بیناییسنجی برای اکثر ما مثل کوه یخی است که فقط سطح بیرون از آبش را می‌بینیم: وقتی اسم بیناییسنجی (اُپتومتری) به گوش‌مان می‌رسد، فقط یاد تعیین شماره‌ی چشم یا عینک می‌افتیم؛ غافل از اینکه بیناییسنجها کارهای بسیار زیاد دیگری هم انجام می‌دهند. اگر به انتخاب رشته کنکور فکر می‌کنید و یکی از گزینه‌های روی میزتان بیناییسنجی است، حتما آگاهی از چیستی این رشته و بازارکار آن کمک‌تان می‌کند. ما در ادامه‌ی مجموعه مقاله‌های معرفی انواع رشته های تحصیلی و شغل ها، این‌بار به بررسی رشتهی بیناییسنجی و آینده‌ی شغلی آن می‌پردازیم.
شغل بینایی سنجی چیست
بیناییسنجی یکی از زیرشاخه های رشته تجربی و معادل فارسی واژه‌ی اپتومتری (Optometry) است؛ هرچند معادل چندان دقیقی نیست! اپتومتری یعنی علم مراقبتهای چشمی و اپتومتریستها، چشم و سایر اجزای آن را به‌لحاظ سلامت شبکیه‌ی چشم و بیماری‌هایی مانند آب‌مروارید و آب‌سیاه بررسی می‌کنند.
- بینایی‌سنجی‌خوانده‌ها در خط مقدم مراقبتهای چشمی قرار دارند و افراد دچار مشکلات چشمی، ابتدا نزد این متخصصان می‌روند.
هنگام شنیدن اسم بینایی‌سنج، تابلو‌های چشم‌پزشکی و خصوصا علائم Eشکل در ذهن‌مان تداعی میشود. اولین برخورد اکثر ما با بیناییسنجها تعیین نمره‌ی چشم در کودکی بوده است: وقتی در فاصله‌ای مشخص، جلوی تابلو می‌ایستادیم و جهتِ علامت‌ها را تعیین می‌کردیم. اما شغل بیناییسنجی فقط تعیین شماره‌ی چشم نیست. بیایید بیشتر با این رشته دانشگاهی و بازار کار آن آشنا شویم.
پیشنهاد مطالعه: لیست رشته های تجربی
مهم‌ترین درس‌های دانشگاهی بیناییسنجها
اگرچه هدف ما در این مقاله بیشتر بررسی شغل، بازار کار و شرایط قبولی در رشتهی بیناییسنجی است، اما انداختن نگاهی به درس‌های مهم این رشته بد نیست؛ زیرا آشنایی با فرآیند متخصص‌شدن در این رشته، دیدِ بهتری نسبت به دنیای فارغالتحصیلان آن و توانایی‌های‌شان به ما می‌دهد. درس‌های اصلی دانشجویان بیناییسنجی:
- با فیزیک نور شروع میشود،
- سپس به‌سمت نحوه‌ی شکل‌گیری تصویر در چشم می‌رود،
- در ادامه ساختار چشم و عدسی‌ها
- و درنهایت، ارتباط مغز با چشم و درک تصاویر بررسی میشود.
این رشته به‌گفته‌ی صاحب‌نظران آن، محل تلاقی علم پزشکی با علم فیزیک، ریاضی و هندسه است. فیزیک هندسی و نور، فیزیک اپتیک، اپتیک هندسی، فیزیولوژی چشم، آناتومی چشم، فارماکولوژی چشم و آسیب‌شناسی چشم از واحدهای اصلی رشتهی بیناییسنجی هستند.
پیشنهاد مطالعه: رشته های پیراپزشکی
مقایسه رشته چشم پزشکی و بینایی سنجی
رشتهی اپتومتری و چشم‌پزشکی تفاوت‌های مهمی بایکدیگر دارند:
روش درمان بیماریهای چشمی
تا کار چشم به درمان‌های دارویی و تهاجمی مثل جراحی نکشیده است، مراقبت و اصلاح مشکلات چشم با بیناییسنجها است. بیناییسنجها به‌هیچ‌وجه مجوز انجام بیماریهای تهاجمی مانند جراحی چشم و تجویز دارو را ندارند. آنها پس از معاینه و تشخیص اختلال چشم، با تجویز عینک و لنزهای تماسی، مشکل را برطرف می‌کنند.
از سوی دیگر، چشم‌پزشک‌ها ساختار چشم را بررسی می‌کنند و در حوزه‌ی جراحی چشم و تجویز دارو تخصص دارند. درمان بیماریهای چشمی مانند آب مروارید، آب‌سیاه (گلوکوم) و جراحی انحراف چشم (استرابیسم)، در حیطه‌ی تخصص چشم‌پزشک‌ها است.
مسیر رسیدن به تخصص
- در رشتهی چشم‌پزشکی ابتدا باید مدرک پزشکی عمومی را دریافت کرد و سپس برای تخصص چشم اقدام کرد؛
- اما بیناییسنجی در سه مقطع کارشناسی، ارشد و دکتری ارائه میشود. دانشجویان رشتهی بیناییسنجی با دریافت مدرک کارشناسی، اپتومتریست محسوب می‌شوند.
واحدهای درسی و دانشگاهی
- واحدهای درسی بیناییسنجها بیشتر در مورد عملکرد چشم است.
- تمرکز درس‌های دانشگاهی چشم‌پزشک‌ها بر ساختار چشم است.
خلاصه که اپتومتریستها بینایی و چشم‌پزشک‌ها ساختار چشم را بررسی می‌کنند. بیناییسنجها حدود 100واحد در زمینه‌ی تعیین شماره‌ی چشم و عینک مطالعه می‌کنند، اما چشم‌پزشک‌ها مجموعا 2-3واحد دراین‌باره می‌خوانند.
توانایی لازم برای ورود به رشته بینایی سنجی
این 3توانایی برای ورود به رشته بیناییسنجی و موفقیت در آن ضروری است:
- بیناییسنجی با علوم ریاضی پیوند نزدیکی دارد. بنابراین داشتن دانش پایه‌ای در درس‌های فیزیک، هندسه، ریاضی و زیست‌شناسی ضروری است.
- تعیین شماره‌ی چشم و تجویز عینک نیازمند ریزبینی و توجه به‌جزئیات است. پس توانایی و روحیه‌ی جزئی‌نگری از الزامات این رشته است.
- نگاه به جزئیات دقت می‌خواهد و دقت زیاد هم حوصله. صبر و حوصله یکی دیگر از پیش‌نیازهای اصلی موفقیت در رشتهی اپتومتری است.
وظایف بینایی‌سنج
- تشخیص و اصلاح عیوب انکساری (انحرافات) چشم ازجمله نزدیکبینی، دوربینی، آستیگمات، بهکمک وسایل اپتیکی و تجویز عدسی‌های عینک یا لنزهای تماسی
- تشخیص بیماریهای چشم مانند آب مروارید و آب‌سیاه با وسایل کمک‌تشخیصی و ارجاع بیماران به چشم‌پزشک و دیگر متخصصان
- تعیین دستورالعمل‌های بهداشت عمومی چشم و سلامت بینایی در محیط‌های کار و تحصیل و دادن آموزش‌های لازم در این زمینه
- تشخیص اختلالات حرکتی چشم مانند استرابیسم (لوچی) و نیستاگموس و اصلاح آنها به روش‌های غیرجراحی
- تشخیص و درمان انواع تنبلی‌های چشم و دید دوچشمی بهکمک روش‌هایی مانند گذاشتن چشمی
- همکاری با چشم‌پزشک‌ها برای عمل جراحی و ارائهی مراقبتهای قبل و بعد از عمل به بیماران
- درمان انواع بیماران کم‌بینا با ابزارهای اپتیکی مانند تلسکوپ، ذره‌بین و عینکهای آفتابی
- بررسی و تایید سلامت چشم و ارائهی گواهی به سازمان‌هایی مانند راهنمایی‌ورانندگی
- ارائه تمرین‌ها و ورزش‌های ارتوپتیک برای بهبود نقص‌های عملکرد بینایی
- درمان انواع سردردهای چشمی با تجهیزاتی مانند عینک کامیپوتر
- تشخیص و تصحیح اختلالات دید دوچشمی و تنبلی چشم
- تحقیق و پژوهش در زمینه‌ی ساخت ابزارهای کمک‌بینایی
- اندازه‌گیری میدان بینایی و تشخیص رنگ و بُعد اجسام
- ساخت و فروش عدسی‌ها و عینکهای طبی
مهارت‌های مورد نیاز بینایی سنجی
بیناییسنجها هم مثل همه‌ی مشاغل دیگر برای موفقیت در حیطه‌ی کاری خود به‌یک‌سری مهارت‌های نرم نیاز دارند:
برقراری ارتباط موثر
اپتومتریست باید شنونده‌ی خوبی باشد و نیازهای مراجعانش را درک کند. تعامل با مراجع و آشنایی با سبک زندگی او به بینایی‌سنج کمک می‌کند تا بهترین خدمات و محصولات خود را ارائه کند. خلاصه که از ارزیابی و تشخیص مشکل گرفته تا مشاوره درباره‌ی بهداشت بینایی و فروش عینک به مراجعان، نیازمند به مهارت در برقراری ارتباط موثر است.
مهارت در اقناع کلامی
آگاهی عمومی درباره‌ی رشتهی بیناییسنجی و متخصصان آن پایین است. مراجعه‌کنندگان به اپتومتریستها دقیقا نمی‌دانند که این متخصصان چه کاری می‌توانند برای‌شان انجام دهید. به‌همین‌دلیل، بینایی‌سنج باید بتواند به‌درستی و با بیانی ساده، اطلاعات لازم را در اختیار مراجعانش قرار دهد.
داشتن روحیه‌ی بازاریابی
بیناییسنجها بعد از فارغ‌التحصیلی مجوز بهره‌برداری از موسسه عینک طبی و ساخت‌وفروش این عینک‌ها را از سازمان نظام پزشکی دریافت می‌کنند. بنابراین، آنها اگر می‌خواهند کسب درآمد خوبی از این راه داشته باشند، باید تاحدودی با تکنیک‌های بازاریابی و فروش آشنایی پیدا کنند.
بازارکار رشته بینایی سنجی
دانشجویان بیناییسنجی پس از فارغ‌التحصیلی بهصورت استخدامی یا مستقل می‌توانند وارد بازار کار شوند و کسب درآمد کنند. اپتومتریستها پس از دریافت مدرک کارشناسی:
- به عضویت سازمان نظام پزشکی در می‌آیند.
- شماره نظام پزشکی دریافت می‌کنند.
پس از دریافت شماره نظام پزشکی، آنها می‌توانند با مهر اختصاصی خودشان:
- در اتاق عمل‌های چشم فعالیت کنند.
- در کارخانه‌های ساخت عدسی و وسایل اپتیکی مشغول شوند.
- کلینیک شخصی خود راه بیندازند و به معاینه‌ی بیماران بپردازند.
- پروانه بهره‌برداری از موسسه‌ی عینک طبی بگیرند و اقدام به ساخت و فروش عینک کنند.
- در مراکز خصوصی و دولتی از جمله درمانگاه‌ها، کلینیکها، مطبها و بیمارستانها استخدام شوند.
- در زمینه‌ی مراقبتهای بهداشتی بینایی به سازمان‌های صنعتی، نظامی و آموزشی مشاوره و راهنمایی بدهند.
- فارغالتحصیلان ارشد و دکتری رشتهی بیناییسنجی، اگر علاقه داشته باشند می‌توانند وارد مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها شوند.
حقوق رشته بینایی سنجی
بسته به موقعیت شغلی متخصص بیناییسنجی، حقوقش از کارمندی شروع میشود و باتوجه به استعداد فرد در این رشته و توانایی او در تاسیس مطب شخصی، درآمدش هم پلکانی بالا می‌رود. پس نمیتوان سقف خاصی برای درآمد این رشته بعد از ورود به بازار کار در نظر گرفت. به‌نظر فعالان شغلی بیناییسنجی:
- اگرچه این رشته حقوق بدی ندارد، اما درآمدش نجومی هم نیست. پس برای انتخاب رشتهی بیناییسنجی، علاقه‌‌‌ی خود را در اولویت قرار دهید.
نمونه کارنامه قبولی رشته بینایی سنجی
رشتهی اپتومتری جزو رشته‌های کشوری است و سهمیه‌های بومی، قطبی و ناحیه‌ای در انتخاب رشتهی آن بی‌تاثیر هستند. بازه‌ی رتبه‌ی قبولی پذیرش‌شدگان این رشته معمولا بین 2500 تا 6000 در هرکدام از مناطق سه‌گانه قرار دارد. به‌عنوان مثال، سال قبل:
- رتبه‌ی 3059 منطقه‌ی 1، در دانشگاه علوم پزشکی ایران قبول شد.
- رتبه‌ی 3275 منطقه‌ی 2، در دانشگاه علوم پزشکی مشهد پذیرش گرفت.
- رتبه‌ی 6220 منطقه‌ی 2، موفق به قبولی در دانشگاه علوم پزشکی زاهدان شد.
بیایید نگاهی به کارنامه‌ی قبولی برخی از داوطلبان رشتهی بیناییسنجی بیندازیم:
| رتبه | دانشگاه قبولی | زیست‌شناسی | فیزیک | ریاضی | شیمی | زمین‌شناسی |
| 4330 | علوم‌پزشکی مشهد | 33/34 | 15/56 | 25/56 | 23/81 | 26/67 |
| 2959 | علوم‌پزشکی شهید بهشتی تهران | 42/97 | 43/34 | 15/56 | 37/15 | 20 |
| 2725 | علوم‌پزشکی مشهد | 28/15 | 21/12 | 16/67 | 29/53 | 48/89 |
دانشگاه‌های که رشته بینایی سنجی دارند
فقط 4دانشگاه در سطح کشور رشتهی بیناییسنجی را ارائه می‌کنند:
- دانشگاه علوم‌پزشکی ایران
- دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی
- دانشگاه علوم پزشکی مشهد
- دانشگاه علوم پزشکی زاهدان
سالانه حدود 100نفر در رشتهی بیناییسنجی توسط 4دانشگاه دولتی پیش‌گفته در دوره‌های روزانه پذیرش می‌شوند. پردیس‌های خودگردانِ دانشگاه شهید بهشتی و زاهدان هم رشتهی بیناییسنجی دارند.
سخن پایانی
بیناییسنجی از رشته‌های میان‌رده‌ی پیراپزشکی است. آگاهی عموم از این رشته و کارکردهایش هنوز در حد تعیین نمره‌ی عینک چشم است، اما همان‌طور که گفته شد، اپتومتریستها کارهای زیادی دیگری هم انجام می‌دهند. اپتومتری به‌لحاظ درآمدی رشتهی نسبتا زودبازدهی است و فارغالتحصیلان آن بعد از دریافت مدرک کارشناسی می‌توانند چه بهصورت استخدامی و چه مستقل، وارد بازار کار شوند. درآمدش هم بد نیست، اما نباید انتظار درآمد خیلی بالایی هم از آن داشت. رشتهی بیناییسنجی تنها در 4دانشگاه سطح اول دولتی ارائه میشود و برای قبولی در آن، رتبه‌ی شما در منطقه نباید بیش از 6500 بشود. امیدواریم این مقاله به شما در انتخاب سرنوشت‌ساز رشتهی دانشگاهی به کارتان بیاید.
سوالات متداول
- بازار کار رشتهی بیناییسنجی چطور است؟
برای فارغالتحصیلان رشتهی اپتومتری امکان استخدامشدن در کلینیکها، مطبها و سازمانها وجود دارد و شرایط تاسیس کلینیک شخصی، ارائهی مشاورهی مراقبتهای بهداشتی و ساخت و فروش عینک فراهم است. بهصورت کلی بازار کار قابلقبولی دارد. - بیناییسنجها چه وظایفی دارند؟
وظیفهی اصلی اپتومتریستها تشخیص و درمان انحرافهای چشمی مانند نزدیکبینی و دوربینی بهکمک ابزارهای اپتیکی و تجویز عدسی و لنزهای تماسی است. از دیگر وظایف آنها، تشخیص بیماریهای چشم و تعیین بهداشت عمومی آن است. - حقوق رشتهی بیناییسنجی چقدر است؟
از حقوق کارمندی برای افراد استخدامی در کلینیکها و بیمارستانها شروع میشود تا درآمدهای بالاتری که بهواسطه راهاندازی کلینیک شخصی و فروش عینکهای طبی، بسیار بالاتر از کارمندی است. بنابراین نمیتوان سقف دقیقی برای درآمد این رشته در نظر گرفت.
