دوره آنکه با گفتن جملاتی مثل «اگه مسواک نزنی دندونت رو کرم می‌خوره» بتوانید کودکان را به مسواک رعایت بهداشت ترغیب کنید، گذشته است. رعایت بهداشت دهان و دندان کودک برای سنین پایین، یکنواخت و غیرجذاب است که باید برای آن کاری کنید. اما آیا بهداشت دهان و دندان کودکان فقط مسواک زدن است؟ آیا استفاده از نخ دندان و دهانشویه برای کودک مجاز است؟
در این مطلب ضمن اینکه شما را همه آنچه باید به عنوان بهداشت دهان و دندان بچه‌ها انجام دهید آشنا می‌کنیم، روش‌هایی را پیشنهاد کرده‌ایم که فرزندتان برای مسواک زدن شوق بیشتری نشان دهد.
بهداشت دندان کودکان شامل چه مواردی است
از سنین کم ابتدا رسیدگی به لثه و پاکیزگی دهان کودک را آغاز می‌کنیم. مسواک زدن نیز پس از رشد اولین دندانهای خلفی اضافه می‌شود. مراقبت از دندانهای کودکان در سنین بالاتر، با استفاده از دهانشویه و نخ دندان تکمیل می‌شود. اما هریک از این موارد باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند؟ در ادامه بررسی کرده‌ایم.
مسواک مناسب کودکان
- برای نوزادان مسواک انگشتی مناسب است.
- برای کودکی که چندین دندان دارد معمولا بعد از ۳۰ ماهگی، می‌توانید از مسواک‌های U شکل یا ۸مانند استفاده کنید.
- اگر تمایل به استفاده از مسواک برقی دارید، بهتر است به بعد از ۶ سالگی کودک موکول کنید.
- الیاف‌های مسواک باید نرم، کوتاه و دارای سطح برش یکسان باشند تا لثه دچار التهاب نشود.
- برای سنین کمتر، از مسواک با دسته پهن‌تر استفاده کنید.
- برای جلوگیری از آلودگی مسواک کودک باید درب محافظ داشته باشد.
- مسواک را هر ۳ ماه یکبار تعویض کنید.
خمیردندان مناسب کودکان
- فقط به اندازه یک عدس تا یک نخود خمیردندان استفاده کنید.
- ترجیحا از خمیردندان‌هایی با طعم دلخواه کودک استفاده کنید.
- خمیردندان می‌تواند با یا بدون فلوراید باشد.
دهانشویه مناسب کودکان
- از دهانشویه مخصوص کودک استفاده کنید.
- دهانشویه باید فاقد الکل باشد.
- دهانشویه حاوی فلوراید به مقاومت دندانها و جلوگیری از ایجاد پلاک و پوسیدگی دندان کمک می‌کند.
- غلظت دهانشویه حاوی فلوراید برای استفاده یک بار در هفته باید دو دهم درصد باشد.
بهداشت دهان و دندان کودکان در سنین مختلف
بهداشت دهان کودک از همان نوزادی آغاز می‌شود اما مواردی که باید رعایت کنید کمی متفاوت است.
بهداشت دهان و دندان نوزاد زیر ۱ سال
در این سن که نوزاد هنوز دندان ندارد، هدف تمیز نگاه داشتن لثه‌ها و پیشگیری از مشکلات قارچی و پلاک‌های لثه است. هر بار بعد از شیرخوردن، از مسواک مخصوص نوزاد یا یک دستمال کاملا نرم و خیس برای تمیز کردن لثه استفاده کنید. همچنین می‌توانید بعد از هربار شیر خوردن، مقداری آب به کودک بدهید تا فضای داخل دهان تمیز شود. این نکات را بعد از دادن قطره آهن نیز انجام دهید. تا جای ممکن طوری به کودک قطره آهن بدهید که مستقیما روی انتهای زبان بیفتد و کودک آن را قورت بدهد در غیر این صورت باعث تغییر رنگ و پوسیدگی دندانها می‌شود.
بهداشت دهان کودکان ۱ تا ۳ سال
در این رده سنی، به شرطی رشد اولین دندانها، می‌توانید استفاده از مسواک را بدون خمیر دندان آغاز کنید. مسواک زدن در این سنین فقط توسط پدر و مادر انجام شود. نکته مهم اینکه مسواک حتما باید دارای سری کوچک متناسب با اندازه فک کودک و فرچه کاملا نرم باشد. حتما مسواک را بعد از استفاده با آب سرد شستشو دهید و آن را در محلی خشک و تمیز قرار دهید تا خشک شود.
دسته مسواک باید ترجیحا پهن باشد تا کودک آن را راحت در دست بگیرد. می‌توانید از مسواک انگشتی نیز استفاده کنید، اما ممکن است برای کودک چندان جذاب نباشد. نباید سفت و محکم مسواک را روی دندانها بکشید. سعی کنید در زوایای مختلف برای کودک مسواک بزنید.
بهداشت دندان و دهان کودکان ۳ تا ۶ سال
استفاده از نخ دندان خصوصا انواع کمانی و خمیردندان را می‌توانید از ۳ سالگی برای تمیز کردن فضای بسته بین دندانی از نخ دندان استفاده کنید. کودک ۳ تا ۶ سال می‌تواند با نظارت شما، خودش مسواک بزند. خمیردندان در برخی از کودکان ایجاد تهوع می‌کند یا ممکن است آن را ببلعند. بنابراین قبل از شروع استفاده، مطمئن شوید کودک می‌تواند خمیر دندان را در دهان نگه دارد.
یا می‌توانید با استفاده از خامه یا یک ترکیب خوراکی مشابه، ابتدا کودک را امتحان کنید (مسواکی که برای این کار استفاده می‌کنید دور بیندازید). خمیردندان مخصوص کودک و ترجیحا طعم‌دار استفاده کنید. بیشتر از یک نخود از خمیردندان روی مسواک نگذارید چون احتمال بلع یا تهوع را بیشتر می‌کند.
بهداشت دهان در کودکان بالای ۶ سال
کودکان بالای ۶ سال میتوانند به تنهایی از مسواک و خمیردندان استفاده کنند. مسواک همچنان باید دارای سری کوچک و نرم باشد یا از مسواک‌های برقی مخصوص کودک استفاده کنید. از این سن میتوان استفاده از نخ دندان شخصی و دهانشویه مخصوص کودکان را نیز به عنوان مکمل بهداشت دهان کودک، به مسواک زدن اضافه کرد. دهانشویه باید حتما حداقل ۳۰ ثانیه (ترجیحا ۱ دقیقه) در دهان چرخانده شود. اگر کودک توانایی جلوگیری از بلع یا بیرون ریختن کامل دهانشویه را ندارد، به هیچ عنوان مصرف دهانشویه را شروع نکنید.
برای جلوگیری از بلع ناگهانی دهانشویه، از کودک بخواهید سر خود را پایین بگیرد و به جای حرکت دادن دهانشویه، به آرامی سر خود را تکان دهد تا دهانشویه به همه قسمت‌های دهان و دندانها برخورد کند. حداقل نیم ساعت بعد از دهانشویه حاوی فلوراید، کودک نباید چیزی بخورد یا دهانش را با اب شستشو بدهد.
سایر موارد مهم بهداشت دهان و دندان کودکان
وقتی می‌گوییم بهداشت دهان و دندان کودک، قبل از هرچیز ساده‌ترین کار یعنی مسواک و دهانشویه یا نهایتا نخ دندان به ذهن می‌رسد. اما موارد دیگری هم هست که جزو بهداشت دهان محسوب می‌شود. تغذیه، سبک غذایی و نحوه غذا خوردن، وضعیت زبان در داخل دهان و سلامت فک نیز از مواردی هستند که باید مورد بررسی قرار بگیرند.
- غذاهای شیرین و اسیدی، احتمال پوسیدگی دندانها، ایجاد پلاک‌های میکروبی و آسیب به لثه را بیشتر میکنند.
- کودکان نباید مواد خوراکی سخت یا ترد را با دندان بشکنند.
- اگر کودک دندان قروچه دارد، حتما برای بررسی به جراح فک و صورت مراجعه کنید چون تداوم آن باعث به هم خوردن نظم دندانی، مشکلات فک و پوسیدگی دندانها می‌شود.
- اگر کودک سردردهای بی‌دلیل دارد، حتما با جراح فک و صورت برای احتمال مشکلات فک، مشورت کنید.
- اگر کناره‌های زبان کودک همیشه ملتهب، چین‌خورده یا سفید است، احتمالا وضعیت زبان در داخل دهان مناسب نیست که برای علت آن بهتر است به دندانپزشک مراجعه کنید.
- در صورتی که دندان شیری کودک افتاد، برای جلوگیری از نامرتبی دندانها، تا رشد دندان دائمی با مشورت دندانپزشک از فضاپرکن مناسب استفاده کنید.
- اگر کودک یک دندان دائمی را از دست داد، حتما برای پیشگیری از حرکت دندانها، پر شدن فضای خالی و مشکلات دیسک فک، با مشورت دندانپزشک به دنبال راه حل برای پر کردن فضای خالی باشید.
روش های آموزش بهداشت دهان و دندان به کودکان
همانطور که می‌دانیم مسواک زدن یا هر عادتی که لازم است هر روز تکرار کنیم، ممکن است بسیار خسته‌کننده باشد. خصوصا برای کودکان سنین کم آنچنان مهم نیست که بزرگ شوند دندان‌هایشان خراب شود! آن‌ها اساسا آنقدرها آینده‌نگر و نگران آینده نیستند. بنابراین تنها راه علاقه‌مند کردن کودک به مسواک زدن، این است که یک روتین منظم، جذاب و همراه با لذت برای کودک ایجاد کنیم و حتما خودمان نیز در اجرای آن سهیم و الگو باشیم. ۶ مورد ساده در ادامه گفته‌ایم که برای ایجاد تنوع می‌توانید به کار بگیرید.
آموزش بهداشت دهان و دندان به زبان کودکانه با عروسک
از زبان یکی از عروسک‌ها یا اسباب‌بازی‌های محبوب فرزندتان درباره مسواک زدن و مراقبت از دندانها با او حرف بزنید. این روش همذات‌پنداری کودک را برمی‌انگیزد.
قصه گفتن درباره دندان ها و مسواک
کتاب‌ها و داستان‌های زیادی درباره مسواک زدن و دندان وجود دارد که می‌توانید برای کودک بخوانید یا تعریف کنید. در این روش شما به صورت غیر مستقیم در ذهن کودک ایجاد ارزش می‌کنید. موارد زیر از بهترین کتاب ها برای آموزش مسواک زدن به کودکان هستند:
- کتاب آنا و مسواک زدن، نوشته کاتلین آمانت
- کتاب منم منم دندون تو، نوشته جولیا کوک
- کتاب چنگالی که بوی بد می‌داد، نوشته جولیا کودک
- کتاب مسواک میثم، نوشته غلامرضا حیدری ابهری
محیط جذاب برای مسواک زدن کودک
اگر می‌توانید در سرویس بهداشتی، فضای کوچکی را به اسباب‌بازی و استیکرهای جذاب کودکانه اختصاص بدهید. بوی خوب و فضای راحت مثل یک صندلی بلند برای نشستن، علاقه کودک را بیشتر می‌کند.
دسته جمعی مسواک بزنید
بچه‌ها به کارهای گروهی و خانوادگی تمایل بیشتری نشان می‌دهند. بنابراین به جای اینکه او را تنها راهی مسواک زدن کنید، کل خانواده در ساعت مشخصی برای مسواک زدن آماده شوید. با شور و شوق از مسواک زدن حرف بزنید و نوبتی یا در کنار هم مراحل بهداشت دهان و دندان را طی کنید.
مسواک زدن با شعر و ترانه
برای اینکه ذهن کودک شرطی شود و مسواک زدن را جذاب‌تر ببیند، آن را با یک فعالیت شاد مانند پخش یک آهنگ درباره مسواک زدن و دندانها همراه کنید.
مسواک و خمیردندان کودکانه
برای جذب کودک به استفاده از یک وسیله، چه چیزی بهتر از اینکه رنگ و شکل آن‌ها زیبا یا حتی به انتخاب خود کودک باشد؟ از بین خمیردندان‌ها و مسواک‌های مناسب با رده سنی فرزندتان، انتخاب را به خود او بسپارید. حتی بد نیست گاهی به خمیردندان و مسواک جذاب او غبطه بخورید!
سخن پایانی
دندان یکی از مهمترین نعماتی است که باید در طول عمرمان از آن محافظت کنیم. سلامت دندانها، لثه و فک که همگی بر زیبایی و تکلم کودک اثرگذار هستند، تا حد زیادی به عادات کودک در رعایت بهداشت دهان و دندان بازمی‌گردد. نکات بهداشتی مرتبط با دندانها باید از نوزادی یعنی حتی زمانی که دندان شیری رشد نکرده، با پاک کردن لثه‌ها آغاز شود. پس از رشد دندانهای شیری میتوان از مسواک کوچک و نرم مناسب کودکان برای تمیز کردن دندان استفاده کرد.
تا ۳ سالگی اضافه کردن خمیردندان ضرورتی ندارد. همچنین کودکان تا ۶ سالگی نباید از دهانشویه استفاده کنند. بعد از این سن میتوان بهداشت دهان و دندان کودک را با ترکیبی از مسواک، دهانشویه، نخ دندان، عادات غذایی سالم و مراجعه منظم به دندانپزشک پیگیری کرد. پیشنهاد می‌کنیم مطلب ضرورت رعایت بهداشت در مدرسه را نیز مطالعه کنید.
سوالات متداول
- مراقبت بهداشت دهان کودک را از چه سنی آغاز کنیم؟
حتی پیش از رشد دندانهای شیری، میتوان با رعایت نکاتی که در این مطلب گفته شد به بهداشت دهان و لثه کودکان کمک کرد. بعد از رشد اولین دندانهای شیری، با مسواک کوچک و کاملا نرم، به آرامی دندانها را تمیز کنید. - نکات بهداشت دهان و دندان کودکان چیست؟
استفاده از مسواک، دهانشویه و نخ دندان مهمترین ارکان بهداشت دهان کودک هستند. در کنار آن معاینههای منظم در فواصل زمانی ثابت، انجام درمانهای لازم و پرهیز از مواد خوراکی آسیبزننده نیز به سلامت دندان کودکان کمک میکنند. - آیا لازم است کودکان از دهانشویه استفاده کنند؟
کودکان میتوانند بعد از ۶ سالگی تحت نظر والدین از دهانشویههای مخصوص کودک به عنوان مکمل مسواک استفاده کنند. - از چه سنی کودکان را به دندانپزشکی ببریم؟
اگر نوزاد مشکل خاصی ندارد، بعد از رشد اولین دندانهای شیری یعنی حوالی ۱ سالگی، میتوان مراجعه به دندانپزشک را آغاز کرد.
