وقتی پای انجام کارهای سخت، طولانی یا نیازمند تمرکز فرا می‌رسد، همه ما به دنبال یک محیط مناسب و دنج هستیم. محیطی که بتوان با خیال آسوده مطالعه کرد و در عین حال میزان تمرکز و یادگیری در آن حداکثری باشد. هر فرد بر اساس سلیقه، راحتی یا امکانات شخصی ممکن است شرایط متفاوتی برای مکان مطالعه خود مهیا کند. اما گاهی اشتباهاتی در ایجاد فضای مطالعه انجام می‌دهیم که بازدهی و کیفیت مطالعه را به شدت کاهش می‌دهد. بنابراین در درجه اول این سوال ایجاد می‌شود که محل مطالعه چه اهمیت و تاثیری بر عملکرد ما دارد؟ و در درج بعدی باید بدانیم ویژگیهای مکان مطالعه مناسب چیست؟ چه فاکتورهایی برای انتخاب محل مطالعه اهمیت دارند؟ در ادامه به این سوالات پاسخ داده‌ایم و چند مکان مطالعه در تهران را هم معرفی کرده‌ایم.
اهمیت انتخاب صحیح مکان مطالعه
هر کاری نیاز به فضای اختصاصی و مناسب خود را دارد. خصوصا فعالیتی مانند مطالعه کردن که انرژی ذهنی زیادی از انسان می‌گیرد. انتخاب یک مکان مطالعه مناسب در مقایسه با مکان نامناسب، مزیت‌های زیر را دارد:
- افزایش دقت و کاهش عدم تمرکز
- توانایی مطالعه به مدت طولانی‌تر
- افزایش قدرت یادگیری مطالب تحلیلی
- بهبود توانایی حفظ کردن
- افزایش قدرت حافظه و به یاد آوردن آموخته‌ها
- افزایش لذت از مطالعه کردن
- کاهش استرس و اضطراب
ویژگیهای یک مکان مطالعه خوب
در انتخاب مکان مناسب مطالعه برای افراد مختلف باید به یک سری از فاکتورها توجه ویژه داشته باشید. با رعایت و پیاده کردن نکات زیر، هم از درس خواندن لذت بیشتری می‌برید و هم توانایی ذهنی شما برای یادگیری بیشتر می‌شود.
انتخاب اتاق مناسب برای مطالعه
اگر در منزل شما امکان انتخاب اتاق برای دانشآموز وجود دارد، ترجیحا اتاقی را انتخاب کنید که شرایط زیر را داشته باشد:
- پنجره دو جداره برای جلوگیری از عبور صدای بیرون
- درب مجزا
- عدم وجود حمام یا تراس در اتاق
- عدم راه به نورگیر یا فضایی که بوی غذا در آن بپیچد.
- امکان تهویه مناسب
- پنجره با نور کافی
- وسایل گرمایشی و سرمایشی مناسب
فضای اختصاصی برای مطالعه
فضای مطالعه باید از دیگر فضاهای خانه جدا باشد. ترجیحا دورترین اتاق خواب به آشپزخانه و تلویزیون را انتخاب کنید. شاید همه امکان جدا کردن فضای خواب و استراحت از مطالعه را نداشته باشند، بنابراین حداقل در چیدمان تخت خواب و میز مطالعه، دقت کنید. بهتر است میز مطالعه و تخت خواب دور از هم باشند. پشت میز مطالعه جای خوبی برای چرت زدن نیست و روی تخت و در حالت درزا کشیده یا روی مبل نیز محل خوبی برای درس خواندن محسوب نمیشود. هر قسمت را به انجام یک فعالیت اختصاص بدهید. همچنین ترجیح بر این است که تا جای ممکن (خصوصا برای دانشآموزان کنکوری) میز شما از خواهر یا برادرتان مجزا باشد.
ثابت بودن مکان مطالعه
مغز انسان طوری ساختار یافته که شرطی سازی و تکرار روی آن اثر می‌گذارند و ما می‌توانیم از این ویژگی برای رسیدن به منافع خومان استفاده کنیم. بنابراین همیشه در یک محل ثابت مطالعه کنید که تمام ویژگی های مکان مطالعه مناسب را هم داشته باشد. هر بار که مکان مطالعه خود را تغییر می‌دهد مغز و ذهن باید زمان اضافی برای تمرکز کردن و عادت به محیط داشته باشد. اما وقتی در مکان تکراری که تجربه مطالعه و تمرکز دارید شروع به درس خواندن می‌کنید، ذهن با دیدن فضای اختصاصی مطالعه، از ابتدا برای یادگیری آمادگی دارد.
نظم و خلوت بودن مکان مطالعه
یک ذهن مرتب به فضای مرتب نیاز دارد بنابراین همیشه قبل از شروع مطالعه روی میز و اتاق خود را مرتب کنید. کتاب‌ها و وسایل روی میز بهتر است دسته‌بندی شده باشند تا بتوانید راحت‌تر کتاب یا وسیله مورد نیاز خود را پیدا کنید. به این ترتیب با هر بار برداشتن یک کتاب نظم همه چیز به هم نمی‌خورد. وسایلی که حواستان را پرت میکنند مانند رمان، انواع و اقسام مداد رنگی و نوشت‌افزار بدون استفاده، تبلت و موبایل باید خارج از فضای مطالعه باشند. در ارتباط با نظم محل مطالعه نکات زیر را هم به یاد داشته باشید:
- فقط وسایلی که روزانه به آن‌ها نیاز دارید اطراف یا روی میز بگذارید.
- کابل‌ها و سیم‌های وسایلی مانند چراغ مطالعه یا شارژر را مرتب کنید و خارج از دید قرار دهید.
نور محل مطالعه
نور اتاق مطالعه باید برای دیدن نوشته‌ها کافی باشد و نیازی به فشار آوردن به چشم نداشته باشید. بهترین نوع لامپ برای مطالعه، ال‌ای‌دی به رنگ زرد یا بین زرد و سفید است. نور کم باعث خستگی و خواب‌آلودگی و نور شدید، تیز یا زیاد، باعث عدم تمرکز در دانش آموزان و حواسپرتی هنگام مطالعه می‌شود. خیلی از دانشآموزان به استفاده از چراغ مطالعه علاقه دارند اما چنین نوری بهینه نیست. همانطور که گفتیم کل فضای اتاق باید نور کافی داشته باشد. تاریک بودن اتاق و تجمع نور روی نوشته‌ها، باعث خستگی چشم می‌شود.
میز و صندلی استاندارد
ترجیح بر این است که یک میز و صندلی استاندارد از نظر عرض و ارتفاع متناسب با قد خود داشته باشد. اما برخی از دانشآموزان هم روی زمین درس می‌خوانند بنابراین توصیه می‌کنیم حداقل یک میز زمینی با ارتفاع مناسب داشته باشید. سفت بودن صندلی، نداشتن پشتی مناسب، نداشتن دسته روی صندلی یا غیر قابل تنظیم بودن دسته‌ها، نسبت نامتناسب ارتفاع میز و صندلی همگی باعث خستگی سریع بدن می‌شوند. اگر پای دانشآموز به زمین نمی‌رسد، بهتر است از یک وسیله برای زیرپا، یا زیرپایی مخصوص استفاده کنید. به عنوان آخرین نکته، بهتر است میز رو به دیوار باشد تا حواسپرتی ناشی از دیدن وسایل و دکوراسیون اتاق به حداقل برسد.
سکوت طبیعی مکان مطالعه
بر خلاف تصور بسیاری از افراد، سکوت مطلق گاهی باعث پرش ذهنی و حواس پرتی بیشتری می‌شود. درباره میزان سکوت حد تعادل را رعایت کنید. اتاق مطالعه نباید آنقدر ساکت باشد که دچار پرش ذهن و وسواس فکری شوید. از طرفی نیز نباید آنقدر سر و صدای تلویزیون، خانواده و محیط بیرون وارد اتاق شود که نتوانید با تمرکز بالا درس بخوانید. در مورد بهترین مکان مطالعه برای کنکور هم به این نکته هم توجه کنید که اگر به سکوت مطلق عادت کرده باشید، ممکن است با هر سر و صدایی در جلسه کنکور، تمرکز را از دست بدهید. بنابراین مطالعه و تست زدن با وجود سر و صدای متعادل محیط را تمرین کنید. اگر کنکوری هستید مطالعه مطلب زمان شروع مطالعه برای کنکور را نیز توصیه می‌کنیم.
تهویه و دمای مکان مطالعه
تمام ویژگیهای حیاتی بدن روی قدر یادگیری مغز اثرگذار هستند. به غیر از روشنایی و صدا، دما نیز چنین تاثیری دارد. دمای ۲۲ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد بهینه‌ترین دما برای جلوگیری از خواب‌آلودگی یا بیقراری انسان است. پنجره بزرگ که دو جداره نیست، اتاقی که تراس دارد و دائم به آن رفت و آمد وجود دارد یا فضایی که سیستم گرمایشی اصلی خانه در نزدیکی آن قرار دارد (مانند موتورخانه یا بخاری)، مکانهای خوبی برای مطالعه نیستند. میز خود را در جای قرار دهید که تعادل دمایی داشته باشد و در صورت لزو بتوان دمای آن را تنظیم کرد. مکان مطالعه باید تهویه مناسب هم داشته باشد تا اکسیژن‌رسانی درستی انجام شود و سر حال بمانید.
رنگ دیوارهای مکان مطالعه
رنگ‌ها نیز با انتقال پیام بصری، اثر زیادی بر میزان تمرکز و هیجانات ما دارند. هرچند استفاده از رنگ‌ها در اتاق خواب خصوصا کودکان دلچسب و زیبا باشد، اما برای مکان مطالعه کودکان و نوجوانان مناسب نیست. استفاده از رنگ‌های متعدد یا تیره برای مکان مطالعه هوشمندانه نیست.تا حد امکان از رنگ‌های خنثی، ملایم و روشن استفاده کنید که کمتر حواس ذهن را پرت میکنند.
تزیینات مکان مطالعه
همانطور که گفتیم، هرچه اشیای اضافی در اتاق کمتر باشد، تمرکز بالاتر خواهد بود. اما بسیاری از دانشآموزان از پوسترها یا تابلوهای انگیزشی متعدد در اتاق خواب خود استفاده میکنند. اگر این نوع تزیینات برایتان ضرورت دارد، شاید بد نباشد حداقل آن‌ها را تزئینی را خارج از فضای دید خود در زمان مطالعه قرار دهید. در مکان مطالعه کودکان نیز طبیعتا عروسک و اسباب‌بازی‌های فراوانی وجود دارند که ممکن است هر لحظه هوس بازی با آن‌ها را داشته باشد. هرچند اشیایی مثل عروسک باعث زیبایی و جذابیت محیط مطالعه کودک می‌شوند اما بهتر است چیدمان و تعداد آن‌ها حواسپرتی ایجاد نکند. یکی از بهترین تزیینات برای اتاق خواب، گل و گیاه است که علاوه بر ایجاد احساس خوب و عدم حواسپرتی، هوای اتاق را هم تصفیه می‌کند.
مکان های نامناسب برای درس خواندن
تا اینجا ویژگیهای مکان مطالعه مناسب را بررسی کردیم. این شرایط معمولا در اتاق خواب و پشت میز تحریر فراهم می‌شود. اما مطالعه در چه فضاها یا مکان‌هایی روند یادگیری را با اختلال مواجه می‌کند؟ در ادامه چند مورد از مکانهای که مطالعه در آن‌ها ممنوع است را ذکر کرده‌ایم:
- تختخواب
- روی کاناپه و مبل
- میز ناهارخوری
- آشپزخانه
- فضای باز مثل پارک
- داخل ماشین و وسایل نقلیه عمومی
- پارکنیگ خانه
- حیاط اصلی یا حیاط خلوت خانه
- کافی‌شاپ‌های پر تردد
- کتاب فروشی
- مدرسه و کلاس درس
- فضاهای اشتراکی پر سر و صدا
توجه کنید که شاید بتوانید در هریک از این فضاها نوعی از یادگیری را تجربه کنید اما برای مطالعه مستمر، با تمرکز و بهره‌وری بالا هیچ‌یک از این مکانها ایده‌ال نیستند. به طور مثال فضای اشتراکی برای انجام پروژه‌ها یا کارهای گروهی انتخاب خوبی است اما برای مطالعه کنکوری ایده مناسبی به نظر نمی‌رسد. یا هرچند توصیه می‌شود از زمان مرده خود در ماشین و وسایل نقلیه عمومی هنگام رفت و آمد استفاده کنید، اما برای مطالعه و یادگیری مداوم این روش کارایی ندارد. می‌توان از این زمان‌ها برای گوش دادن به فایل‌های درسی صوتی استفاده کرد.
پیشنهاد مطالعه: علت عدم تمرکز در نوجوانان و راهکارهای درمان آن
سخن پایانی
در گذشته تفکر رایج و غلط برخی از والدن این بود که «فرد که بخواهد درس بخواند، در هر شرایط و محیطی می‌تواند. این مسئله عمومیت ندارد و مکان مطالعه در تمرکز حواس، یادگیری و به خاطر سپردن مطالب اثرگذاری بالایی دارد. ویژگی های بهترین مکان مطالعه برای دانش آموزان شامل نور و روشنایی کافی، لامپ مناسب، میز و صندلی استاندارد، ثابت بودن مکان مطالعه، سکوت متعادل، جدایی محل خواب و مطالعه، دمای مناسب و نبود عوامل حواسپرتی است. نکات کوچک دیگری مانند ثابت بودن محل مطالعه نیز به افزایش یادگیری کمک میکنند. در نهایت ما در این مطلب راجع به مکان مطالعه ایده‌آل صحبت کردیم هرچند ممکن است برخی از دانشآموزان به عنوان استثنا یا از روی اجبار در مکانهای دیگر درس بخوانند و نتیجه خوبی بگیرند. بنابراین هرچند به اصول اولیه توجه می‌کنید اما مکان مطالعه ایده‌آل برای کی فرد شاید برای دیگری مناسب نباشد.
در انتها فراموش نکنید که انتخاب مکان مناسب بدون توجه به انتخاب بهترین زمان انجام تکالیف مدرسه معنا ندارد.
سوالات متداول
- مکان مطالعه باید چگونه باشد؟
مکان مطالعه باید روشنایی کافی و یکنواخت، دمای بین ۲۲ تا ۲۵ درجه، میز و صندلی استاندارد بر اساس سایز دانشآموز و سکوت نسبی داشته باشد. علاوه بر اینها، مجزا بودن اتاق یا محل مطالعه از محل خواب، بازی و استراحت و ثابت بودن آن ناخوداگاه بر تمرکز دانشآموزان اثر مثبتی دارد. - بهترین مکان برای مطالعه کجاست؟
اتاق شخصی یا کتابخانه بهترین مکانها برای مطالعه کردن هستند و دانشآموزان باید بر اساس ویژگیهای شخصیتی خود بین این دو انتخاب کنند. - مطالعه در خانه بهتر است یا کتابخانه؟
پاسخ این سوال به فاکتورهای متعددی مانند اثر سکوت بر یادگیری فرد، شرایط خانه و کتابخانه بستگی دارد و نمیتوان یک نسخه مطلق برای همه افراد نوشت. - مطالعه در فضاهای کار و مطالعه اشتراکی خوب است؟
به جز کتابخانههای محلی و مدارس، مکانهای مختلفی در شهرهای بزرگ از جمله تهران برای مطالعه فردی یا گروهی وجود دارد. این مکانها معمولا امکاناتی مانند کافیشاپ، محل بازی و استراحت، اینترنت، فضای اشتراکی و حتی سیستم کامپیوتری را فراهم میکنند اما اغلب سر و صدایی بیشتر از کتابخانه دارند و حواسپرتی زیادی ایجاد میکنند. برای اکثر مکانهای مطالعه اشتراکی، باید هزینه بیشتری نسبت به کتابخانه پرداخت کنید. با توجه به مجوع شرایط، مطالعه در این فضاها پیشنهاد نمیشود مگر اینکه بازدهی و کارایی شما را تحت تاثیر قرار ندهد.
