هر کدام از ما با تیپ شخصیتی متفاوت و منحصربه‌فردی متولد می‌شویم. شناخت خلق‌وخوی کودکان در شناخت بهتر رفتارهای آنها به والدین کمک میکند. علاوه بر این، شخصیت شناسی کودک در حل مشکلات رفتاری، شناخت استعدادهای فرزندان و تعامل بهتر با آنها بسیار مفید است. به‌عنوان مثال، شما نمی‌توانید با یک کودک درونگرا مشابه با کودکی برونگرا رفتار کنید. به همین دلیل، در این مقاله به بررسی انواع تیپ شخصیتی کودک،سن مناسب شناسایی و نحوه تشخیص آن خواهیم پرداخت.
آیا شناخت تیپ شخصیتی کودک ضروری است؟
همان‌طور که هیچ دو کودکی مشابه نیستند، پس هیچ دو سبک فرزندپروری هم نباید مشابه باشد. تشخیص تیپ شخصیتی کودک برای آگاهی از نیازها و استعدادیابی کودکان و نوجوانان ضروری است. گاهی خلق‌وخوی والدین و فرزندان باهم جور است و مشکلی پیش نمی‌آید و گاهی دیگر، درگیری و استرس هر دو طرف را عذاب می‌دهد. به‌عنوان مثال، داشتن فرزندی بیش‌فعال در یک مجتمع مسکونی کوچک مشکلات زیادی به همراه خواهد داشت. در هر صورت، تغییر تیپ شخصیتی بچه‌ها به‌راحتی امکان پذیر نیست، اما شناخت ویژگی‌های آنها باعث درک و پذیرش بهتر فرزندان می‌شود.
انواع تیپ شخصیتی کودک
نظریات و الگوهای مختلفی درباره انواع تیپ شخصیتی در کودکان وجود دارد که 3 تا از آنها کاربرد بیشتری دارند:
- نظریه بقراط
- الگوی مایرز-بریگز
- نظریه خلق و خوی فطری (صفات باثبات)
به خاطر داشته باشید که هیچ فردی صرفا از یک صفت یا الگوی شخصیتی برخوردار نیست، بلکه ترکیب آنها باعث منحصربه‌فرد شدن رفتار هر کدام از ما می شود. در ادامه هر کدام از این الگوهای شخصیتی را بررسی می‌کنیم.
تیپ های شخصیتی کودک بر اساس نظریه بقراط
بقراط الگوهای شخصیتی را به 4 دسته تقسیم میکند که از آن ها برای بررسی علل موضوعات مختلفی مانند علل اضطراب در کودکان و نوجوانان استفاده می شود. همه ما ترکیبی از این چهار الگو را در خودمان داریم، اما یک تیپ شخصیتی معمولا غالب است.
تیپ شخصیتی بلغمی مزاج
این تیپ شخصیتی با ویژگی‌هایی مانند متفکر، تودار و متمرکز شناخته می‌شود. روابط صمیمی و محدود، وفاداری، خودداری از تعارض و لذت بردن از کمک به دیگران از ویژگی‌های بارز این کودکان است.
تیپ شخصیتی سودایی مزاج
افراد دارای این الگوی شخصیتی عمیق، جزئی‌نگر، منظم، مراقب و دوستدار فرهنگ و سنت هستند. کودکان سودایی‌مزاج معمولا اجتماعی هستند و از مفید بودن به حال دیگران استقبال میکنند ولی به‌اندازه دیگر تیپ‌های شخصیتی عاشق ماجراجویی یا خطر نیستند.
تیپ شخصیتی دموی مزاج
افراد این تیپ شخصیتی سرزنده، بازیگوش، پرحرف، اجتماعی و دارای تخیل قوی هستند. بچه‌های دموی‌مزاج خوش‌بین، ماجراجو و ریسک پذیر هستند و تحمل تنهایی و بیکاری برای‌شان سخت است.
تیپ شخصیتی صفراوی مزاج
این کودکان پرشور، صریح، مصمم، هدفگرا، بااراده و منطقی هستند. آنها احتمالا به تعاملات اجتماعی علاقه زیادی ندارند.
تیپ های شخصیتی کودک بر اساس الگوی مایرز-بریگز
الگو و آزمون شخصیت‌شناسی مایرز-بریگز برگرفته از نظریات یونگ است. این الگو به‌صورت کلی از 4 بعد و 8 ویژگی شخصیتی زیر تشکیل می‌شود.
- درون گرایی در برابر برونگرایی: این مقوله کودکان را از جهت گرایش به دنیای درون یا بیرون توصیف میکند.
- شهودی در برابر حسی: شیوه‌ای که ما اطلاعات را از جهان اطراف دریافت می‌کنیم، به 2 دو دسته شهودی یا حسی تقسیم می‌شود.
- متفکر در برابر احساسی: نحوه ارزیابی ما از رویدادهای بیرونی و تصمیم‌گیری در مورد موضوعات مختلف، به‌صورت منطقی یا احساسی است.
- قضاوت‌گر در برابر ادراکی: نحوه واکنش ما به اتفاقات و رویدادها، یا حالتی قضاوت‌گرانه و بسته دارد و یا نسبت به تجربیات جدید پذیرا است.
ویژگی های شخصیتی کودک برونگرا
- با صدای بلند فکر میکنند.
- مستقیم به فعالیت می‌پردازند.
- با خودشان حرف می‌زنند.
- بعد از عمل فکر میکنند.
- از فعالیتهای مختلف انرژی می‌گیرند.
- سریع به سوالات پاسخ می‌دهند.
- به‌صورت عملی یاد می‌گیرند.
- برای شرکت در فعالیتهای گروهی همیشه آماده هستند.
- تا حدودی تکانشگری بیشتری دارند. برای داشتن اطلاعات بیشتر در مورد این موضوع، مقاله تکانشگری کودکان چیست؟ را مطالعه کنید.
ویژگی های شخصیتی کودک درونگرا
- آرام و بدون صحبت فکر میکنند.
- برای حل مشکلات به کناره گیری از جمع نیاز دارند.
- فعالیت طولانی‌مدت برای‌شان خسته کننده است.
- قبل از شروع کارها و وظایف، از بیرون به بررسی ابعاد مختلف موضوع می‌پردازند.
- قبل از پاسخ دادن به سوال مکث میکنند.
- قبل از صحبت کردن درباره موضوع، ابتدا به آن فکر میکنند.
- در موقعیتهای شلوغ احساس تحریک پذیری دارند.
ویژگی های شخصیتی کودک حسی
- مشتاق دستورالعمل‌های گام‌به‌گام هستند.
- به مثال‌های ملموس برای یادگیری نحوه انجام کارهای مختلف نیاز دارند.
- بر جزئیات لحظه حال تمرکز میکنند.
- به تغییرات فیزیکی موجود در محیط حساس هستند.
- نیازها و امیال مادی خود را به‌سرعت تشخیص می‌دهند.
- به موضوعات مشخص و قابل اندازه گیری علاقه‌مند هستند.
- به فهم نحوه کارکرد وسایل مختلف علاقه دارند و از طریق تجربه عملی یاد می‌گیرند.
- نگران جزئیات ظاهر خودشان و محیط اطراف هستند.
ویژگی های شخصیتی کودک شهودی
- بر مفاهیم و نظریات تمرکز دارند.
- بین موضوعات مختلف ارتباطات خلاقانه و گاها تصادفی ترسیم میکنند.
- از طریق الگوها و نمونه‌های کلی به بررسی موضوع می‌پردازند.
- بر اساس حدس‌ها و الهامات تصمیم می‌گیرند.
- بدون اینکه از دستورالعمل‌های گام‌به‌گام پیروی کنند، به دنبال رسیدن به هدف نهایی هستند.
- هنگام بحث در مورد رویدادها و فعالیتهای روزمره احساس خستگی میکنند.
- به محدودیت‌ها و انجام کارها طبق روال معمول علاقه ندارند.
- معمولا درگیر بحران‌های وجودی (از کجا آمده‌ام آمدنم بهر چه بود) و هویت‌یابی هستند.
ویژگی های شخصیتی کودک متفکر
- از حل مسئله لذت می‌برند.
- عدالت و حقیقت را به همدلی و مردم‌داری ترجیح می‌دهند.
- در گفتارشان صریح هستند.
- انگیزه پیشرفت فردی زیادی دارند.
- موضوعات را به‌صورت عینی بررسی میکنند.
- عاشق بحث و جدل هستند.
- قبل از ستایش شروع به نقد میکنند.
ویژگی های شخصیتی کودک احساسی
- از حمایت و تائید دیگران لذت می‌برند.
- قبل از انتقاد به تحسین می‌پردازند.
- برای همدلی و رعایت ادب، بیش از واقعیت و صداقت ارزش قائل هستند.
- به موضوعات موردعلاقه دیگران اهمیت می‌دهند.
- برای درک شیوه تأثیرگذاری بر دیگران تلاش میکنند.
- بر اساس ارزشهای‌شان تصمیم می‌گیرند.
- از تعارض و مواجهه مستقیم خودداری میکنند.
- پذیرای انتقادات هستند.
ویژگی های شخصیتی کودک ادراکی
- با مرزبندی و محدودیت به‌صورت جدی مشکل دارند و معمولا قواعد را زیر پا می‌گذارند.
- مهلت‌ها و تصمیمات را به تعویق می‌اندازند.
- به‌جای تمرکز بر اتمام تکلیف، کار را با تفریح ترکیب میکنند.
- سازگار و انعطاف پذیر هستند.
- مشتاق آزادی و خودانگیختگی هستند.
- از تغییر و تنوع استقبال میکنند.
- درباره عقاید و تصورات‌شان بیشتر از نحوه رفتارشان حرف می‌زنند.
بیشتر بخوانید: روش صحیح جایزه دادن به کودکان چیست؟
ویژگی های شخصیتی کودک قضاوت‌گر
- برنامه‌ریزی‌های منظم و مشخص موجب بازدهی بیشتر آنها می‌شود.
- بعد از رسیدن به نتیجه و تصمیم‌گیری، احساس آرامش میکنند.
- قبل از شروع وظیفه بعدی، باید وظیفه قبلی را به اتمام برسانند.
- برای انجام کارها برنامه زمانی مشخصی دارند.
- از تعیین زمان مهلت تحویل وظایف استرس می‌گیرند و معمولا زودتر از موعد کارها را تمام میکنند.
- نسبت به اتفاقات اطرافشان مسئولیت‌پذیر هستند.
- برای تصمیم گیری از دیگران مشورت می‌گیرند.
- مشتاق رسیدن به یک تصویر واضح از اتفاقات در حال وقوع هستند.
تیپ شخصیتی کودک بر اساس نظریه خلق‌وخوی فطری
هرچند بعد از نوجوانی تغییرات عمده شخصیتی کمتر اتفاق میافتد، اما شخصیت کودک از دوران نوزادی تا اواخر عمر در حال رشد و تغییر است. با این وجود، تحقیقات حاکی از 3 تیپ شخصیتی است که از دوران نوزادی و نوپایی ثبات نسبتا زیادی در طول زندگی دارند. علاوه بر این، روان شناسان معتقدند که این تیپ های شخصیتی تأثیر زیادی در زمینه‌های مختلف مانند مدرسه، تعاملات اجتماعی و دیگر صفات شخصیتی کودک دارند. اگر در مراحل ابتدایی بررسی تیپ شخصیتی فرزندتان هستید یا به الگویی ساده برای کمک به مدیریت رفتار او نیاز دارید، حتما از این 3 الگوی شخصیتی نسبتا پایدار کمک بگیرید.
کودک انعطاف پذیر
این کودکان از ویژگی‌های زیر برخوردار هستند:
- برونگرا
- وظیفه شناس
- استعداد بالا در کنترل هیجانات
- سرسخت در مواجهه با مشکلات
- دارای اعتماد به نفس بالا
- علاقه‌مند به تعامل با دیگران
کودک محافظه کار
آنها معمولا دارای این صفات هستند:
- خجالتی
- خودآگاهی بالا
- اشتیاق کم به تجربه‌های جدید و بازخورد سازنده از دیگران
- احساس معذب بودن در تعامل با غریبه‌ها
- انعطاف پذیری پایین
- بازداری هیجانی
- آگاهی هیجانی کم
- روابط و تعاملات ضعیف
- کمال گرایی
کودک بیش‌فعال
- توافق پذیری پایین
- فقدان خودکنترلی
- وظیفه شناسی پایین
- کنترل تکانه پایین
- بد تنظیمی هیجانی
سن مناسب برای تشخیص تیپ شخصیتی کودک
اما تیپ شخصیتی کودکان در چه سنی قابل شناسایی است؟ هرچند رویدادهای زندگی همیشه یکی از عوامل تأثیرگذار در شکل‌گیری شخصیت باقی می‌مانند، ولی تیپ های شخصیتی کودکان از ابتدای کلاس اول به ثبات نسبی می‌رسد. یافته‌های مطالعات حاکی از این است که احتمال تغییر ویژگی‌های شخصیتی در سن 6-7 سالگی بسیار کمتر از سنین پیش دبستانی است. علاوه بر این، به دلیل رشد مهارت‌های کلامی و استدلالی کودکان دبستانی، روان‌شناسان این دوره رشدی را سن مناسب برای تشخیص تیپ کودک عنوان کرده‌اند.
پیدا کردن تیپ شخصیتی در کودکان
هیچ کاری به‌اندازه مشاهده رفتارها و فعالیتهای کودک مانند خوابیدن، بازی کردن و غذا خوردن به شما در مورد تیپ شخصیتی کودک اطلاعات نخواهد داد. با استفاده از مشاهده رفتار کودکان در محیط‌های طبیعی، موضوعاتی مانند فعالیتهای موردعلاقه، نحوه سازگاری با تغییرات، شیوه پردازش اطلاعات و میزان تعامل کودک با دیگران را شناسایی کنید.
به دلیل مشکلات و محدودیت‌هایی که در فرآیند مشاهده رفتار در محیط طبیعی وجود دارد، روان‌شناسان از پرسشنامه برای پیداکردن تیپ شخصیتی کودکان استفاده میکنند. پرسشنامه مایرز-بریگز، بهترین ابزار موجود در این زمینه است. روش‌های دیگری مانند پیدا کردن شخصیت کودکان از روی نقاشی نیز وجود دارد که به دلیل تخصصی بودن، اجرای آنها توسط روان‌سنج‌ها و متخصصان آزمون‌های روانی صورت میگیرد.
سخن پایانی
هر کدام از کودکان تیپ شخصیتی منحصربه‌فردی دارند. هر چه شناخت بیشتری از الگوی شخصیتی فرزندان داشته باشیم، درک و مدیریت رفتارهای‌شان آسانتر و کارآمدتر خواهد بود. انواع تیپ شخصیتی کودکان را با توجه به الگوی بقراط، مایرز-بریگز و خلق‌وخوی فطری بررسی کردیم. البته بهترین و پرکاربردترین نظریه، انواع تیپ شخصیتی کودکان بر اساس الگوی مایرز-بریگز است. بر اساس نظر روان‌شناسان، بهترین روش برای شناخت شخصیت کودکان، مشاهده رفتار آنها در موقعیتهای طبیعی است؛ این الگوها را مطالعه و برای شناخت تیپ شخصیتی کودکان در محیط‌های طبیعی استفاده کنید.
سوالات متداول
- شخصیت کودک چگونه شکل میگیرد؟
ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی بر شکل گیری شخصیت کودک تأثیرگذار هستند. تشخیص تیپ شخصیتی کودک یکی از راههای درک نیازها و برخورد صحیح با آنها است و در شکل گیری شخصیت کودک به شما کمک میکند. - انواع تیپ شخصیتی کودکان کداماند؟
تیپ های شخصیتی از جنبههای مختلفی مورد بررسی قرارگرفته است که بهترین و معروفترین آن، تیپ شخصیتی مایرز-بریگز است. بر اساس این الگو، شخصیت کودک به یکی از ابعاد درونگرایی، برونگرایی، حسی، شهودی، منطقی، احساسی، ادراکی و قضاوتی نزدیکتر است. - چگونه تیپ شخصیتی کودک را پیدا کنیم؟
هیچ روشی بهتر از مشاهده رفتار و فعالیتهای کودکان در موقعیتهای طبیعی نیست. ابتدا انواع تیپ های شخصیتی مطرح شده در متن مقاله را مطالعه و سپس با مشاهده رفتارهای مختلف کودک، آنها را شناسایی کنید.
