اشکال هندسی از جنبههای مختلفی مانند تعداد ضلع‌ها و راس‌ها (گوشه‌ها)، طول ضلع‌ها، تعداد ابعاد و منتظم یا نامنتظم‌بودن با هم قابل مقایسه‌اند. در این مقاله ابتدا مختصری درباره اشکال هندسی مختلف صحبت می‌کنیم و سپس به بررسی تفاوت و شباهت اشکال هندسی از جنبههای مختلف می‌پردازیم.
تعریف اشکال هندسی
شکل‌های بسته‌ای را که از ترکیب تعدادی پاره‌خط ساخته میشوند، اشکال هندسی می‌گویند. هر کدام از این شکل‌های هندسی دارای نام خاصی مانند مربع، مثلث، مستطیل، متوازیالاضلاع و لوزی هستند. ما هر روز تعدادی از این شکل‌های هندسی را در محیط اطرافمان مشاهده می‌کنیم؛ به‌عنوان‌مثال:
- اکثر درها و پنجره‌ها به‌شکل مستطیل یا مربع‌اند.
- بیشتر میوه‌ها شبیه دایره و بیضی‌اند.
- اکثر توپ‌های ورزشی کاملا دایره‌ای شکل‌اند.
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیه‌های مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر می‌شود!
انواع اشکال هندسی
پیش از صحبت درباره تفاوت و شباهت اشکال هندسی، بیایید نگاهی به انواع اشکال هندسی و مهم‌ترین ویژگی‌های آن بیندازیم. اشکال هندسی در کلی‌ترین تقسیم‌بندی به ۲ دسته اشکال هندسی دوبعدی (ساده) و سه‌بعدی تقسیم میشوند:
- اشکال هندسی دوبعدی: اشکال دوبعدی مسطح هستند و از ۲ بعد یا ۲ محور طول و عرض تشکیل شده‌اند. شکل‌هایی مانند مربع، مثلث، مستطیل، لوزی، متوازیالاضلاع و ذوزنقه در این طبقه قرار میگیرند.
- اشکال هندسی سه بعدی: اشکال سه‌بعدی علاوه بر طول و عرض، دارای بعد سومی به‌نام ارتفاع نیز هستند. سازه‌های واقعی و سه‌بعدی مکعب مربع، مکعب مستطیل، استوانه و کره در این دسته قرار میگیرند.
معیارهای تشخیص تفاوت و شباهت اشکال هندسی
قبل از اینکه به سراغ بررسی تفاوت و شباهت اشکال هندسی برویم و آن‌ها را دو به دو با یکدیگر مقایسه کنیم، بیایید نگاهی به معیارهای تشخیص تفاوت‌ها و شباهت‌های شکل‌های هندسی مختلف بیندازیم:
تعداد اضلاع و راس ها (گوشه‌ها)
از مهم‌ترین معیارهای بررسی تفاوت و شباهت اشکال هندسی‌ست، زیرا تغییر در تعداد ضلع‌ها، تفاوت‌های زیادی را بین شکل‌های هندسی رقم می‌زند. مربع، مستطیل، ذوزنقه و لوزی همه ۴ ضلع و ۴ راس دارند، اما مثلث‌ها ۳ ضلع و ۳ راس دارند. اکثر اوقات تعداد ضلع‌ها و تعداد راس‌های اشکال هندسی با هم برابرند، اما همیشه هم این‌گونه نیست؛ به‌عنوان‌مثال، اگرچه استوانه دارای ۲ ضلع است، اما هیچ راسی ندارد.
طول اضلاع
شکل‌های مختلف دارای طول ضلع‌های مختلف هستند؛ مثلا مربع دارای ۴ ضلع برابر است، اما ضلع‌های مستطیل دو به دو با یکدیگر مساویاند. مثلث‌ها نیز بر اساس تعداد ضلع‌هایشان به انواع مختلفی مانند متساوی‌الاضلاع، مختلف‌الاضلاع و متساوی‌الساقین تقسیم میشوند. اگر طول ضلع‌های یک شکل هندسی با هم برابر باشند، آن شکل هندسی را «منتظم» و اگر برابر نباشند، «نامنتظم» می‌گویند.
خط تقارن
یکی‌دیگر از تفاوت‌های عمده اشکال هندسی با یکدیگر، وجود و عدم وجود خط تقارن در آن‌هاست. برخی از اشکال هندسی مانند مربع و مستطیل بیش از یک خط تقارن دارند و برخی دیگر مانند مثلث مختلف‌الاضلاع، هیچ خط تقارنی ندارند.
وجه یا رویه
اشکال هندسی سه‌بعدی مانند مکعب و استوانه بیش از یک سطح یا وجه دارند؛ به‌عنوان‌مثال، مکعب مربع و مکعب مستطیل ۶ وجه یا سطح دارند، اما استوانه ۳ سطح دارد. «وجه یا رویه از ویژگی‌های تاثیرگذار بر تفاوت و شباهت اشکال هندسی»
تفاوت و شباهت اشکال هندسی | بررسی موردی
حالا که با معیارهای سنجش تفاوت و شباهت اشکال هندسی و ویژگی‌های آن‌ها آشنا شدیم، بیایید شباهت این شکل‌ها را دو به دو بررسی کنیم:
تفاوت و شباهت مربع و مثلث
| شکل | مربع  | مثلث  |
| تعداد ضلع‌ها | مربع ۴ ضلع دارد. | مثلث ۳ ضلع دارد. |
| تعداد راس‌ها | مربع ۴ راس (گوشه) دارد. | مثلث ۳ راس (گوشه) دارد. |
| طول ضلع‌ها | ضلع‌های مربع با هم مساویاند. | ضلع‌های مثلث بسته به نوع آن مساوی یا نامساوی‌اند:ضلع‌های مثلث متساوی‌الاضلاع با هم مساویاند.مثلث متساوی‌الساقین ۲ ضلع مساوی دارد.مثلث قائم‌الزاویه گاهی ۲ ضلع مساوی دارد و گاهی هر ۳ ضلع آن نامساوی‌اند.مثلث مختلف‌الاضلاع ۳ ضلع نامساوی دارد. |
| اندازه زاویه‌ها | ۴ ضلع مربع دارای زاویه قائمه (۹۰ درجه) هستند و مجموع آن‌ها همیشه برابر با ۳۶۰ درجه است. | مجموع ۳ زاویه مثلث همواره برابر با ۱۸۰ درجه است، اما اندازه هر کدام بسته به نوع مثلث متغیر است:هر ۳ زاویه مثلث متساوی‌الاضلاع ۹۰ درجه‌اند.مثلث متساوی‌الساقین ۲ زاویه مساوی و یک زاویه نامساوی دارد.مثلث قائم‌الزاویه یک زاویه ۹۰ درجه دارد و مجموع ۲ زاویه دیگر نیز برابر با ۹۰ درجه است. |
| خط تقارن | مربع ۴ خط تقارن دارد. | تعداد خط‌های تقارن انواع مثلث با هم تفاوت دارند:مثلث متساوی‌الاضلاع ۳ خط تقارن دارد.مثلث متساوی‌الساقین ۱ خط تقارن دارد.مثلث قائم‌الزاویه اگر متساوی‌الساقین باشد، ۱ خط تقارن دارد.مثلث مختلف‌الاضلاع خط تقارن ندارد. |
تفاوت مربع و متوازی الاضلاع
| شکل | مربع | متوازیالاضلاع |
| طول ضلع‌ها | ضلع‌های مربع با هم مساویاند. | فقط ضلع‌های مقابل یا روبه‌روی یکدیگر با هم مساویاند. |
| اندازه زاویه‌ها | مربع ۴ زاویه قائمه (۹۰ درجه) دارد که مجموع آن‌ها همیشه برابر با ۳۶۰ درجه است. | ۴ زاویه متوازیالاضلاع میتوانند هر مقداری داشته باشند، اما همواره زاویههای مقابل با هم برابرند و مثل مربع، مجموع ۴ زاویه متوازیالاضلاع هم همیشه مساوی با ۳۶۰ درجه است. |
| خط تقارن | مربع ۴ خط تقارن دارد. | متوازیالاضلاع برخلاف مربع خط تقارن ندارد. |
شباهت مربع و متوازی الاضلاع
| شکل | مربع | متوازیالاضلاع |
| تعداد ضلع‌ها | مربع ۴ ضلع دارد. | متوازیالاضلاع هم ۴ ضلع دارد. |
| تعداد راس‌ها | مربع ۴ راس (گوشه) دارد. | متوازیالاضلاع هم ۴ راس (گوشه) دارد. |
تفاوت مستطیل و متوازی الاضلاع
| شکل | مستطیل | متوازیالاضلاع |
| اندازه زاویه‌ها | مستطیل ۴ زاویه قائمه (۹۰ درجه) دارد که مجموع آن‌ها همیشه برابر با ۳۶۰ درجه است. | ۴ زاویه متوازیالاضلاع میتوانند هر مقداری داشته باشند، اما همواره زاویههای مقابل با هم برابرند. مثل مستطیل، مجموع ۴ زاویه متوازیالاضلاع نیز همواره مساوی با ۳۶۰ درجه است. |
| خط تقارن | مستطیل ۲ خط تقارن دارد. | متوازیالاضلاع برخلاف مستطیل خط تقارن ندارد. |
شباهت مستطیل و متوازی الاضلاع
| شکل | مستطیل | متوازیالاضلاع |
| تعداد ضلع‌ها | مستطیل ۴ ضلع دارد. | متوازیالاضلاع هم مانند مستطیل ۴ ضلع دارد. |
| تعداد راس‌ها | مستطیل ۴ راس (گوشه) دارد. | متوازیالاضلاع هم مانند مستطیل ۴ راس (گوشه) دارد. |
| طول ضلع‌ها | ضلع‌های مقابل یکدیگر دو به دو با هم مساویاند. | در متوازیالاضلاع هم مانند مستطیل ضلع‌های مقابل دو به دو با هم مساویاند. |
شباهت مربع و مستطیل
| شکل | مستطیل | مربع |
| تعداد ضلع‌ها | مستطیل ۴ ضلع دارد. | مربع هم مانند مستطیل ۴ ضلع دارد. |
| تعداد راس‌ها | مستطیل ۴ راس (گوشه) دارد. | مربع هم مانند مستطیل ۴ راس (گوشه) دارد. |
| اندازه زاویه‌ها | مستطیل ۴ زاویه قائمه (۹۰ درجه) دارد که مجموع آن‌ها همیشه برابر با ۳۶۰ درجه است. | مربع هم مانند مستطیل ۴ زاویه قائمه دارد و مجموع آن‌ها همواره ۳۶۰ درجه است. |
تفاوت مربع و مستطیل
| شکل | مستطیل | مربع |
| طول ضلع‌ها | ضلع‌های مقابل یکدیگر دو به دو با هم مساویاند. | هر ۴ ضلع مربع با هم برابرند. |
| خط تقارن | مستطیل ۲ خط تقارن دارد. | مربع ۴ خط تقارن دارد. |
شباهت مربع و لوزی
| شکل | لوزی | مربع |
| تعداد ضلع‌ها | لوزی ۴ ضلع دارد. | مربع هم مانند لوزی ۴ ضلع دارد. |
| تعداد راس‌ها | لوزی ۴ راس (گوشه) دارد. | مربع هم مانند لوزی ۴ راس (گوشه) دارد. |
| طول ضلع‌ها | ۴ ضلع لوزی با هم مساویاند. | ۴ ضلع مربع هم مانند لوزی با هم برابرند. |
تفاوت مربع و لوزی
| شکل | لوزی | مربع |
| اندازه زاویه‌ها | در لوزی زاویههای مقابل یکدیگر با هم مساویاند و مجموع ۴ زاویه همواره برابر با ۳۶۰ درجه است. | هر ۴ زاویه مربع ۹۰ درجه دارند و مجموع آن‌ها همواره ۳۶۰ درجه است. |
| خط تقارن | لوزی ۲ خط تقارن دارد. | مربع ۴ خط تقارن دارد. |
شباهت ذوزنقه و متوازی الاضلاع
| شکل | ذوزنقه | متوازیالاضلاع |
| تعداد ضلع‌ها | ذوزنقه ۴ ضلع دارد. | متوازیالاضلاع هم مانند ذوزنقه ۴ ضلع دارد. |
| تعداد راس‌ها | ذوزنقه ۴ راس (گوشه) دارد. | متوازیالاضلاع هم مانند ذوزنقه ۴ راس (گوشه) دارد. |
تفاوت ذوزنقه و متوازی الاضلاع
| شکل | ذوزنقه | متوازیالاضلاع |
| طول ضلع‌ها | ذوزنقه متساوی‌الساقین دارای ۲ ضلع برابر است اما دیگر انواع ذوزنقه ۴ ضلع نامساوی دارند. | در متوازیالاضلاع ضلع‌های مقابل یکدیگر دو به دو با هم مساویاند. |
| اندازه زاویه‌ها | ۲ زاویه مجاور یکدیگر همواره مکمل هم هستند، مجموع آن‌ها ۱۸۰ درجه است و مجموع ۴ زاویه ذوزنقه همواره ۳۶۰ درجه است. | زوایای متوازیالاضلاع میتوانند هر مقداری باشند، اما همواره زاویههای مقابل با هم مساویاند و مثل ذوزنقه، مجموع ۴ زاویه متوازیالاضلاع نیز همواره مساوی با ۳۶۰ درجه است. |
| خط تقارن | ذوزنقه متساوی‌الساقین ۱ خط تقارن دارد، اما دیگر انواع ذوزنقه خط تقارن ندارند. | متوازیالاضلاع خط تقارن ندارد. |
فرق هرم و مخروط
هرم و مخروط شباهت‌ها و تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند. برای مثال:
- هر دو دارای یک قاعده و یک راس‌اند و فرمول محاسبه حجمشان یکسان است.
- قاعده هرم به‌شکل چندضلعی و قاعده مخروط دایره‌ای‌شکل است.
برای مطالعه کامل تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو شکل هندسی، مقاله فرق هرم با مخروط را مطالعه کنید.
سخن پایانی
اشکال هندسی باتوجه به ویژگی‌هایی مانند تعداد ضلع‌ها، طول ضلع‌ها، تعداد راس‌ها و اندازه زوایا دارای شباهت‌ها و تفاوت‌هایی هستند. آگاهی از این شباهت‌ها و تفاوت‌ها در درک بهتر اشکال هندسی به دانش‌آموزان عزیز ابتدایی کمک می‌کنند. ما در این مقاله سعی کردیم، ابتدا به‌صورت مفهومی، نقشه راه تشخیص تفاوت و شباهت اشکال هندسی را با توجه به معیارهای مختلف نشان دهیم و سپس اشکال هندسی مختلف را بر اساس این معیارها با هم مقایسه کنیم. امیدواریم که این مقاله در درک بهتر تفاوت و شباهت اشکال هندسی برای شما مفید بوده باشد.
سوالات متداول
- شباهت مربع و مثلث چیست؟
هر دو جزو اشکال هندسی دوبعدی محسوب میشوند و در دسته چندضلعیها قرار میگیرند. هم مربع و هم مثلث از تعدادی خطوط بسته تشکیل میشوند و دارای چند راس و زاویه هستند. - تفاوت مربع و لوزی چیست؟
۴ زاویه مربع ۹۰ درجه دارند و با هم مساویاند، اما ۴ زاویه لوزی با هم برابر نیستد، بلکه زاویههای مقابل دو به دو هماندازه هستند. علاوهبراین، مربع ۴، اما لوزی ۲ خط تقارن دارد. - تفاوت مستطیل و متوازیالاضلاع چیست؟
مستطیل دارای ۴ زاویه ۹۰ درجه است، اما زوایای متوازیالاضلاع میتوانند هر اندازهای داشته باشند. علاوهبراین، مستطیل ۲ خط تقارن دارد، اما متوازیالاضلاع هیچ خط تقارنی ندارد.
