احساسات کودکان از اعماق وجودشان سرچشمه می‌گیرد؛ با خنده‌شان ته دل‌مان غش‌وضعف میرود و با گریه‌شان تن‌وبدن‌مان به لرزه می‌افتد. هرکس حتی یک بار، صدای ناله و بیقراری بچهها را شنیده باشد، به دنبال راهی برای جلوگیری از گریه کودک است. دردناک‌تر اینکه، اکثر والدین از علت گریه بیدلیل کودک سردرنمی‌آورند و کلافگی‌شان چندبرابر میشود. آنها همیشه به دنبال راهی برای پیش‌بینی بیقراری فرزندان، نیازهای سنی آنها و آرام کردن گریه بیدلیل کودک هستند. ما نیز در این مقاله، به‌صورت کامل و جامع به بررسی روانشناسی گریه کودک و روش‌های تسکین آن می‌پردازیم.
علت گریه کودکان کوچک‌تر (نوزادان)
گریه یکی از معدود راه‌های ارتباطی نوزاد با والدین و جهان اطراف است. فهم علت بیقراری نوزادان مشکل است؛ آنها از مهارت‌های کلامی برخوردار نیستند و والدین هم، با زبان بدن فرزندان آشنا نیستند. دو نوع نگاه به بیقراری کودکان زیر 2 سال وجود دارد:
- کسانی که به نظرشان دلیل ناله‌های نوزادان کاملا مشخص است (مادربزرگ‌ها یا مادران باتجربه).
- والدینی که در برخورد با نوزادان تازه‌کار هستند و به نظرشان تشخیص گریه کودک غیرممکن است.
اما چگونه علت گریه‌های نوزادان را تشخیص دهیم؟ جوابش بسیار ساده است: «نوزادان به‌صورت طبیعی از حرکات بازتابی (غیرارادی) مخصوصی استفاده میکنند و هرکدام از این بازتاب‌ها، نشانه مشکل یا مسئله خاصی است. تشخیص ارتباط این حرکات بازتابی و گریه نوزادان، علت را به شما خواهد گفت». در این قسمت، علل مختلف بیقراری نوزادان و بازتاب‌های مخصوص هرکدام را بررسی می‌کنیم.
گرسنگی
تشخیص گرسنگی نوزادان بسیار راحت است و علائم زیر نشانه‌های آن هستند:
- مکیدن انگشتان
- لیس زدن زبان
- باز و بسته کردن دهان (انگار در حال جویدن چیزی هستند)
- مکیدن لب‌ها، زبان، دست‌ها، انگشتان پا، اسباب‌بازی یا لباس
در این مواقع، به‌آرامی به او غذا بدهید و او را به پشت برگردانید تا آروغ بزند.
تحریک بیش از حد
آستانه تحمل کودکان بسیار کمتر از بزرگسالان است؛ یعنی خیلی زودتر از ما صبرشان تمام میشود. وقتی کودک در حین گریه به دوردست خیره میشود، نشان از کلافگی و نیاز به آرامش دارد. در این مواقع:
- صدا، نور و فعالیت‌های محیطی را کاهش دهید. به‌عنوان مثال، تلویزیون را خاموش و روشنایی را کم کنید.
- به‌آرامی آواز و لالایی بخوانید.
- و نوزاد را به مکانی آرام ببرید.
گاز معده (باد شکم)
وقتی بیقراری کودک همراه با جمع‌کردن (انقباض) عضلات صورت و فشارآوردن به اندام‌های بدن است، احتمالا نفخ شکم دارد. در این مواقع:
- به او کمک کنید تا آروغ بزند.
- او را روی پاهای‌تان و رو به شکم، به‌گونه‌ای که سرش کمی بالاتر از بقیه بدنش باشد، به حالت درازکش بخوابانید. سپس به پشتش مالش دهید و ضربه بزنید.
- زانوهای او را به سمت شکمش بالا و پایین کنید تا گاز معده تخلیه شود.
- او را محکم روی بازوی خود و در وضعیت رو به شکم نگه‌دارید.
نیاز به تعویض پوشک
وقتی گریه کودک همراه با پوشک خیس یا لکه‌دار است، احتمالا پوستش در حال خارش یا تحریک است. در این مواقع:
- اجازه دهید مدتی بدون پوشک باشد.
- سپس پوشک نوزاد را تعویض و در صورت وجود جوش، از کرم استفاده کنید.
نیاز به بغل کردن
وقتی بیقراری کودک همراه با بازکردن دست‌ها (آغوش) به‌سوی شماست، به آرامش و آغوش گرم‌تان نیاز دارد. در این مواقع، خودتان بهتر می‌دانید که چه‌کاری باید انجام دهید! در حین بغل‌کردن، با فرزندتان ارتباط چشمی برقرار کنید و به‌آرامی با او صحبت کنید.
احساس گرما و سرما
وقتی ناله بچه همراه با عرق کردن پشت گردن و قرمزشدن صورت باشد، احتمالا احساس گرما میکند. در این مواقع، یک لایه از لباس کودک را درآورید یا او را به مکانی خنک‌تر ببرید. از طرف دیگر، اگر بیقراری کودک همراه با سردشدن گوش‌ها و دست‌وپا است، پس احساس سرما میکند. آبی‌شدن ناخن‌های دست‌وپا و مرمری‌شدن رنگ چهره، از دیگر نشانه‌های احساس سرما در نوزادان است. در این مواقع:
- او را بغل کنید.
- پوستش را به‌صورت و بدن خودتان نزدیک کنید.
- و یک لایه لباس یا یک کلاه اضافه کنید.
احساس خستگی و خواب آلودگی
هنگامی که گریه کودک همراه با مالش چشم‌ها، خمیازه‌کشیدن، چرخاندن سر به پهلو و افتادن پلک‌ها است، یعنی احساس خستگی میکند. در این مواقع، او را برای چرت‌زدن یا خواب شب آماده کنید. به خاطر داشته باشید که به دلیل افزایش سن و جهش‌های رشدی، الگوهای خواب کودک تغییر میکند. نوزادان تازه متولد شده به 16 ساعت (گاهی بیشتر) خواب روزانه نیاز دارند.
دندان درآوردن
اگر انگشتانش را می‌مکد و صدایی مشابه دندان‌قروچه ایجاد میکند، زمان دندان‌درآوردن او رسیده است. علاوه بر این، مکیدن انگشت یک بازتاب طبیعی است و گاهی نوزاد فقط برای کسب لذت این کار را میکند. در این مواقع:
- به او اجازه دهید انگشتان یا پستانک را بمکد تا آرام شود.
- اگر در حال دندان‌درآوردن است، گذاشتن یک پارچه سرد بر روی لثه‌ها نیز مفید است.
علت گریه کودکان بزرگتر
- علت گریه کودکان 1-3 ساله: کودکان نوپا گاهی شاد و دوستانه به نظر می‌رسند و لحظه‌ای بعد عبوس و گریان هستند. این نوسانات خلقی، بخشی از فرآیند تغییرات عاطفی و بزرگشدن کودک است. آنها در حال افزایش کنترل اعمال، تکانه‌ها و احساسات خود هستند و وقتی به آن‌چه می‌خواهند نمی‌رسند، شروع به جیغ و فریاد میکنند.
- علت گریه کودکان 4-5 ساله: احساس آسیب یا درد فیزیکی معمولا علت اصلی است.
- علت گریه کودکان بزرگتر از 5 سال: آسیب جسمی یا از دست‌دادن لوازم و اسباب‌بازی‌های موردعلاقه، محرک‌های کلیدی برای ناله و بیقراری در این گروه سنی است.
تا به اینجا، بیشتر در مورد علل جسمانی و نیازهای فیزیولوژیکی مرتبط با گریه کودکان صحبت کردیم، اما آنها گاهی نیز به دلیل مشکلات هیجانی گریه میکنند.
استرس و ناامیدی
استرس و ناامیدی در موقعیت‌ها و شرایط متنوعی ایجاد میشود. شاید شما چیزی مانند گوشی همراه‌تان را به او نداده‌اید یا بازی با همسالان و اسباب‌بازی‌ها باب دلش پیش‌نرفته‌است. شاید هم مشکلات و چالش‌های خانوادگی یا اختلالات روانی مانند افسردگی و فوبیا در کودکان دلیل ناله‌ها و بی‌قراری‌های او باشد. اگرچه کودکان به‌مرور مدیریت احساسات و هیجانات‌شان را یاد می‌گیرند، شما نیز سعی کنید با پیداکردن منبع مشکل و برطرف کردن آن، به کاهش استرس و ناامیدی آنها کمک کنید.
نیاز به توجه
گاهی اوقات بچهها فقط به کمی توجه از جانب والدین نیاز دارند. اگر تمام دلایل دیگر مانند گرسنگی، خستگی، تحریک بیش‌ازحد و ناامیدی را رد کرده‌اید، فرزندتان احتمالا فقط به محبت شما نیاز دارد. بنابراین، قبل از سرازیرشدن اشک‌ها و شروع گریه‌زاری کودک، احساس نیاز او را تشخیص دهید. البته به این نکته هم دقت کنید: «گاهی گریه به‌معنای تمارض کودک است که او از طریق آن، توجه و دلسوزی شما را به دست می‌آورد و به خواسته‌هایش میرسد. اگر این چرخه شکل بگیرد، شکستن آن دشوار است و به ایجاد مسئولیت پذیری در کودکان آسیب می‌زند».
احساس اضطراب جدایی
اضطراب جدایی معمولا به‌صورت طبیعی در 6 ماهگی شروع و در 18 ماهگی به پایان میرسد. اما گاهی به دلایلی مانند رسیدگی و توجه افراطی والدین، کودکان آرامش کودکان وابسته به حضور آنها است. ترس و اضطراب جدایی کلاس اولی‌ها نیز معمولا به همین دلیل است.
چگونه گریه کودک را متوقف کنیم؟
قبل از هر چیز، با استفاده از سرنخ‌ها راهی برای پیدا کردن علل گریه کودک پیدا کنید و مسئله آزاردهنده را برطرف کنید. اگر راهی برای پیدا کردن مشکل یا برطرف‌کردن آن وجود ندارد، از روش‌های زیر برای مدیریت شرایط استفاده کنید.
آرامش خود را حفظ کنید
اگر ناله‌های کودک شما را کلافه و عصبی کرده است، ابتدا کمی به خودتان زمان بدهید، تنفس عمیق بکشید و قبل از مواجهه با کودک، اعصاب‌تان را آرام کنید. توصیه انجمن روان‌پزشکی آمریکا در مورد کودکان خردسال این است: آنها را در مکانی امن مانند تخت‌شان قرار دهید و به مدت 10-15 دقیقه اتاق را ترک کنید. از این تکنیک برای کودکان بزرگتر نیز می‌توان استفاده کرد؛ یعنی آنها را به اتاقشان بفرستید و در مکانی آرام از خانه بنشینید تا حال‌تان بهتر شود.
از جملات همدلانه و مناسب استفاده کنید
پس از بازیابی آرامش، با استفاده از کلمات و عبارات همدلانه به بررسی علت بیقراری کودک بپردازید و از بیان جملات طعنه‌آمیز خودداری کنید. جملاتی مانند «چرا این‌قدر گریه میکنی آخه، چته تو؟» یا «بسه دیگه، گریه نکن»، نه تنها اوضاع را بهتر نمی‌کند، بلکه احتمالا وضعیت را بدتر خواهد کرد. در عوض، جملاتی مانند «از گریه‌ت معلومه که خیلی ناراحتی چون اسباب‌بازیت شکست. هر موقع آروم شدی قول می‌دم راجبش صحبت کنیم». اگر به دنبال راهی برای فهم علت گریه بچه هستید، به او بگویید: «می‌بینم داری گریه میکنی، اما واقعا نمی‌دونم چی نیاز داری! میشه بهم بگی مشکل چیه؟».
کنترل هیجانات را به کودک بیاموزید
روان‌شناسان کودک، بر آموزش کنترل هیجانات تأکید زیادی دارند. فارغ از سن فرزندان، آموزش کنترل هیجانی به آنها در رشد و توسعه 4 مولفه هوش هیجانی کمک میکنند. این چهار مؤلفه عبارت‌انداز: شناسایی، بیان، درک و تنظیم هیجانات. آنها پایه‌های اصلی رشد و یادگیری، سلامت روان، رفاه، بهزیستی و موفقیت هستند. آموزش کنترل هیجانات، مخصوصا برای نحوه برخورد صحیح با کودک برونگرا به شما کمک خواهد کرد.
برنامه روزانه منظم داشته باشید
دلیل اکثر گریه‌های کودک به برهم‌خوردن تعادل زیستی مانند خستگی یا گرسنگی مربوط است. در این مواقع:
- به یک برنامه منظم روزانه برای خوراک و استراحت پایبند باشید.
- استفاده از گوشی همراه را بین 30 تا 60 دقیقه قبل از خواب ممنوع کنید.
- اگر فرزندتان مدام در حال بازی و فعالیت است و خوردن وعده‌های غذایی را فراموش میکند، پیوسته به او یادآوری کنید که چندین ساعت گذشته و او چیزی نخورده است! به خاطر داشته باشید که به‌هیچ‌وجه او را مجبور به غذاخوردن نکنید، مشابه با استعدادیابی کودکان و نوجوانان، باید به آنها اجازه دهید تا خودشان تصمیم‌گیری کنند.
از پاداش برای اصلاح رفتار استفاده کنید
اگر بیقراری کودک به موضوعاتی مانند اضطراب جدایی مربوط است، از تکنیک‌های شکل‌دهی رفتار استفاده و او را تشویق کنید. وقتی به فرزندان به خاطر گریه‌نکردن پاداش می‌دهیم، جیغ و فریاد آنها کمتر خواهد شد. برای آگاهی در مورد نحوه پاداش‌دهی، مقاله روش صحیح جایزه دادن به کودکان را مطالعه کنید.
حواس کودک را پرت کنید
گاهی همه روش‌های دیگر به بن‌بست می‌خورد و راهی برای آرام‌کردن کودک به ذهنتان نمی‌رسد. در این مواقع، پرت‌کردن حواس کودک با خواندن یک آهنگ یا بیرون‌رفتن از خانه، احتمالا موثر خواهد بود. گاهی اوقات نیز، دلیل بیقراری کودک به موضوعاتی مانند جراحت جسمانی مربوط است و راهی برای آرام‌کردن او وجود ندارد. در این مواقع، فقط او را در آغوش بگیرید تا دردش کمی تسکین پیدا کند.
از متخصص اطفال کمک بگیرید
اگر همه راه‌های دیگر را امتحان کرده‌اید ولی هنوز هم با گریه‌های مداوم و بی‌وقفه کودک دست‌به‌گریبان هستید، از پزشک اطفال کمک بگیرید. این‌ها برخی از علائم هشداری است که نشان‌دهنده فرارسیدن زمان تماس با پزشک است:
- کودکی که دائم گریه میکند.
- وقتی گریه همراه با الگوهای رفتاری خاصی مانند تحریک‌پذیری و پرخاشگری است.
- وقتی گریه همراه با تب یا سایر علائم بیماری جسمانی است.
سخن پایانی
آرام‌کردن گریه کودک به شناخت دقیق علت آن بستگی دارد. علت گریه نوزادان بیشتر به مشکلات فیزیولوژیکی مانند گرسنگی، سرما، گرما، خستگی و دندان‌درآوردن مربوط است. تغییرات هیجانی کودکان بزرگتر باعث بی‌قراری‌های ناشی از استرس و ناامیدی، نیاز به توجه و اضطرابِ جدایی بیمارگونه میشود. برای مواجهه با بیقراری کودک، ابتدا آرامش خود را حفظ کنید و سپس از روش‌هایی مانند بیان جملات همدلانه، پرت‌کردن حواس کودک، تهیه برنامه روزانه منظم و آموزش کنترل هیجانات استفاده کنید. در نهایت، اگر هیچ‌کدام از این روش‌ها موثر نبود و گریه کودک همچنان ادامه داشت، از پزشک اطفال کمک بگیرید.
سوالات متداول
- دلیل گریه بیدلیل کودک چیست؟
کودکان به دلایل مختلفی مانند گرسنگی، خستگی، تحریک بیش از حد، سرما و گرما گریه میکنند. با بزرگشدن و رشد هیجانی بچهها، علل روانشناختی، مانند استرس و ناامیدی، نیاز به توجه و اضطراب جدایی، به علل فیزیولوژیکی اضافه میشود. - گریه بیش از حد کودک تا چه زمانی ادامه دارد؟
از 2 هفتگی افزایش میباید، در حدود 2 ماهگی به اوج خود میرسد و بین 3 تا 5 ماهگی کاهش پیدا میکند. آنها در طول روز خوشحال و در هنگام غروب تا حدودی کجخلق میشوند. - علت گریه کودک در خواب چیست؟
آه و ناله کودک در حین خواب، معمولا به دلایلی مانند کابوس یا وحشت شبانه، سرماخوردگی و اضطراب جدایی مربوط است.
