آب حیاتیترین ماده برای گیاهان و جانوران کره زمین است که در سه حالت جامد، مایع و گاز روی این سیاره یافت میشود. جالب است بدانید که مقدار آب در کره زمین و جو آن ثابت میماند و دائماً درحال تغییر بین سه حالت جامد، مایع و گاز است. ثابت ماندن مقدار آب نشان میدهد که حرکت آب در اطراف سیاره زمین در یک چرخه معین بهنام «چرخه آب» صورت میگیرد. پس از خواندن این مقاله می توانید به راحتی چرخه آب را توضیح دهید.
چرخه آب چیست؟
شاید فرزند شما از شما بخواهد چرخه آب را توضیح دهید! ما در اینجا توضیحی ساده و کاربردی برای چرخه آب آوردهایم.
آب در سیاره زمین همیشه درحال حرکت و تغییر حالت است؛ از سطح زمین بهسمت جو حرکت میکند و سپس به سطح بازمیگردد. این فرایند را چرخه آب میگویند.
مراحل چرخه آب
- تابش: تابش نور خورشید و گرمای آن، سطح زمین ازجمله آب دریاها و اقیانوسها و همچنین گیاهان و درختان را گرم میکند.
- تبخیر: دراثر گرم شدن سطح زمین، آبها بخار میشوند. البته گیاهان و درختان هم بخار تولید میکنند.
- تراکم: بخار و هوای گرم بهدلیل سبک بودن بهسمت بالا حرکت میکنند و در ارتفاعات بالا که هوا سردتر است به ذرات ریز آب یا یخ تبدیل میشوند. از کنار هم قرار گرفتن تعداد زیادی ذرات آب یا یخ، ابرها شکل میگیرند.
- بارش: زمانی که آب بیشتری جمع میشود، ابرها متراکمتر و سنگینتر میشوند و بهشکل باران، برف یا تگرگ از آسمان میبارند.
- نفوذ: بخشی از این بارشها در سطح زمین نفوذ میکنند.
- رواناب: آب باران یا دانههای برف و تگرگ به آب اقیانوسها، دریاها، دریاچهها، رودخانهها و برکهها میریزند و در آنجا جمع میشوند.
- تعریق: این آبها در زمان مناسب دوباره بخار میشوند و چرخه آب بارها و بارها تکرار میشود.
البته، مقداری از آب نیز بهصورت جامد و یخ در قلههای سرد کوه ذخیره میشود که هنگام ذوب شدن و تبدیل شدن به آب مایع به رودخانهها سرازیر شده و به دریا بازمیگردند. پیشنهاد میکنیم مطلب مرتبط تشکیل ابر را هم مطالعه کنید.
پیشنهاد مطالعه: رود چگونه تشکیل میشود؟
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیههای مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر میشود!
اهمیت چرخه آب
آب نقش بسیار مهمی در شدت و تنوع تغییرات آب و هوایی کره زمین دارد و چرخه آب بخش اساسی بسیاری از حوادث شدید مانند خشکسالی و سیل را شکل میدهد. تأمین بهموقع و فراوان آب برای پاسخگویی به نیازهای جوامع انسانی و اکوسیستمها حیاتی است. انسانها از آب برای آشامیدن، مصارف صنعتی، کشاورزی، تولید انرژیهای آبی، دفع زباله و فعالیتهای تفریحی استفاده میکنند.
حفظ منابع آبی هم برای مصارف انسانی و هم برای سلامت اکوسیستم اهمیت زیادی دارد. در بسیاری از مناطق، رشد جمعیت، آلودگی و توسعه شهرنشینی باعث کاهش منابع آب شده است بنابراین چرخه آب نقش مهمی در حفظ منابع آبی ایفا میکند.
مهمترین عامل چرخه آب در طبیعت چیست؟
نور خورشید و بارش باران از اجزای حیاتی چرخه آب هستند که حرکت آب بر روی زمین را هدایت کرده و اقیانوسها، خشکیها و جو را به یکدیگر متصل میکنند. آگاهی از مکان، میزان و ویژگیهای بارش (باران، برف یا تگرگ) به دانشمندان کمک میکند تا تأثیر آن بر نهرها، رودخانهها، روانابهای سطحی و آبهای زیرزمینی را بهتر درک کنند.
اندازهگیریهای دقیق و مکرر این پدیدهها، امکان مدلسازی چرخه آب را برای محققان فراهم میکند. چرخه آب روند تبخیر آب از سطح زمین، انتقال آن به جو، خنک شدن و متراکم شدن به شکل باران یا برف در ابرها و بازگشت آن به سطح زمین را توصیف میکند. آب فرود آمده روی خشکی در رودخانهها، دریاچهها، خاک و لایههای متخلخل سنگها جمع میشود و بخش عمده آن دوباره به اقیانوسها بازمیگردد تا بار دیگر تبخیر شود.
کدام فعالیتهای انسانی چرخه آب را تغییر می دهند؟
فعالیت های انسانی میتوانند تاثیر بسیار زیادی بر چرخه آب بگذارند و حتی در بعضی مواقع سبب تغییرات عمده در مراحل چرخه آب شوند. بعضی از مهمترین فعالیتهای انسانی تاثیرگذار بر چرخه آب عبارتاند از:
تغییرات آب و هوایی
سوزاندن سوختهای فسیلی موجب افزایش دما و تغییر الگوهای بارش میشود. همچنین خشکسالی و سیل موجب افزایش شدت پدیدههای آب و هوایی ناشی از تغییرات اقلیمی شده و چرخه طبیعی آب را مختل می کند.
استخراج منابع آب
برداشت بی رویه از سفرههای آب زیرزمینی باعث کاهش سطح این منابع و تغییر جریانهای آب زیرزمینی میشود.
کشاورزی و آبیاری
آبیاری بیش از حد یا ناکارآمد در کشاورزی میتواند منابع آبی زیرزمینی و سطحی را کاهش دهد. همچنین ساخت کانالها و سدها برای انتقال آب به مزارع، تعادل طبیعی جریان آب را مختل خواهد کرد.
توسعه شهری و صنعتی
فعالیت های صنعتی و تخلیه فاضلاب شهری به آبهای سطحی و زیرزمینی موجب کاهش کیفیت آب میشود. همچنین شهرنشینی و پوشاندن زمین با آسفالت و بتن موجب کاهش جذب آب توسط خاک و افزایش روانابهای سطحی خواهد شد.
قطع جنگل
قطع درختان موجب کاهش تبخیر و تغییر الگوی بارش میشود. بدون پوشش گیاهی، ممکن است خاک شسته شده و آلودگی منابع آبی ایجاد شود.
۱۰ حقیقت درباره آب و چرخه آب
- بدن انسان از حدود ۷۵ درصد آب تشکیل شده است.
- آب میتواند به سه شکل وجود داشته باشد: مایع (آب)، جامد (یخ) یا گاز (بخار آب).
- حدود ۷۰ درصد سطح زمین با آب پوشیده شده است. ۹۷ درصد آب زمین در اقیانوسها قرار دارد (این آب شور است) و ۲ درصد آن در کلاهکهای یخی است که تنها ۱ درصد آن برای نوشیدن در دسترس ماست.
- حدود دو سوم آب جهان در یخهای قطبی و یخچالهای طبیعی ذخیره شده است.
- چرخه آب توسط خورشید تأمین میشود: گرما باعث تبخیر آب میشود.
- چرخه آب برای زندگی در سیاره ما ضروری است: بدون آن هیچ گیاه یا حیوانی وجود نخواهد داشت. زیستگاههای بیابانی با بارش کم، نسبت به سایر مناطق جهان بسیار بایرتر هستند.
- مخازن زیرزمینی به نام آبخوان وجود دارند که ممکن است هزاران سال زیر زمین بمانند.
- شاید شما در حال نوشیدن آبی هستید که دایناسورها مینوشیدند! از آنجایی که آب همواره در چرخه آب قرار دارد، تمام آب موجود در سیاره ما همان آبی است که میلیونها سال پیش وجود داشته است.
- رود نیل ۴۱۳۲ مایل طول دارد که آن را طولانیترین رودخانه جهان میکند.
- از آب میتوان برای تولید برق از طریق نیروگاه برقآبی استفاده کرد.
آزمایش چرخه آب
در قسمت قبل به توضیح چرخه آب پرداختیم و الان به سراغ آزامایش چرخه آب می رویم. برای یادگیری بهتر چرخه آب در طبیعت و آشنایی با سازوکار این پدیده طبیعی پیشنهاد میکنیم آزمایش زیر را با کمک بزرگترها در منزل انجام دهید.
- یک کتری یا قابلمه را پر از آب کنید و بدون گذاشتن درپوش روی اجاق قرار دهید تا گرم شود و بخار از آن بیرون بیاید.
- روی درب کتری یا قابلمه یا یک درپوش فلزی چند تکه یخ قرار دهید و با فاصله کمی در بالای ظرف حاوی آب درحال تبخیر نگه دارید. (مراقب باشید دستتان نسوزد).
- بعد از مدت کوتاهی، بخار آب بهدلیل برخورد با درپوش سرد به مایع تبدیل شده و بهشکل قطرههای آب روی قسمت داخلی درپوش قرار میگیرد. مشاهده خواهید کرد که این قطرههای آب مانند بارش باران به داخل ظرف میافتند و بهجای اول خود برمیگردند. این اتفاق دقیقاً مشابه چرخه آب در طبیعت است.
کاردستی چرخه آب
برای آموزش چرخه آب کلاس اول، چرخه آب کلاس دوم و چرخه آب کلاس سوم یا توضیح چرخه آب برای کودکان میتوان از روشهای گوناگونی استفاده کرد. برای مثال، اگر کودک از شما میخواهد چرخه آب در طبیعت را توضیح دهید، میتوانید با کمک او نقاشی چرخه آب را روی یک مقوا بهشکل زیر رسم کنید و یک عقربه که تصویر قطرههای آب روی آن کشیده شده است را با سوزن در مرکز آن وصل کنید. همراه با حرکت عقربه میتوانید مراحل چرخه آب را توضیح دهید تا کودک یا دانشآموز این پدیده را بهتر درک کند.
حتی میتوانید از کاغذ یا خمیرهای رنگی هم برای این کار استفاده کنید. مثلاً برای توضیح چرخه آب برای کلاس دوم میتوانید با برش زدن کاغذهای رنگی بهشکل ابر، خورشید، کوه و دریا و چسباندن آنها روی کاغذ سفید یا مقوا این کار را انجام دهید.
پیشنهاد مطالعه: جلگه چیست؟
سخن پایانی
در این مقاله درباره توضیح چرخه آب صحبت کردیم. چرخه آب یعنی تکرار گردش آب. درواقع، چرخه آب شامل چند مرحله است که بارها و بارها در طبیعت تکرار میشود. مراحل این چرخه به این صورت است که ابتدا آب روی سطح زمین بخار شده و بهسمت بالا حرکت میکند. در ارتفاعات بالا که هوا سرد است، این بخار به ذرات ریز آب یا یخ تبدیل میشود و از کنار هم قرار گرفتن تعداد زیادی از آنها ابر شکل میگیرد. زمانی که ابرها متراکم میشوند و مقدار آب موجود در آنها زیاد میشود، شروع به بارش میکنند. باران و برفی که میبارد در سطح زمین جمع شده و دوباره به دریاها برمیگردند.
سؤالات متداول
- چرخه آب چیست؟
چرخه آب یعنی تکرار گردش آب از زمین بهسمت جو و بازگشت مجدد آن به سطح زمین. - چرخه آب در طبیعت چگونه است؟
با تابش نور خورشید، آب سطح زمین تبخیر میشود. بخار تولیدشده بالا رفته و در ارتفاعات بالا که هوا سرد است به قطرههای آب یا بلورهای یخ تبدیل میشود. زمانی که تعداد زیادی از این قطرهها یا بلورها به هم میرسند، ابر تشکیل میشود. ابرها هنگامی که سنگینتر میشوند، شروع به بارش برف، باران یا تگرگ میکنند. این بارشها در سطح زمین جمع شده و مجدد به دریاها بازمیگردند.
22 پاسخ
سلام! چرخه آب چیست کلاس سوم؟ میخواستم بدونم برای پروژهام چی بنویسم؟
چرا چرخه آب مهم؟ من کلاس هفتم سوال مععلمم تو روخدا جواب بدین
چرخه آب فقط در سطح زمین اتفاق میفته یا زیر زمین هم باعث گردش آب میشه؟؟
از شما بابت طرح این سوال ممنون
چرخه آب نه تنها در سطح زمین، بلکه زیر زمین هم اتفاق میافتد. بخشی از آب باریده (بارش) به زمین نفوذ میکند و تبدیل به آب زیرزمینی میشود. این آب زیرزمینی میتواند بعداً دوباره به سطح بیاید یا تبخیر شود.
خیلی مقالهی جالبی بود! من دربارهی چرخه آب کنجکاوم:گیاهان نقش خاصی تو این چرخه دارن ؟؟
از توجهی که به این موضوع داشتین ممنونم
بله، گیاهان نقش مهمی در چرخه آب دارند از طریق فرآیندی به نام «تعرق» (transpiration). در این حالت، گیاهان آب را از خاک میگیرند و از طریق روزنههای برگشان آن را به صورت بخار در هوا رها میکنند، که به تعداد بخار آب در اتمسفر اضافه میکند و چرخه آب را تقویت میکند.
چقدر طول میکشد تا یک قطره آب یکبار کل چرخه آب را طی کند؟
ممنون بابت سوال کاربردیتون
زمان طی شدن چرخه آب بستگی دارد به مسیر آن (آب در اقیانوس، زمین، زیر زمین، ابرها). طبق منابع علمی، بخار آب در جو معمولاً حدود ۱۰ روز قبل از بارش مجدد باقی میماند.
سلام! میتونی چرخه آب رو به زبان سادهتر توضیح بدین؟ من دقیقاً نمیفهمم تبخیر چطور باعث بارش میشه؟
با سلام
چرخه آب شامل چند مرحله اصلی است: اول تبخیر (آب از سطح دریاها یا زمین به بخار تبدیل میشود)، بعد میعان (بخار آب سرد شده و به قطرات تبدیل میشود و ابر تشکیل میشود)، سپس بارش (وقتی ابرها سنگین میشوند، باران یا برف میبارد)، و در نهایت جمع شدن آب (آب به رودخانهها، دریاچهها یا زیر زمین برمیگردد) و چرخه دوباره تکرار میشود.
وقتی باران میباره چرا همهی آب جذب زمین نمیشه بخشی از آن که رواناب کجا میره ؟
با سلام
پس از بارش، بخشی از آب به زمین نفوذ میکند (نفوذ) و بخشی رواناب سطحی تشکیل میدهد که به رودخانهها، نهرها و در نهایت به دریاها باز میگردد.
فعالیتهای انسانی میتونه چرخه آب را مختل کنه ؟
با سلام متاسفانه
بله، انسانها با تغییرات اقلیمی، آلودگی هوا و تغییر کاربری زمین (مثل جنگلزدایی) میتوانند چرخه آب را تحت تاثیر قرار دهند. این تغییرات میتوانند باعث تغییر در میزان تبخیر، بارش یا رواناب شوند.
در مقالهتان گفتین که چرخه آب همیشه در حال تکرار ه. این چرخه از ابتدا دنیا بوده یا شکلگرفته در زمان خاصی؟
سلام مریم عزیز
چرخه آب یک فرآیند باستانی است؛ طبق منابع زمینشناسی، این چرخه میلیاردها سال است که در زمین جریان دارد.
سلام خسته نباشید مرسی برای مقاله عالتون یه سوال از نویسنده داشتم
چرخه اب باعث میشه که آب شور دریاها شیرین بشه؟
با سلام
بله، در بخشی از چرخه آب، تبخیر آب دریا شروع میشود و وقتی آب تبخیر میشود، نمک و املاح دریا عمدتاً باقی میمانند، چون تنها آب خالص به بخار تبدیل میشود؛ سپس وقتی بخار چگال میشود و بارش رخ میدهد، آب باریده تا حد زیادی شیرین است.
در مقاله تون نقش ابرها را در چرخه آب توضیح دادین ، ولی من دقیق نمیدونم چرا ابرها تشکیل میشن؟
سلام وقت بخیر
ابرها وقتی تشکیل میشوند که بخار آب (گاز) در ارتفاعات بالا سرد شود و به قطرات کوچک آب تبدیل شود (میعان). این قطرات با گرد و غبار کوچک یا ذرات ریز در هوا به هم چسبیده و ابر تشکیل میدهند.
در مقالهتون چند مرحله از چرخه آب اوردین ، ولی من شنیدهام که گاهی مراحل بیشتری داره میشه چرخه آب را توضیح بدین با تمام جزئیات مثل ذوب شدن یخ، رسوبگذاری و غیره؟؟؟
سلام اروین عزیز
بله، چرخه آب میتواند پیچیدهتر باشد. علاوه بر تبخیر، میعان و بارش، مراحل دیگری مثل ذوب شدن یخ (وقتی برف یا یخ به آب تبدیل میشود)، رسوبگذاری (وقتی بخار مستقیماً به یخ تبدیل میشود) و رواناب (آب پس از بارش روی زمین جاری میشود) هم وجود دارد.