واژههای «زیر و رو» از پایه‌ای‌ترین مفاهیم موقعیت‌یابی هستند و در رشد هوش فضایی کودکان تاثیر زیادی دارند. آشنایی با مفاهیم زیر و رو به کودکان کمک می‌کند تا موقعیت اشیا را به‌درستی تشخیص دهند و در تعاملات و فعالیت‌های روزمره از آنها استفاده کنند. علاوه‌براین، آموزش مفهوم زیر و رو در تقویت مهارت‌های ریاضی کودکان پیش‌دبستانی هم موثر است، زیرا جزو مهارت‌های پایه ریاضی به حساب می‌آید. مسئله این است که در آموزش مفهوم زیر و رو به کودکان چگونه باید عمل کنیم تا بهترین نتیجه را به همراه داشته باشد. در این مقاله به بررسی روش‌ها و فعالیت‌های آموزش این مفاهیم به کودکان می‌پردازیم.
زمینه‌چینی برای آموزش مفهوم زیر و رو به کودکان
قبل از ورود به آموزش ابتدا ذهن کودک را با سوال و جواب آماده یادگیری کنید و به روحیه کنجکاوی‌اش دامن بزنید:
- سوال و جواب‌ها را با پرسش از معنای «جهت و موقعیت» آغاز کنید و سپس بگویید: «موقعیت به جایگاه قرارگیری چیزی در ارتباط با چیزی دیگر اشاره دارد؛ مثلا من الان در جلوی تو ایستاده‌ام.»
- حالا از کودک بخواهید چند واژه مرتبط با موقعیت مانند بالا، پایین، چپ، راست، دور، نزدیک، عقب و جلو نام ببرد. جواب‌هایش را روی برگه بنویسید و اگر به زیر و رو اشاره نکرده بود، آنها را به فهرست اضافه کنید.
- از کودک بپرسید که آیا معنای مفاهیم زیر و رو را می‌داند و سپس با مثال، او را با این مفاهیم آشنا سازید؛ مثلا بگویید: «دفتر روی میز و گلدان زیر میز است.»
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیه‌های مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر می‌شود!
تمرینات دست‌گرمی برای آموزش مفهوم زیر و رو به کودکان
قبل از توضیح مفاهیم زیر و رو به کودک، ابتدا چند فعالیت و بازی دست‌گرمی انجام دهید و به فضای آموزش جذابیت ببخشید. از فعالیت‌های پیشنهادی زیر هم می‌توانید استفاده کنید:
اشاره به مفاهیم زیر و رو در محیط
از کودک بخواهید که به محیط اطرافش نگاه کند و درباره زیر یا رو بودن اشیا و وسایل مختلف در محیط نظر بدهد. این تمرین را چندین‌بار تکرار کنید و در فرآیند تشخیص زیر و رو بودن لوازم به کودک کمک کنید.
انجام بازی «سایمون (معلم) می‌گه»
بازی «معلم می‌گه» از بازیهای جذاب برای کودکان پیش‌دبستانی‌ست. در این بازی عبارت‌هایی دستوری مانند موارد زیر را با کودک کار کنید:
- «دستت رو بذار روی سرت.»
- «بشین روی صندلی.»
- «دستت رو بذار زیر چونه‌ت.»
این بازی فواید زیادی برای کودکان دارد که یکی از آنها آموزش مفاهیم مختلف است.
بازی «سیب‌زمینی یا توپ داغ»
این بازی معمولا بهصورت گروهی انجام می‌شود اما بهصورت ۲ نفره هم قابل اجراست. یک توپ یا سیب‌زمینی بردارید و بازی را شروع کنید:
- یک نفر توپ را برای دیگری پرتاب می‌کند.
- نفری که توپ را می‌گیرد باید به محیط اطراف نگاه کند و چیزی را که زیر یا روی چیز دیگری‌ست، نام ببرد.
- کسی که موردی به ذهنش نرسد، می‌بازد و از بازی بیرون می‌رود.
نحوه توضیح مفهوم زیر و رو به کودکان
برای توضیح هر مفهومی به کودکان، مخصوصا کودکان پیش‌دبستانی، توضیحات باید بهصورت ملموس ارائه شوند. پس اولین مرحله برای توضیح مفاهیم زیر و رو به کودکان، استفاده از روش‌های ملموسی مانند تصاویر است. پس ابتدا از روش‌های تصویری و ملموس استفاده کنید و سپس بهصورت کلامی آموزش مفاهیم زیر و رو را پیش ببرید:
آموزش تصویری مفهوم زیر و رو
به‌عنوان‌مثال، تصویری از یک وسیله در زیر و روی میز به کودک نشان دهید و تفاوت این دو را برایش تشریح کنید. کاربرگ‌های آماده‌ای مانند تصویر زیر برای آموزش مفهوم زیر و رو به کودکان وجود دارد که می‌توانید از آنها استفاده کنید:
آموزش کلامی مفهوم زیر و رو
زیر و رو با توجه به سطح تعیین می‌شوند. شاید دریا و اقیانوس از بهترین مثال‌ها برای توضیح مفهوم زیر و رو باشند. آب یک سطح شفاف دارد که بعضی چیزها مانند قایق روی آن شناور می‌مانند و بعضی دیگر مانند سنگ به دلیل چگالی بالای‌شان به زیر آن کشیده می‌شوند. میز هم گزینه خوبی برای شروع آموزش است؛ زیرا برخی چیزها دقیقا روی سطح آن قرار می‌گیرند و برخی‌دیگر می‌توانند زیر آن جا بگیرند. در حین آموزش بد نیست که یک تعریف مفهومی هم به کودکان ارائه دهید:
- «وقتی از واژه زیر استفاده می‌کنیم که چیزی زیر یک سطح قرار داشته باشد.»
- «زمانی از واژه رو استفاده می‌کنیم که چیزی روی سطح دیگری قرار بگیرد.»
راهکارهای آموزش زیر و رو به کودکان
تا اینجا درباره آموزش‌های ابتدایی صحبت کردیم، اما فعالیت‌ها، بازیها و راهکارهای بیشتری هم هست که در آموزش جذاب‌تر، آسان‌تر و عمیق‌تر مفاهیم ابتدایی به شما کمک می‌کنند. در ادامه نگاهی مختصر به هر کدام از آنها می‌اندازیم:
استفاده از موقعیت‌های روزمره
در طول تعاملات و مکالمات روزمره مدام به اشیا مختلف در محیط اشاره کنید و مثلا بگویید:
- «کتاب روی میز است.»
- «فرش زیر پای ماست.»
- «مداد روی دفتر است.»
آموزش مفهوم زیر و رو به کمک لگو
لگوها یا آجرهای اسباببازی برای آموزش مفهوم زیر و رو گزینه مناسبی هستند. در حین انجام این بازی از کودک بخواهید که یک آجر را بردارد و آجرهای دیگر را زیر یا روی آن بچیند و با ترتیب‌ها و ترکیب‌های مختلف، شکل‌های موردعلاقه‌اش را بسازد.
بازی گذر از موانع
مانع‌هایی را در خانه یا مدرسه طراحی کنید، به‌این‌صورت که نیاز باشد کودک از روی برخی از آنها مانند جوی آب، محل خط‌کشی و… بپرد و از زیر برخی دیگر مانند طناب و میز رد شود.
روش‌های تصویری مانند عکس، ویدیو و کاربرگ
اگرچه بالاتر هم به این مسئله اشاره کردیم، اما بد نیست روی آن تاکید بیشتری بکنیم. ذهن کودکان پیش‌دبستانی کاملا تصویری و نمادین است. اگر به‌دنبال بهترین شیوه‌های آموزش آنها می‌گردید، حتما از تصاویر، کاربرگ‌ها و ویدیوهای آموزشی استفاده کنید.
ترکیب نقاشی و تمرین زیر و رو
ملموس‌تر و نمادین‌تر از نقاشی برای کودکان پیدا نمی‌شود! در نقاشی، تصویر و خیال‌پردازی و دست‌ورزی کنار هم قرار می‌گیرند و مفاهیم را به بهترین شکل ممکن برای کودکان بازآفرینی می‌کنند. دست کودک را باز بگذارید و از او بخواهید به انتخاب خودش مفاهیم زیر و رو را به تصویر بکشد؛ مثلا:
- روی زمین گل بکارد.
- کتاب روی میز را نشان دهد.
بازی نقشه گنج
وسیله‌ای را در جایی از خانه یا مدرسه در زیر یا روی چیزی پنهان کنید و محل اختفای آن را به سبک نقاشی‌های نقشه گنج، روی کاغذ رسم کنید. بازی نقشه گنج از بازیهای معروف و جذابی‌ست که برای آموزش مفاهیم مختلف هم می‌توان از آن استفاده کرد.
آموزش مفهوم زیر و رو با آب‌بازی
اگر به استخر و رودخانه دسترسی دارید که چه بهتر، اما حتی با یک سطل آب هم می‌توان این بازی را انجام داد:
- تعدادی وسیله یا اسباببازی را براساس اینکه روی آب شناور می‌مانند یا نه، انتخاب کنید.
- آنها را درون آب بیندازید و به کودک نشان دهید که چگونه برخی از آنها روی آب می‌مانند و برخی‌دیگر به زیر سطح آب می‌روند.
آموزش مفهوم زیر و رو در حین آشپزی
از کودکان بخواهید که در حین آشپزی به شما کمک کنند (مطمئن باشید خوش‌شان می‌آید) و سپس به آنها وظایفی مثل نمونه‌های زیر بدهید:
- «پنیر پیتزا رو بریز روی نون.»
- «سیب‌زمینی رو از زیر میز برام بیار.»
سخن پایانی
مفاهیم زیر و رو از ابتدایی‌ترین مفاهیمی هستند که کودکان پیش‌دبستانی با آنها آشنا می‌شوند، پس برای آموزششان بهتر است از روش‌های آموزشی ساده مانند تصاویر و بازی استفاده کرد. تاحد امکان وارد توضیحات مفهومی نشوید و بیشتر از مثال و بازی و فعالیت در فرآیند آموزش استفاده کنید. به‌مرور که سطح درک و اطلاعات کودک بالا رفت، شما هم سطح بازیها و فعالیت‌ها را بالا ببرید و به درک کودکان از مفاهیم زیر و رو عمق ببخشید. امیدواریم که این مقاله در آموزش مفهوم زیر و رو به کودکان برای شما مفید بوده باشد.
سوالات متداول
- مفاهیم زیر و رو را چگونه به کودکان بیاموزیم؟
واژههای زیر و رو جزو مفاهیمی هستند که به موقعیت قرارگیری چیزها اشاره دارند. برای آموزش این مفاهیم، ابتدا معنای «جهت و موقعیت» را برای کودک تعریف کنید و سپس با مثال، تصویر، بازی و تمرین، مفاهیم زیر و رو را در ذهن کودک جا بیندازید. ما در این مقاله بهصورت کامل دراینباره توضیح دادهایم. - چه بازیهایی برای آموزش مفهوم زیر و رو به کودکان مناسباند؟
بازی نقشه گنج، لگوها یا آجرهای اسباببازی، بازی با آب و بازی گذر از موانع، جزو بازیهای مناسب برای آموزش مفهوم زیر و رو به کودکاناند. شیوه اجرای این بازیها را در متن مقاله آوردهایم. - چگونه مفاهیم زیر و رو را برای کودک تعریف کنیم؟
ابتدا معنای زیر و رو را با استفاده از تصاویر بهصورت ملموس در ذهن کودک جا بیندازید و سپس بهکمک مفهوم سطح، آنها را برایش توضیح دهید. در متن مقاله نحوه انجام این کار را بهصورت کامل توضیح دادهایم.
