گاهی جمله به خودی خود کامل به نظر میرسد اما احساسی از کمبود در آن باقی میماند؛ گویی بخش مهمی از معنا هنوز ناگفته مانده است. در چنین موقعی متمم وارد میشود تا مفهوم جمله را کامل کند و ارتباط میان فعل و دیگر اجزای جمله را روشنتر بسازد.
در ادامه این مطلب آموزشی از مجموعه مدارس یاد میگیرید متمم دقیقاً چیست، چه تفاوتی با مفعول دارد و چطور میتوان آن را در جمله تشخیص داد. پس اگر میخواهید جملهنویسی قویتر و دقیقتری داشته باشید، ادامه متن و مثالهای کاربردی را از دست ندهید.
متمم در فارسی چیست؟
متمم که یکی از اجزای جمله هست، واژه یا گروهی است که برای کامل کردن معنای فعل، صفت یا اسم در جمله بهکار میرود. بدون متمم، مفهوم جمله ناقص یا گنگ به نظر میرسد. در واقع متمم بخشی از جمله است که مفهوم را توضیح، مشخص یا روشنتر میکند.
برای نمونه، در جمله «او به درس علاقه دارد»، واژه «به درس» متمم است چون بدون آن، جمله فقط میگوید «او علاقه دارد» و نمیفهمیم به چه چیزی علاقه دارد. متمم باید بعد از حروف اضافهای مانند «به»، «از»، «در» یا «برای» بیاید و در نقشهای مختلفی ظاهر شود تا جمله از نظر معنایی کامل و دقیق باشد.
مثال برای متمم
- من به موسیقی علاقمند هستم.
- او در درس ریاضی موفق است.
- ما به سفر فکر میکنیم.
- معلم از رفتار شاگردانش راضی بود.
- کودکان به بازی در پارک مشتاق هستند.
- او در گفتار خود دقت زیادی دارد.
- پدرم به کتابهای تاریخی توجه نشان میدهد.
- دانشآموزان از نتیجه امتحان ناراحت شدند.
- مادرم به آشپزی سنتی علاقه دارد.
- پرندگان در آسمان آبی پرواز میکردند.
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیههای مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر میشود!
انواع متمم
به طور کلی انواع متمم به این شرح هستند که در ادامه بهصورت جداگانه به بررسی هر یک با مثالهای مختلف پرداختهایم:
- متمم صفتی
- متمم قیدی
- متمم اسمی
- متمم صوت
- متمم اسناد
- متمم فعل
- متمم اختیاری و اجباری
متمم صفتی
گاهی صفتی به تنهایی معنا را کامل نمیکند و باید چیزی همراهش بیاید تا معلوم شود صفت درباره چه چیزی است. مثل «او مشتاقِ یادگیری زبان انگلیسی است.» اگر بگوییم «او مشتاق است»، جمله ناقص میماند. پس «یادگیری زبان انگلیسی» متمم صفتی است.
مثال دیگر: «من به پرندههای زیبا علاقه دارم.»
| نکته مهم: گاهی متمم در ساخت مضاف و مضافالیه هم بهکار میرود چراکه «ـِ» میتواند نقش حرف اضافه بگیرد. «درسِ علوم» یا «شلوارهایِ پارچهای» از مثالهای آن هستند. |
متمم قیدی
در جملههایی که قید برای کامل شدن نیاز به واژه دیگری دارد، آن واژه متمم قیدی است. این متممها گاهی توضیحی اضافه به جمله میدهند. برای مثال در جمله «او نزدیکِ مدرسه ایستاده بود»، واژه «مدرسه» متمم قیدی است چراکه قید «نزدیک» بدون آن معنی روشنی ندارد.
مثال دیگر: «زهرا با پدرش آمد.» در این جمله اگر بگوییم زهرا آمد هم جمله تکمیل خواهد بود، اما با پدرش توضیحات قیدی و تکمیل در حالت متمم است.
متمم قیدی خود انواع گوناگونی دارد که به این ترتیب هستند:
- قید حالت
- قید مکان
- قید زمان
- قید حالت
- قید علت
- قید کیفیت
- قید همراهی
متمم اسمی
بعضی از اسمها هم بدون توضیح بیشتر کامل نیستند و برای روشن شدن معنا، به متمم نیاز دارند. مثل جمله «علاقه من به نقاشی زیاد است». اینجا اسم «علاقه» نیاز دارد بداند به چه چیزی علاقه داریم، از این رو «به نقاشی» متمم اسمی است.
مثال دیگر: «اعتماد مردم به پزشکان افزایش یافته است.»
متمم صوت
در زبان فارسی، گاهی برخی صداها یا آواها مثل «آه»، «ای وای»، «افسوس» به دنبال خود واژه یا عبارتی میآورند تا احساس گوینده را کامل بیان کنند. در جمله «آه از بیوفایی روزگار»، عبارت «از بیوفایی روزگار» متمم صوت است، چون معنای صوت «آه» را کامل میکند.
مثال دیگر: «افسوس بر آن روزهای گذشته.»
متمم اسناد
وقتی بخواهیم نسبت یا حالتی را میان دو چیز برقرار کنیم، به متمم اسناد نیاز داریم. مثلاً در جمله «زمین پوشیده از برف است»، واژه «برف» متمم اسناد است چراکه جمله را از نظر معنایی کامل میکند و نشان میدهد زمین از چه چیزی پوشیده شده است.
مثال دیگر: «آسمان آکنده از ابرهای سیاه بود.»
پیشنهاد مطالعه: مسند چیست؟
متمم فعل
وقتی فعل برای کامل شدن معنا به واژه یا گروهی از واژهها نیاز دارد، آن واژه متمم فعل است. به طور مثال در جمله «من به شعر فارسی علاقه دارم»، اگر متمم «به شعر فارسی» را حذف کنیم، جمله ناقص میشود چراکه معلوم نیست به چه چیزی علاقه داریم.
مثال دیگر: «دانشآموزان به درس علوم توجه کردند.» در اینجا «به درس علوم» متمم فعل «توجه کردند» است.
متمم اختیاری و اجباری
برخی افعال بدون متمم اصلاً معنی روشنی ندارند و حتماً باید با متمم بیایند. مثل جمله «به موفقیت خود افتخار میکنم». اگر متمم را حذف کنیم و بگوییم «افتخار میکنم»، جمله ناقص است و نمیدانیم به چه چیزی افتخار میکند. متمم اختیاری تنها توضیحات اضافی یا تکمیلی میدهد و بدون آن هم جمله معنا دارد.
مانند «من از مدرسه با اتوبوس آمدم.» در این جمله بدون «با اتوبوس»، بازهم معنا وجود دارد.
در واقع متمم همیشه بخشی است که جمله را از حالت گنگ خارج میکند. اگر جملهای بدون آن بیمعنا یا ناقص باشد، یعنی با متمم اجباری سروکار داریم، اما اگر جمله بدون آن هم درست باشد ولی با متمم واضحتر شود، متمم اختیاری داریم.
حروف اضافه متمم (نشانه متمم)
در این قسمت به بررسی مختصر حروف اضافه یا نشانه های متمم هفتم پرداختهایم. مطلب دیگری را به بررسی کامل حروف اضافه در فارسی اختصاص دادهایم که میتوانید برای اطلاعات کاملتر، آن را مطالعه نمایید.
- به: معمولا برای نشان دادن جهت، علاقه، توجه یا هدف به کار میرود.
مثال: من به درس فارسی علاقه دارم. - از: برای بیان مبدأ، جدا شدن، منبع یا دلیل استفاده میشود.
مثال: او از تاریکی میترسد. - در: برای نشان دادن مکان، زمان یا موقعیت کاربرد دارد.
مثال: بچهها در حیاط بازی میکنند. - با: برای همراهی، ابزار یا رابطه میان دو چیز استفاده میشود.
مثال: من با دوستم حرف زدم. - برای: برای هدف، فایده یا مقصود و گاهی مالکیت استفاده میشود.
مثال: این هدیه برای مادر است. - به خاطر: گاهی مشابه «برای» و گاهی برای بیان علت یا دلیل اتفاق یا احساس به کار میرود.
مثال: او به خاطر تلاش زیادش موفق شد. - تا: برای نشان دادن حد، زمان، محدودیت یا نتیجه استفاده میشود.
مثال: منتظر میمانم تا تو بیایی. - به علت: وقتی میخواهیم دلیل رسمیتری بیان کنیم، از این حرف اضافه استفاده میشود.
مثال: مدرسه به علت بارش برف تعطیل شد. - بدونِ: برای بیان نبود یا نداشتن چیزی در جمله کاربرد دارد.
مثال: او بدون ترس سخن گفت.
روش تشخیص متمم
برای تشخیص متمم، کافی است کمی با ساختار جمله با دقت برخورد کنید. به این نکته فکر کنید که آیا معنای جمله بدون بخشی از آن ناقص یا مبهم میشود یا نه. متمم همان بخشی است که حذفش باعث میشود جمله چیزی کم داشته باشد یا معنی فعل، اسم یا صفت روشن نباشد.
در واقع، متمم بیشتر با حروف اضافهای مانند «به»، «از»، «در»، «برای» و «با» آغاز میشود و در پاسخ به پرسشهایی مثل به چه؟ از چه؟ در چه؟ با چه؟ برای چه؟ به کار میرود.
برای مثال در جمله «من به دوست قدیمیام فکر میکنم»، اگر عبارت «به دوست قدیمیام» را حذف کنیم، فعل «فکر میکنم» دیگر معلوم نمیکند درباره چه چیزی است؛ پس همان بخش متمم است.
به طور خلاصه، در بیشتر مواقع متمم درست بعد از حرف اضافه میآید و به تکمیل معنا کمک میکند.
نقش دستوری متمم
انواع متمم در فارسی را برای شما شرح دادیم، اما این انواع از نظر نقش دستوری هم تفاوت پیدا میکنند. در واقع نقش متمم در جمله به طور معمول گروهی اسمی یا قیدی است که با حرف اضافه میآید و جمله را از نظر معنا کامل میکند.
نقش مفعولی متمم
وقتی متمم به نوعی نقش دریافتکننده عمل فعل را دارد، نقش مفعولی پیدا میکند.
مثال: او به حرف معلمش گوش داد. (متمم «به معلمش» دریافتکننده عمل گوش دادن است.)
پیشنهاد مطالعه: مفعول چیست؟
نقش نهادی متمم
در برخی جملهها متمم درباره نهاد جمله توضیح میدهد و به نوعی ویژگی یا حالت آن را مشخص میکند.
مثلا کودک به مادرش وابسته است. (متمم «به مادرش» ویژگی نهاد «کودک» را کامل کرده است.)
نقش فعلی متمم
وقتی متمم معنا و نقش فعل را کامل کند و بدون آن فعل ناقص شود، نقش فعلی دارد.
مثال: او از شکست ناراحت شد. (متمم «از شکست» معنای فعل «ناراحت شد» را کامل کرده است.)
ده جمله که متمم داشته باشد
- من به دیدن دریا فکر میکنم.
- کودکان از صدای بلند رعد ترسیدند.
- او به دوچرخهسواری علاقهمند است.
- پرندگان در آسمان تمیز صبحگاهی پرواز میکردند.
- دانشآموزان به درس جدید توجه کردند.
- مادر از کار زیاد خسته شده است.
- ما به سفر تابستانی امیدواریم.
- پدرم با همسایه قدیمی صحبت کرد.
- او به دوست صمیمیاش اعتماد دارد.
- نویسنده در توصیف احساسات مهارت دارد.
سخن پایانی
در نهایت، متمم واژهای که معنای جمله را کامل میکند و با حروف اضافهای مانند به، از، در، برای، با میآید. بدون متمم، جمله ناقص یا مبهم به نظر میرسد و معلوم نیست فعل، اسم یا صفت درباره چه چیزی است. متمم ممکن است بعد از فعل، اسم یا صفت بیاید و بخش مهمی از جمله باشد که معنا را دقیق، روشن و کامل میسازد.
سؤالات متداول
- متمم چیست؟
متمم واژه یا گروهی از واژههاست که برای کامل کردن معنای جمله میآید؛ مثل «من به کتابخوانی علاقه دارم». - نشانههای متمم در فارسی هفتم چیست؟
بیشتر متممها با حروف اضافهای مانند «به، از، در، برای، با» آغاز میشوند و معنای فعل یا صفت را کامل میکنند. - آیا متمم اجباری است؟
بعضی متممها اجباری هستند چراکه حذفشان جمله را ناقص میکند، مثل «من به مدرسه میروم» و بعضی اختیاری هستند چون فقط جمله را روشنتر میسازند.
