املا (دیکته) از آن درس‌های استرس‌زا و کسالت‌باری‌ست که اکثر دانش‌آموزان، والدین و معلمان با آن مشکل دارند. خوش‌بختانه روش‌های جذاب و متنوع زیادی برای جایگزین املای تقریری (روش سنتی دیکتهنویسی) وجود دارد. این روش‌ها با ترکیب بازی و آموزش، هم بازدهی یادگیری را افزایش می‌دهند و هم از احساس کسلی و بی‌انگیزگی جلوگیری می‌کنند. در ادامه چند مورد از جذاب‌ترین روش‌های متن املا و نحوه اجرای آن‌ها را معرفی می‌کنیم.
املای سرعتی، دونده یا پویا
یکی از جذاب‌ترین انواع املا است و احتمالا برای دانش‌آموزان کلاس جذابیت زیادی داشته باشد:
- متنی را روی تخته می‌نویسیم.
- دانش‌آموزان به چند گروه تقسیم می‌شوند.
- یکی از اعضای هر گروه به‌طوری که متن برایش قابل مشاهده نباشد، پای تخته می‌ایستد.
- بقیه اعضای گروه، پشت سر یکدیگر به خط می‌ایستند و به‌ترتیب جایگاه‌شان یک جمله از متن را حفظ می‌کنند.
- هر کدام از اعضا، پشت سر هم و به‌ترتیب، به سمت فرد نویسنده می‌دوند و جمله خود را برایش می‌خوانند.
- نویسنده باید هرچه سریع‌تر جملات را بنویسد و متن را کامل کند.
- هر تیم (گروه)ی که زودتر متن را تمام کند و در عین‌حال اشتباهات کمتری داشته باشد، برنده بازی‌ست.
بهتر است برای هر گروه تخته‌سیاه جداگانه‌ای در نظر گرفته شود تا صداها باعث برهم‌زدن تمرکز نویسنده نشوند. می‌توانید هر خطا یا املای اشتباه را با افزودن چند ثانیه به زمان پایانی آن گروه، جریمه کنید.
دیکته در گوشی (زنجیره‌ای)
اگر به‌دنبال اجتناب از شلوغی و سروصدا در فضای کلاس هستید، این روش جزو جذاب‌ترین انواع دیکته کلاس اول است:
- دانش‌آموزان به یک یا چند گروه تقسیم می‌شوند و به‌ترتیب کنار یا پشت سر هم می‌ایستند.
- معلم یا رهبر اجرایی بازی جمله‌ای را در گوش نفر اول می‌گوید و او به دومی تا این جمله به نفر آخر برسد.
- نفر آخر باید جمله را روی تخته یا کاغذ بنویسد و سپس به ابتدای زنجیره برود تا اولین نفری باشد که جمله بعدی را زمزمه میکند.
املای پیشگو
اگر به‌دنبال درگیرکردن بچه‌ها با متن املا هستید، این روش را حتما امتحان کنید:
- ابتدا عنوان یا موضوع یک متن را به دانش‌آموزان اعلام کنید و از آن‌ها بخواهید درباره محتوا و واژگان آن حدس بزنند.
- متن را جمله به جمله بخوانید و بعد از بیان هر جمله، از دانش‌آموزان بخواهید پیش‌بینی‌هایشان درباره ادامه متن را مرور و اصلاح کنند.
این روش از انواع املا خلاقانه کلاس دوم باعث درگیری بیشتر بچه‌ها با متن، بهبود تفکر انتقادی و درک زمینه موقعیت‌ها می‌شود.
دیکته ایستگاهی
- جمله‌های یک متن را بخوانید و هرازگاهی با درآوردن صدایی شبیه «رینگ» توقف کنید.
- دانش‌آموزان باید متن را همزمان با خواندن شما بنویسند و جای خالی «رینگ» را با کلمه‌ای مناسب پر کنند.
این روش دست کودکان را باز می‌گذارد تا خلاقیت به خرج دهند و باتوجه به زمینه متن، کلمه‌ای مناسب برای جای خالی برگزینند.
املای اصلاح اشتباهات
یک متن املا برای دانش‌آموزان تنظیم کنید ولی عمدا املای چند کلمه را اشتباه بنویسید؛ به‌‌عنوان‌مثال:
- «سابون»
- «غرنیه»
- «نازر»
دانش‌آموزان باید اشتباهات متن را پیدا و تصحیح کنند. سپس آن‌ها را به گروه‌های ۲ یا چندنفره تقسیم کنید تا پاسخ‌هایشان را با هم مقایسه کنند و از یکدیگر کمک بگیرند.
دیکته حافظه ای
- تعدادی کلمه را که ارزش املایی دارند روی کارت‌هایی جداگانه می‌نویسیم.
- از دانش‌آموزان می‌خواهیم آن‌ها را به خاطر بسپارند.
- کارت‌ها را جمع می‌کنیم و به دانش‌آموزان می‌گوییم هر تعداد از کلمه‌ها را که در خاطرشان مانده است، روی کاغذ بنویسند.
- به تعداد کلماتی که بچه‌ها روی کاغذ نوشته‌اند به آن‌ها امتیاز می‌دهیم.
املای دنباله دار
یکی‌دیگر از روش‌های جذاب انواع دیکته کلاس اول، املای دنباله‌دار است. در این روش، کلماتی از یک درس را برای متن املا انتخاب می‌کنیم، که حرف آغاز کلمه بعدی با حرف پایان کلمه قبلی یکسان باشد:
- امید – درون – نوازش – شروع – علی و…
همان‌طور که می‌بینید، حرف آغاز هر کدام از کلمه‌های بالا با حرف پایان کلمه قبلی شروع شده است.
املای سرگیجه‌آور
شروع به خواندن متن کنید و به‌تناوب، سرعت خواندن را کم و زیاد کنید. دانش‌آموزان باید تلاششان را برای همگام‌سازی سرعت نوشتن خود با سرعت خواندن شما بکنند. این روش به تقویت مهارت‌های نوشتاری کودکان کمک میکند و سرعت عملشان را افزایش می‌دهد.
پیشنهاد مطالعه: کندنویسی دانش آموزان ابتدایی و راهکار آن
املای بازسازی متن
این روش دیکتهنویسی به بهبود مهارت‌های شنیداری و تقویت کار گروهی در کودکان کمک میکند:
- یک متن را با سرعت معمول متن‌خوانی برای بچه‌ها بخوانید.
- همان متن را برای بار دوم، اما این‌بار آرام‌تر تکرار کنید تا دانش‌آموزان بتوانند یادداشت‌برداری کنند.
- بچه‌ها را به چند گروه تقسیم کنید و از آن‌ها بخواهید که متن را بازسازی کنند.
املا با جای خالی
این روش از رایج‌ترین انواع املا خلاقانه کلاس دوم و به‌صورت کلی دبستان است و به افزایش تمرکز و دایره واژگان آن‌ها کمک میکند:
- متنی را با چند کلمه جاافتاده در اختیار بچه‌ها قرار دهید.
- با صدای بلند شروع به خواندن متن کنید و از دانش‌آموزان بخواهید قسمت‌های خالی را تکمیل کنند.
دیکته دو نسخه‌ای
شبیه روش «املا با جای خالی»ست، با این تفاوت که در این روش ۲ متن تکمیل‌کننده، در اختیار ۲ نفر از دانش‌آموزان قرار می‌گیرد. ۲ دانش‌آ‌موز به‌نوبت متن را برای زوج خود می‌خوانند تا نفر دیگر جاهای خالی نسخه خود را کامل کند.
سخن پایانی
روش‌های جذاب زیادی برای تنوع‌بخشیدن به متن املا و کاهش خستگی و استرس کودکان از املانویسی وجود دارد. ما در این مقاله سعی کردیم چند مورد از جذاب‌ترین و کاربردی‌ترین انواع املا را معرفی کنیم. امیدواریم که این روش‌ها در علاقه‌مندسازی کودکان به املا و بهبود مهارت‌های نوشتاری آن‌ها کمک کنند.
