آموزش ریاضی به کودکان کم توان ذهنی شاید کمی سخت به نظر برسد، اما امکان‌پذیر است. متخصصان علوم تربیتی و کودکان استثنایی با توجه به ویژگی‌های خاص کودکان کم‌توان ذهنی مانند تفکر عینی و ملموس به معرفی روشهایی استاندارد و کاربردی برای آموزش ریاضی به این کودکان پرداخته‌اند.
ما در این مقاله ابتدا درباره سبک یادگیری ریاضی کودکان کم‌توان ذهنی صحبت می‌کنیم و سپس به معرفی بهترین راهکارهای آموزش ریاضی به این کودکان می‌پردازیم.
چالش‌های آموزش ریاضی به کودکان کم توان ذهنی
کودکان کم‌توان ذهنی دارای نقص‌هایی در مهارتهای شناختی و کلامی هستند که باعث چالش در آموزش مفاهیم ریاضی به آنها می‌شود. اکثر روشهای آموزش ریاضی به کودکان برخلاف روش های آموزش ریاضی به کودکان کم توان ذهنی درصدد رفع یا دور‌زدن این چالش‌ها هستند، پس برای درک بهتر این روش‌ها بهتر است ابتدا نگاهی به این چالش‌ها بیندازیم.
پیشنهاد مطالعه: چگونه اختلالات یادگیری را در کودک تشخیص دهیم؟
ضعف در تفکر انتزاعی
کودکان کم‌توان ذهنی در درک مفاهیم انتزاعی ضعیف‌اند. از آنجا که یادگیری اکثر مسائل ریاضی مانند الگویابی، درک عملیات ریاضی و محاسبات، به حداقلی از تفکر انتزاعی نیاز دارند، بچه‌های کم‌توان ذهنی در یادگیری آنها به چالش می‌خورند.
محدودیت حافظه فعال
حافظه فعال به ما کمک می‌کند تا بتوانیم به صورت هم‌زمان روی ۵ تا ۹ قطعه اطلاعاتی کار کنیم و با برقراری ارتباط بین آنها، به نتیجه‌گیری برسیم. محدودیت حافظه فعال کودکان کم‌توان ذهنی باعث می‌شود که آنها در به خاطر سپردن دستورالعملهای چندمرحله‌ای و انجام کامل عملیات‌های ریاضی سلسله‌مراتبی به مشکل بخورند.
مهارتهای کلامی ناکافی
ما انسان‌ها در دنیای کلمات زندگی می‌کنیم و هر چه دایره واژگان بیشتری داشته باشیم، به همان نسبت تفکرات پیچیده‌تر و عمیق‌تری را درک می‌کنیم. متاسفانه، مهارتهای زبانی و دایره واژگان کودکان کم‌توان ذهنی از هم‌سالان خود ضعیف‌تر است. به همین دلیل، آنها در درک مفاهیم ریاضی پایه‌ای مانند کمتر و بیشتر، بلند و کوتاه، مساوی و نامساوی مشکل دارند.
دامنه توجه و تمرکز محدود
برای یادگیری به تمرکز و توجه طولانی و عمیق نیازمندیم. کودکان کم‌توان ذهنی نمی‌توانند برای مدت زمانی طولانی (برای مثال ۱۰ دقیقه)، روی یک موضوع متمرکز بمانند. علاوه بر این، عمق تمرکز آنها نیز نسبت به دیگر هم‌سالان خود کمتر است. با این اوصاف طبیعی‌ست که آنها در پیگیری آموزش‌های طولانی‌مدت که لازمه فراگیری عملیات ریاضی‌ست، چالش داشته باشند.
پیشنهاد مطالعه: نشانه های عدم تمرکز در دانش آموزان
مشکل در تعمیم یادگیری‌ها به موقعیت‌ها و مسائل جدید
یادگیری‌های کودکان کم‌توان ذهنی معمولا وابسته به موقعیت است؛ یعنی آنها نمی‌توانند قواعد کلی و ثابت ریاضی را به موقعیت‌ها و مسائل جدید تعمیم دهند. برای مثال، با تغییر جزئی در اعداد و صورت سوال، در رسیدن به جواب به مشکل می‌خورند.
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیه‌های مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر می‌شود!
۹ روش کاربردی برای آموزش ریاضی به کودکان کم توان ذهنی
روشهای زیر را مثل راهکارهای جبرانی در نظر بگیرید که به کودکان کم‌توان ذهنی برای غلبه بر چالش‌های بالا کمک می‌کنند. بر اساس تحقیقات متخصصان علوم تربیتی و کودکان استثنایی، اگر این راهکارها به درستی اجرا شوند، کودکان کم‌توان ذهنی می‌توانند در حل مسائل ریاضی و قبول در امتحانات ریاضی دبستان، متوسطه اول و حتی متوسطه دوم موفق عمل کنند.
۱.روش انتخاب متفاوت (POO)
روش «انتخاب متفاوت» یک روش ترکیبی‌ست که برای آموزش مفاهیم پایه‌ای ریاضی به کودکان کم‌توان ذهنی طراحی شده است. در این روش، به جای تعریف‌های کلامی، مصداق‌های عملی یک مفهوم مانند خط راست در فرآیندی ۴ مرحله‌ای و با مثال‌های چهارگزینه‌ای به کودکان آموزش داده میشوند:
- مرحله اول: انتخاب یک گزینه درست در بین گزینه‌های نادرست مشابه
- مرحله دوم: انتخاب ۳ گزینه درست مشابه و یک گزینه نادرست
- مرحله سوم: انتخاب ۳ گزینه درست متفاوت و یک گزینه نادرست
- مرحله چهارم: انتخاب یک گزینه درست در بین گزینه‌های نادرست متفاوت
همان‌طور که می‌بینید، روش «انتخاب متفاوت» در چهار مرحله با کمک مثال‌های عینی، ملموس و متنوع، به کودکان کم‌توان ذهنی کمک می‌کند تا مفهوم مورد نظر را یاد بگیرند.
۲.استفاده از روشهای چند حسی (یادگیری مضاعف)
روشهای چند حسی باعث تحریک چند حس مختلف میشوند و باعث افزایش بسیار زیاد بازدهی یادگیری میشوند. برای مثال، ما وقتی چیزی را با گوش می‌شنویم، با چشم می‌بینیم و با دست لمس می‌کنیم، حافظه ما اطلاعات را به ۳ روش مختلف کدگذاری و ذخیره می‌کند و به همین دلیل، درک عمیق‌تری از آن مسئله به دست می‌آورد.
شما می‌توانید هنگام آموزش مباحث ریاضی از روشهای چندحسی استفاده کنید و مثلا هنگام آموزش جمع و تفریق به کودکان:
- با توضیحات کلامی شروع کنید (شنیدن)
- روی تخته و با استفاده از نمودارها، شیوه جمع و تفریق را آموزش دهید (دیدن)
- از روشهای حسی مانند چرتکه یا شمارش با انگشتان دست برای درک راحت‌تر محاسبات کمک بگیرید (لمس کردن)
۳.تبدیل تکالیف بزرگ به چند تکلیف کوچک
کودکان به دلیل ضعف حافظه فعال در به خاطر سپردن دستورالعملهای پیچیده و چندمرحله‌ای مشکل دارند. تا حد امکان، مسائل پیچیده ریاضی را در چند مرحله یا گام به بچه‌ها بیاموزید تا آنها فرصت کافی برای پردازش اطلاعات و ذخیره آنها در حافظه را داشته باشند.
۴.زمان دادن به کودکان برای پردازش اطلاعات
همه ما هر چقدر هم کندذهن باشیم، توان یادگیری مسائل ریاضی مدرسه را داریم. تفاوت‌های هوشی تنها باعث کاهش یا افزایش سرعت پردازش اطلاعات می‌شود به همین علت یک فرد زودتر و فرد دیگر دیرتر آن مسئله را میاموزد. یکی از مهم‌ترین نکات در آموزش ریاضی به کودکان کم توان ذهنی، هماهنگ‌سازی سرعت آموزش با سرعت یادگیری بچه‌هاست.
۵.بهره‌گیری از ابزارهای دیداری و دستورزی
ابزارهای دیداری و دستورزی متنوعی وجود دارد که هم جنبه سرگرمی دارند و هم باعث بهبود فرآیند یادگیری میشوند:
- ابزارهای دیداری مانند نمودارها، جدول‌ها، اشکال و تصاویر
- وسایل دستورزی مانند مهره‌ها، چرتکه، جورچین‌ها، چوب‌خط‌ها و بلوک‌های شمارشگر
این ابزارها به درک عینی و ملموس مباحث ریاضی، حل مسائل و تجسم راه‌حل‌ها به کودکان کم توان ذهنی کمک می‌کنند.
۶.استفاده از مفاهیم ساده و شفاف
قبل از توضیح اصطلاحات تخصصی مانند جمع و تفریق، از اصطلاحات ساده و قابل فهم عامیانه مانند «همه روی هم» و «برداشتن» استفاده کنید. استفاده از اصطلاحات ساده و ملموس، باعث می‌شود که کودکان دستورالعمل‌ها را راحت‌تر به خاطر بسپارند.
۷.اپلیکیشنهای آموزش ریاضی
اپلیکیشنهای کاربردی و استانداردی توسط سایت‌های و موسسات معتبر برای آموزش مفاهیم ریاضی به کودکان طراحی شده است. این اپلیکیشن‌ها با رویکردی بازی‌محور و هماهنگ با سرعت یادگیری هر کودک، مفاهیم ریاضی را در ذهن کودکان جا می‌اندازند.
موارد زیر از مهم‌ترین اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهای آموزش ریاضی به کودکان سنین مختلف‌اند:
- برنامه SplashLearn
- بازی Speedy Mind Academy
- بازی Prodigy
- برنامه Khan Academy Kids
- بازی Numbers by DragonBox Kahoot
پیشنهاد مطالعه: بازی های مناسب برای درمان اختلالات یادگیری
۸.استفاده از مثال‌های واقعی و متنوع
برقراری ارتباط بین مفاهیم انتزاعی ریاضی با موقعیت‌های واقعی به درک بهتر و عمیق‌تر اطلاعات کمک می‌کند. پس حتما از موقعیت‌های روزمره مانند خرید یا آشپزی برای آموزش مفاهیمی مثل جمع، تفریق و کسرها استفاده کنید.
۹.ابراز حمایت و همدلی
کودکان کم‌توان ذهنی از چالش‌های خود آگاه‌اند و این آگاهی باعث رنج و کاهش اعتماد به نفس آنها می‌شود. بنابراین، یکی از مهم‌ترین وظایف والدین و معلمان، کمک به کودکان برای کنارآیی با احساسات منفی‌شان است.
هر چه در محیط و فضای آموزش، ابراز حمایت و همدلی بیشتر باشد، کودکان احساس بهتری نسبت به خودشان پیدا می‌کنند و با قدرت بیشتری در مقابل چالش‌ها و مشکلات درسی می‌ایستند. حمایت و همدلی همچنین باعث افزایش علاقه‌مندسازی کودکان به درس و مدرسه می‌شود.
سخن پایانی
آموزش ریاضی به کودکان کم توان ذهنی نیازمند همدلی، صبر و خلاقیت است. آنها در زمینه‌هایی مانند تفکر انتزاعی، ظرفیت حافظه فعال و دامنه تمرکز مشکل دارند و بدون حمایت والدین و معلمان، در سازگاری با این چالش‌ها به مشکل می‌خورند.
حمایت از کودکان کم‌توان ذهنی به معنای بهره‌گیری از روشهای آموزش ریاضی به این کودکان است. این روش‌ها باعث پوشش نقاط ضعف کودکان کم‌توان ذهنی میشوند و مسیر یادگیری را برای آموزگاران و این دانش‌آموزان هموار می‌سازند.
سوالات متداول
- چرا آموزش ریاضی به کودکان کم توان ذهنی مشکل است؟
زیرا این کودکان دارای محدودیتهایی در تفکر انتزاعی، حافظه فعال، دامنه توجه و مهارتهای کلامیاند که باعث بروز چالشهایی در آموزش مفاهیم ریاضی به آنها میشوند. - چه روشهایی برای آموزش ریاضی به کودکان کم توان ذهنی مناسباند؟
روشهای چندحسی، ابزارهای دیدار و وسایل دستورزی، اپلیکیشنهای آموزش ریاضی، شکستن تکالیف بزرگ به چند تکلیف کوچک، حمایت و همدلی، برقراری ارتباط بین مفاهیم ریاضی با دنیای واقعی، ارائه دستورالعملهای واضح و شفاف و بازیها بهترین روشهای آموزش ریاضی به کودکان کم توان ذهنی هستند. - بهترین روش آموزش ریاضی به کودکان کم توان ذهنی چیست؟
روش انتخاب متفاوت (POO)، روشی کاملا علمی و مدرن است که بر اساس نیازها رشدی کودکان طراحی شده است و تاثیر زیادی در بهبود فرآیند آموزش ریاضی به کودکان کم توان ذهنی دارد.
