با «شده خواهد شد» ترکیب میکنیم و فاعل جمله در جای خودش میآید یا میتوان آن را حذف کرد:
این کتاب در کلاس درس توسط من خوانده خواهد شد.
خانه تا فردا صبح نظافت خواهد شد.
نکات مهمی که باید در خصوص مجهول کردن فعل مستقبل بدانید هم به این ترتیب هستند:
- اگر بخواهیم جمله منفی باشد، کافی است «نـ» را به «خواهد» اضافه کنیم: این کتاب توسط من خوانده نخواهد شد.
- ترتیب جمله به شکل مفعول + فاعل + فعل تبدیل میشود.
- مجهول کردن بیشتر برای متون رسمی، گزارشها و نوشتار اداری کاربرد دارد.
- فقط جملات دارای مفعول را میتوانیم مجهول کنیم.
پیشنهاد مطالعه:ٖ انواع فعل ماضی چیست؟
کاربردهای فعل آینده
برخلاف انواع فعل ماضی، فعل آینده کمتر استفاده میشود. با این حال، کاربردهای آن را میتوانیم در موارد زیر خلاصه کنیم:
بیان اتفاقی در آینده:
وقتی میخواهیم عملی را که هنوز انجام نشده و قرار است در آینده اتفاق بیفتد نشان دهیم، از فعل آینده استفاده میکنیم. این کاربرد سادهترین و رایجترین حالت فعل مستقبل است.
مثالها:
- من فردا به کتابخانه خواهم رفت.
- او شب امتحان مطالعه خواهد کرد.
- ما آخر هفته فیلم خواهیم دید.
بیان احتمالات:
فعل آینده میتواند برای نشان دادن چیزی که ممکن است در آینده اتفاق بیفتد یا حدس زده میشود، به کار رود. در این حالت، جمله جنبه پیشبینی یا احتمال دارد.
مثالها:
- فردا باران خواهد بارید.
- او امسال در مسابقه شرکت خواهد کرد
- تیم ما در بازی بعدی پیروز خواهد شد.
بیان شروط:
وقتی عملی به شرط انجام کاری دیگر وابسته است، از فعل آینده همراه با «اگر» یا ساختار شرطی استفاده میکنیم. این کاربرد برای بیان نتیجه یا پیامد احتمالی شرط به کار میرود.
مثالها:
- اگر درس بخوانی، نمره خوبی خواهی گرفت.
- اگر هوا خوب باشد، ما به پارک خواهیم رفت.
- اگر او به موقع برسد، مهمانی شروع خواهد شد.
نمونه سؤال فعل آینده
- جمله «من به سینما خواهم رفت» فعل آینده دارد یا حال؟
جواب: فعل آینده - شکل منفی مستقبل دوم جمع مفرد از فعل «نوشتن» چیست؟
جواب: تو نخواهی نوشت - در جمله «میز صبحانه مرتب خواهد شد»، فعل مجهول است یا معلوم؟
جواب: مجهول - جملهای با فعل آینده بساز که نشاندهنده شرط باشد.
جواب: اگر این مسائل را حل کنم، ریاضی را بهتر یاد خواهم گرفت. - جملهای بساز که فعل آینده بیانگر احتمال باشد.
جواب: فردا احتمال دارد که هوا بارانی باشد.
سخن پایانی
در این مطلب به بررسی کامل فعل مستقبل فارسی یا همان فعل آینده پرداختیم. اگرچه این فعل در گفتگوی روزمره خیلی کم استفاده میشود، اما در نگارش رسمی، انشا و موقعیتهای اداری یا رسمی اهمیت زیادی دارد. به همین دلیل باید به خوبی با ساختار فعل مستقبل، منفی و مجهول آن آشنا شوید و نکات این مطلب را به خاطر بسپارید.
سؤالات متداول
- فعل مستقبل در فارسی هفتم چیست؟
فعل مستقبل همان فعل آینده است که انجام کاری را در زمان بعد از حال نشان میدهد، مثل «خواهم رفت». - چگونه فعل آینده را منفی کنیم؟
برای منفی کردن، پیشوند «نـ» را به فعل کمکی «خواستن» اضافه میکنیم، مثل «نخواهم رفت».
