حتما از بسیاری از پسربچه‌ها شنیده‌اید که شغل رویایی آن‌ها خلبانی است؛ اما این فقط یک رویای کودکانه نیست و امکان ادامه تحصیل در رشته خلبانی یا سایر گرایش‌های مرتبط با هوانوردی که در این مقاله معرفی کرده‌ایم، برای علاقه‌مندان به آسمان و پرواز و تکنولوژی مرتبط با هوانوردی وجود دارد. در این مطلب می‌خواهیم اطلاعاتی جامعی برای آشنایی با رشته هوانوردی خلبانی از کنکور، تحصیل تا اشتغال و بازار کار در اختیار شما بگذاریم.
معرفی رشته هوانوردی
هدف از ارائه رشته مهندسی هوانوردی تربیت متخصصانی است که با توجه به گرایش انتخابی خود، تربیت خلبان برای هدایت و کنترل خطوط هوایی مسافربری یا جنگی، مسئولیت مراقبت از پرواز و تولید، ساخت و تعمیر تجهیزات هوایی را بر عهده دارند. یکی از مزیت‌های رشته هوانوردی امکان بورسیه و استخدام از ابتدای شروع به تحصیل است.
توانایی های لازم برای رشته هوانوردی خلبانی
هوانوردی و خلبانی شرایط خاص و ویژه‌ای دارد که برای موفقیت و پیشرفت در آن لازم است توانایی‌های خاصی داشته باشید:
- شجاعت و جسارت بالا
- زبان انگلیسی قوی
- داشتن دقت و تمرکز بالا
- توجه به جزئیات
- توانایی دریافت و تفسیر اطلاعات اولیه
- قدرت تحلیل بالا
- دید فضایی و تجسمی خوب
- انعطاف‌پذیری و سازگاری با شرایط کاری
- ریسک‌پذیری و عملگرا بودن
- توانایی حل مسئله
- حفظ آرامش و کنترل خود در شرایط بحرانی
- قدرت تصمیم‌گیری در شرایط سخت
- توانایی مدیریت شرایط و چالش‌ها
- درک ریاضیاتی، محاسباتی و فیزیکی بالا
- توانایی انجام چند کار همزمان
- نظم و انضباط بالا
- مسئولیت‌پذیری
- مهارت مدیریت زمان
تیپ شخصیتی مناسب خلبانی و رشته های هوانوردی
بر اساس اصول روانشناسی و آزمون‌هایی مانند MBTI می‌توان افراد را به تیپ‌های شخصیتی متفاوتی تقسیم‌بندی کرد که ویژگی‌های کلی و غالب مشترکی دارند. هرچند هیچ رشته‌ای متعلق به تیپ شخصیتی خاصی نیست اما برای بسیاری از دانش‌آموزان جالب است که بدانند چه مشاغلی سازگاری بالاتری با تیپ شخصیتی آن‌ها دارند؛ در ادامه تیپ‌های شخصیتی که احتمالا رضایت‌مندی بالاتری در رشته هوانوردی از جمله خلبانی را دارند لیست کرده‌ایم:
- ESTJ
- ISTJ
- ESTP
- ISTP
- ISFP
انتخاب رشته هوانوردی
۳ مسیر برای انتخاب رشته های مرتبط با هوانوردی وجود دارد:
- تحصیل در رشته تجربی
- تحصیل در رشته ریاضی
- تحصیل در رشته هوافضا شاخه هنر در فی و حرفه‌ای
با توجه به نقش ریاضی، محاسبات و دانش فنی در مشاغل هوانوردی، بهتر این است که در صورت علاقه، از رشته ریاضی یا فنی حرفه‌ای وارد گرایش‌های مختلف هوانوردی شوید که شرایط عمومی و اختصاصی خاصی نیز دارد.
کارشناسی هوانوردی در دانشگاه
دانشجویان رشته های هوانوردی باید طی ۴ سال (۸ ترم) تحصیل دانشگاهی خود، ۱۳۹ واحد درسی را بگذرانند. واحدهای رشته هوانوردی عبارتند از موارد زیر:
- دروس عمومی: ۲۰ واحد
- دروس پایه: ۲۰ واحد
- دروس اصلی: ۴۵ واحد
- دروس تخصصی: ۵۴ واحد
دروس تخصصی گرایش های هوانوردی
دروس تخصصی در هر گرایش متفاوت و طبق جدول زیر است:
| گرایش | دروس تخصصی |
| خلبانی | مقاومت مصالح، مبانی مدیریت و تحقیق در عملیات، آیرودینامیک سیالات تراکم‌پذیر، انتقال حرارت عمومی، مکانیک پرواز کاربردی، زبان تخصصی، پرواز اولیه، پرواز پایه، پرواز پیشرفته نظامی، پرواز تخصصی نظامی |
| ناوبری هوایی | فیزیولوژی هوایی، اصول پرواز، اصول ایمنی پرواز، زبان تخصصی، موتور هواپیما، قوانین هوانوردی، سیستم لکترونیکی، هواپیما، هواشناسی، جنگ الکترونیک، پرواز مقدماتی، پرواز پایه، پرواز پیشرفته، رهگیری هوایی، سیمولاتور پرواز، سرویس هوانوردی، سیستم کمک ناوبری، سیستم کنترل |
| مراقبت پرواز | مراقبت هوانوردی و طرح پرواز، سرویس‌های ترافیک هوایی، سرویس‌های اطلاعاتی هوانوردی، دستورالعمل‌های ناوبری و مراقبت پرواز، کنترل تقرب و ارتفاع‌سنجی، برج کنترل، دستورالعمل‌های کنترل هواپیما به وسیله رادار، آموزش عملی رادار، تجسس و نجات، بررسی سوانح، طراحی دستورالعمل‌های پرواز، عملیات هواپیمایی، صلاحیت پرواز، سیستم ناوبری، ارتباطات و نظارت ماهواره‌ای، روش تدریس هواپیمایی، سیمولاتور برج کنترل، سیمولاتور کنترل منطقه‌ای، سیمولاتور تقرب پرواز |
گرایش های رشته هوانوردی
رشته خلبانی سه گرایش اصلی خلبانی، مراقبت پرواز و ناوبری هوایی دارد که فقط گرایش خلبانی از طریق کنکور سراسری دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی پذیرش دارد.
گرایش مراقبت پرواز
این شاخه از رشته هوانوردی از سه گروه آزمایشی ریاضی، تجربی و فنی حرفه‌ای دانشجویانی می‌پذیرد تا یکی از ارکان اصلی هر پرواز یعنی مراقبت و مشخص کردن مسیر هوایی برای خلبان را با کمک تجهیزات راداری را آموزش ببینند. مراقبان برج پرواز در واقع همان افرادی هستند که در برج مراقب به بررسی شرایط پرواز، شرایط هواپیما، خطوط هوایی و مشکلات احتمالی می‌پردازند و باید با خلبان در ارتباط باشند.
وظایف مراقب پرواز
- جلوگیری از برخورد هواپیماها در فضای کنترل شده
- جلوگیری از برخورد هواپیماها و موانع در اطراف فرودگاه، باند پرواز و مسیرهای خزش
- سرعت دادن و ایجاد نظم در جریان پرواز
- ایجاد نظم بین هواپیماهای در حال پرواز
- ارائه اطلاعات ضروری برای امنیت و بی‌خطری پرواز مانند اطلاعات جوی
- اطلاع‌رسانی به مراکز تجسس و نجات در صورت بروز سانحه
- اطلاع‌رسانی و آماده کردن واحدهای مربوط به شرایط اضطراری
گرایش ناوبری هوایی
دانشجویان این گرایش مسئولیت تهیه و طراحی نقشه مسیر، ارتفاع، سرعت و مسیر پرواز را بر عهده دارند تا پرواز در شرایط ایمن انجام شود. ناوبر هوایی را می‌توان به نوعی خلبان دوم دانست که در صورت وجود شرایط جوی نامناسب یا حوادث، مسیر جدید را به خلبان پیشنهاد می‌دهد. برخی از دانشجویان این گرایش نیز برای هدایت، کنترل، امنیت و شناسایی هواپیماهای شکاری را آموزش می‌بینند.
وظایف ناوبر هوایی
- طراحی مسیرهای پروازی
- طراحی مانورهای تکنیکی
- استفاده از سیستم‌های مختلف برای موقعیت‌یابی و هدایت هواپیما
- کنترل منظم رادارهای هواپیمایی
گرایش خلبانی
این گرایش فقط در دانشگاه علوم و فنون هوایی شهید ستاری ارائه می‌شود و به صورت بورسیه پذیرش می‌کند. وظیفه شناخت، بهره‌وری، کنترل، مدیریت و هدایت هواپیماهای مختلف و سیستم‌های هوایی به عهده خلبانان است. این گرایش دو زیرشاخه نظامی و غیر نظامی دارد که هریک تحت نظارت وزارت مربوطه فعالیت می‌کنند. با توجه به اینکه دانش‌آموزان بیشتر از ریاضی وارد این رشته می‌شوند، توصیه می‌کنیم با سایر شغل های رشته ریاضی نیز آشنا شوید.
وظایف خلبان
- بررسی، تجزیه و تحلیل، طراحی عملیات
- راه اندازی و کاربرد تجهیزات هوانوردی موجود در سازمان‌های کشوری و لشگری (مثل هواپیماها، سیستم‌های آفندی و پدافندی، سیستم‌های ناوبری هوایی و کامپیوترها)
- دریافت فرم تحویل هواپیما و نقشه پرواز و بررسی آن
- تنظیم شرایط پرواز و فعال کردن حالت خودکار
- کنترل شرایط پرواز و ارتباط منظم با اطلاعات پرواز
دروس رشته خلبانی هوانوردی
درس های رشته خلبانی در حوزه دانش فیزیک، برق، ریاضیات، مکانیک، جغرافیا و کامپیوتر است که لیست آن‌ها را در جدول زیر مشاهده می‌کنید:
| دروس پایه | ریاضی ، فیزیک پایه، آمار و احتمالات، معادلات دیفرانسیل |
| دروس اصلی | کامپیوتر و برنامه‌نویسی، ارتعاشات عمومی، استاتیک، مبانی مهندسی برق، دینامیک عمومی، اصول ایمنی پرواز، الکترونیک عمومی، آئرودینامیک عمومی، اصول هوانوردی، موتورهای هواپیما، سیستم‌های الکتریکی و الکترونیکی هواپیما، ناوبری هوائی، هواشناسی، فیزیولوژی هوائی، قوانین و مقررات هوانوردی |
| دروس تخصصی | مقاومت مصالح، مبانی مدیریت و تحقیق در عملیات، ایرودینامیک سیالات تراکم‌پذیر، انتقال حرارت عمومی، مکانیک پرواز کاربردی، زبان تخصصی، پرواز اولیه، پرواز پایه، پرواز پیشرفته نظامی، پرواز تخصصی نظامی |
قوانین ورود به رشته خلبانی
برای ورود به دانشکده‌های پرواز شرکت‌های هواپیمایی کشور باید شرایط زیر را داشته باشید:
- داشتن حداقل معدل کتبی ۱۱ برای تمامی رشته‌های داوطلبان سوم دبیرستان
- داشتن مدرک دیپلم متوسطه و مدرک پیش‌دانشگاهی رشته ریاضی
- سن حداقل ۱۸ و حداکثر ۲۰ سال تمام
- حداقل قد ۱۶۵ سانتیمتر
- تدین به یکی از ادیان اسلامی
- عدم اعتیاد و عدم سوء پیشینیه
- احراز صلاحیت اخلاقی
- داشتن کارت پایان خدمت یا معافیت
- شرکت کردن در کنکور سراسری
- قبولی در معاینات پزشکی
- قبولی در مصاحبه
- قبولی در گزینش پس از کسب رتبه لازم در کنکور
معاینات استاندارد پزشکی در حوزه رشته خلبانی
پذیرفته‌شدگان در آزمون سراسری رشته خلبانی، باید یک سری معاینات و آزمایشات را بگذرانند تا از نظر سلامت جسمی و روحی تایید شوند:
- نوار مغزی و قلبی
- اکوی قلب
- مانیتورینگ هولتر
- بینایی‌سنجی
- شنوایی‌سنجی
- بررسی سلامت ریه‌ها و سینوس‌ها
- سلامت فک و دندان‌ها
- تست HIV و هپاتیت
- معاینات کلی
- تست فشار خون
- روان‌سنجی
خلبانی نظامی و خلبانی غیر نظامی
تحصیل در دوره کارشناسی خلبانی فقط برای دریافت مدرک خلبانی نظامی است و سایر گواهینامه‌های خلبانی باید از طریق مراکز آموزشی خلبانی دریافت شوند. برای خلبانی نظامی فرد باید در یکی از دو رشته ریاضی یا تجربی درس خوانده باشد و در کنکور سراسری رتبه لازم برای خلبانی را کسب کند. همانطور که گفتیم، خلبانی نظامی فرد بعد از پذیرش در آزمون سراسری باید در مصاحبه و گزینش شرکت کند و یک سری تست ها و آزمایش‌ها را پشت سر بگذارد.
شاخه خلبانی غیر نظامی وابسته به سازمان هواپیمایی کشور است و آزمون آن ۲ بار در سال برگزار می‌شود. بعضی از دانشگاه‌های علمی کاربردی و آزاد بدون کنکور و یا بر اساس رتبه کنکور داوطلب دانشجوی خلبانی غیر نظامی می‌گیرند. همچنین فارغ‌التحصیلان لازم است متناسب با نوع شغل و هدفی که مد نظر دارند، دوره‌های تخصصی را پشت سر بگذارند.
بازارکار رشته هوانوردی
با توجه به اینکه فارغ‌التحصیلان همه گرایش‌های رشته هوانوردی در شرایط کاری استراتژیک و مهمی مشغول به کار هستند، موقعیت شغلی هوانوردی از مزایای زیادی از جمله درآمد، موقعیت اجتماعی، فرصت‌های متنوع و امکان ارتقا و پیشرفت خوبی برخوردار است. فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها می‌توانند در مشاغل مختلفی مانند خلبان، کنترل کننده ترافیک هوایی، افسر عملیات، تکنسین، مهماندار در مراکز مختلف مرتبط با خطو هوایی و صنایع دفاعی کار کنند:
- شرکت‌های هوا فضا
- شرکت‌های تولید و تعمیر موتورهای هوایی
- اپراتورهای هوایی
- سازمان‌های دولتی مثل وزارت دفاع و نیروهای مسلح
دانشگاه های برتر رشته هوانوردی
در ایران برخی از دانشکده‌ها اقدام به پذیرش در شاخه‌های مختلف رشته هوانوردی می‌کنند که در دفترچه انتخاب رشته ظرفیت و گرایش هر دانشگاه اعلام می‌شود:
- دانشکده خلبانی سپاه و ارتش
- دانشکده صنعت هواپیمایی کشور
- دانشکده صنعت هواپیمایی مهرآباد
- دانشکده صنعت هواپیمایی
تفاوت خلبانی و مراقبت پرواز و مهندس پرواز چیست؟
مهندسی پرواز یک رشته مجزا از رشته هوانوردی و گرایش‌های آن است. به طور خلاصه خلبان وظیفه هدایت و کنترل هواپیما و تصمیم‌گیری در شرایط بحرانی، کمک خلبان مسئول کمک به خلبان حین پرواز و مهندسان پرواز، نظارت بر پرواز، نظارت و بازرسی سیستم‌های مکانیکی هواپیما را قبل، حین و پس از پرواز بر عهده دارند.
سخن پایانی
پرواز کردن و خلبانی رویای بسیاری از بچه‌های کوچک و از دیرباز رویای بشر بوده است. امروزه رشته هوانوردی با گرایش‌های مختلف با تکنولوژی‌های بسیار پیشرفته جهت حمل و نقل یا صنایع دفاعی در چند دانشگاه محدود کشور از مقطع کارشناسی تا دکترا تدریس می‌شود. این رشته را می‌توان به عنوان یکی از شغل های رشته تجربی، ریاضی یا فنی حرفه‌ای انتخاب کرد. برای موفقیت در این رشته به مجموعه‌ای از توانایی‌های درسی مانند محاسبات، درک فضایی، فیزیک، مکانیک، دروس مهندسی، همچنین علایق و توانمندی‌های فردی مانند وقت و نظم بالا نیاز دارید. اگر انتخاب رشته هوانوردی را آگاهانه و نه صرفا بر اساس رویاهای خود انجام دهید، از شرایط شغلی، استخدام و درآمد مناسبی هم بهره‌مند خواهید شد.
سوالات متداول
- برای خلبان شدن باید چه رشته ای در دبیرستان خواند؟
از ۳ رشته ریاضی، تجربی و فنی حرفه‌ای (شاخه هوا فضا) می‌توانید در کنکور یکی از گرایش های رشته هوانوردی را انتخاب کنید. - چه دانشگاه هایی رشته هوانوردی خلبانی را ارائه می‌کنند؟
دو دانشکده دانشکده خلبانی سپاه و ارتش و دانشکده صنعت هواپیمایی برای خلبانی پذیرش دارند. - گرایش های رشته هوانوردی چه هستند؟
این رشته سه گرایش مراقبت پرواز، ناوبری هوایی و خلبانی دارد. - حداقل رتبه برای قبولی در رشته هوانوردی چند است؟
تا حدود رتبه ۸ هزار (منطقه ۱) امکان قبولی در رشته هوانوردی وجود دارد.
