اضطراب جدایی در روزهای آغازین کلاس و مدرسه پدیده‌ای طبیعیست. این اضطراب معمولا خیلی زود و در همان روزهای آغازین از بین می‌رود. اما گاهی اضطراب جدایی در مدرسه نه تنها کاهش پیدا نمی‌کند که روز به روز هم افزایش می‌یابد و با ترس و اجتناب شدید کودک از رفتن به مدرسه همراه می‌شود. رسیدگی به اضطراب جدایی در مدرسه اهمیت زیادی دارد، زیرا ممکن است کودک را با مشکلات تحصیلی جدی‌ای رو‌به‌رو کند. به همین دلیل ما در این مقاله قرار است به بررسی راهکارهای علمی و کاربردی درمان اضطراب جدایی در کودکان پیش دبستانی و دبستانی بپردازیم.
اضطراب جدایی چیست؟
استرس و اجتناب هنگام جدایی از والدین و عزیزان را اضطراب جدایی می‌گویند. این اضطراب بخشی طبیعی از روند رشد نوزادان و کودکان نوپاست که به طور معمولا در حدود ۳ سالگی جای خود را به دل‌بستگی ایمن می‌دهد و تا حد زیادی کاهش می‌یابد. با این وجود، گاهی اضطراب جدایی در کودکان پیش دبستانی و دبستانی نیز مشاهده می‌شود.
تداوم اضطراب جدایی شدید بعد از ۳ سالگی نگران‌کننده است و نیاز به بررسی و گاهی درمان حرفه‌ای دارد، زیرا ممکن است این اضطراب تبدیل به اختلال شود و عملکرد کودک در زمینه‌های مختلف را مختل کند.
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیه‌های مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر می‌شود!
اضطراب جدایی در مدرسه
اضطراب جدایی در نوزادان و نوپایان کاملا طبیعیست. آنها توان چندانی برای مراقبت از خود ندارد و برای ارضای کوچک‌ترین نیازهای‌شان به فردی امن مثل والدین و آشنایان وابسته‌اند. بچه‌ها بزرگ‌تر نیز گاهی در محیط‌های جدید مثل مدرسه نشانه‌هایی خفیف از اضطراب جدایی را تجربه می‌کنند، اما این اضطراب در حدی نیست که عملکرد آنها را مختل کند.
اکثر بچه‌ها خیلی زود بر استرس‌هایی مانند اضطراب جدایی کلاس اولی ها غلبه می‌کنند و از فضای مدرسه و معاشرت با دوستان لذت می‌برند. با این حال، شدت اضطراب برخی دیگر از بچه‌ها بیش از آن است که قادر به کنترل باشند. این کودکان درگیر علائم اضطراب جدایی می‌شوند و روز به روز استرس مدرسه بیشتری را تجربه می‌کنند.
درمان اضطراب جدایی در مدرسه
درمان اضطراب جدایی وقتی تا دوران مدرسه ادامه‌دار می‌شود، کار راحتی نیست. مهمترین وظیفه شما در این شرایط، حفظ آرامش و خون‌سردی و القای احساس امنیت به کودک است. راهکارهای کاملا علمی و کاربردی‌اند و اگر به درستی اجرا شوند، مطمئنا در حل استرس کودک و بهبود اوضاع به شما و فرزندتان کمک می‌کنند.
همدلی؛ اولین و اصلی‌ترین راهکار اضطراب جدایی در مدرسه
اجتناب کودک از مدرسه رفتن قطعا تجربه‌ای استرس‌زاست و باعث احساس درماندگی و آشفتگی شما می‌شود. شاید مدام شرایط را با خودتان مرور کنید و به کودک بگویید: «عزیزم! توی مدرسه هیچ اتفاقی واسه‌ت نمی‌افته! قول می‌دم تو اون‌جا در امانی!». با این وجود، استرس‌های کودک هنوز پابرجاست! در این شرایط مدام عبارت زیر را با خودتان مرور کنید:
- «ترس کودک در عمق وجودش ریشه دارد. او نمی‌تواند واقعیت‌ها را ببیند و من تنها پناهگاه او برای گذر از این دوره حساس‌ام».
اضطراب جدایی کودک حتی با وجود معلمان و دوستانی مهربان و حامی ممکن است همچنان ادامه یابد. اصلا مشکل کودک مدرسه یا چالش‌های آن نیست؛ مشکل او دوری از شماست! مهمترین چیزی که در این برهه حساس به او آرامش می‌دهد، دریافت حمایت و همدلی از جانب شماست. هر چه رفتار شما همدلانه‌تر باشد، فررزندتان زودتر با ترس‌هایش کنار می‌آید.
برنامه صبحگاهی منظم و آرامشبخش
آرامشِ بیشتر مساوی با استرس و اضطرابِ کمتر است. یکی از بهترین راهکارها برای از بین بردن اضطراب جدایی کودکان در مدرسه، ایجاد برنامهای منظم و آرامشبخش پیش از وقوع جدایی‌ست. پس هنگام جدایی‌های صبحگاهی هم آرامش خودتان را حفظ کنید و هم با رعایت نکات زیر، این آرامش را به فرزندتان انتقال دهید:
- لباس‌های مدرسه را از شب قبل آماده کنید.
- در زمان صرف صبحانه، آهنگی ملایم و آرامشبخش بگذارید.
- غذایی سالم برای ناهار و/یا لقمه‌ای لذیذ برای مدرسه در کیفش قرار دهید.
- مراقب برنامه کلاسی باشید و لوازم تحریر و کتاب‌های مورد نیاز کودک را با همراهی خودش از قبل در کیفش بگذارید.
بررسی شرایط مدرسه و صحبت درباره نگرانی‌های کودک
حتما امنیت و حمایتگر بودن محیط مدرسه را بررسی کنید و اگر چیزی باعث استرس کودک می‌شود، آن را با مسئولان مدرسه در میان بگذارید. حمایت و خوش‌مشربی معلمان و کادر مدرسه تاثیر زیادی در احساس امنیت کودک دارد. اگر کودک حس امنیت خانه را در مدرسه هم دریافت کند، به احتمال کمتری اضطراب جدایی از شما را تجربه خواهد کرد.
دادن مسئولیت‌هایی خاص و ویژه به کودک در مدرسه
اضطراب همواره ناشی از ابهام و عدم کنترل است. اگر بتوان نقش و مسئولیتی ویژه در مدرسه برای کودک دست‌وپا کرد، احساس ناامنی و اضطراب او به طور قطع کاهش پیدا می‌کند. اما در مدرسه چه مسئولیت‌هایی می‌توان به کودک سپرد؟ در ادامه مثال‌هایی دراین‌باره می‌زنیم:
- آوردن و بردن وسایل مورد نیاز از دفتر مدرسه
- کمک درسی به دانش‌آموزان ضعیف کلاس
- حفظ نظم و انضباط کلاس در غیاب معلم
- حضور در شورای دانش‌آموزی مدرسه
- مسئول برگزاری اردوهای مدرسه
حفظ قاطعیت و پای‌بندی به قانون
هرگز اجازه غلبه احساسات بر منطق را ندهید. کودک باید بداند که با وجود تمام استرس‌ها، رفتن به مدرسه یک قانون است و باید انجام شود. پس اجازه غیبت طولانی از مدرسه به او ندهید. از مدرسه بخواهید با فراهم کردن شرایطی مثل انعطافپذیری در زمان ورود و خروج کودک، در این زمینه به شما کمک کند.
- در ابتدا شاید نیاز باشد زمان حضور در مدرسه را کوتاه‌تر کنید. او به مرور متوجه می‌شود که توان مدیریت جدایی را دارد و دیگر دچار علائم اضطراب جدایی نمی‌شود.
برنامه‌ریزی برای جدایی آرامشبخش
شما و فرزندتان می‌توانید هر روز یک برنامه خداحافظی ساختاریافته و جذاب داشته باشید. برای مثال:
- پیش از ورود دیگر دانش‌آموزان به مدرسه بروید.
- حدود ۵ دقیقه با هم بازی کنید و با مدیر یا معلم مدرسه خوش‌وبش کنید.
- راس ساعت مقرر از کودک خداحافظی بگیرید و از مدرسه خارج شوید.
هرازگاهی ممکن است کودک بهانه بگیرد و خواهان حضور شما باشد، اما به هر حال شما باید مدرسه را ترک کنید و بقیه ماجرا را به روان‌شناس و مسئولان مدرسه بسپارید. آنها به خوبی از تکنیکهای کاهش تنش و مدیریت استرس آگاه‌اند و در کنارآیی با جدایی به فرزندتان کمک می‌کنند.
استفاده از نشانه، یادآور یا نماد خوش‌قولی
این تکنیک به خوبی روی کودکان جواب می‌دهد، زیرا قوه خیال آنها از منطقشان قوی‌تر است. نشانه‌ای ویژه مثل گردن‌بند، مهره و حلقه برای کودک تهیه کنید. این نشانه، نماد و یادآور برگشتن شما پس از پایان مدرسه است. به کودک بگویید هر زمان احساس استرس داشت، به این نشانه نگاه کند و به یاد بیاورد که شما در زمان نیاز حتما در کنار کودک خواهید بود و راس ساعت مقرر به مدرسه برمی‌گردید.
داشتن بزرگسالی حامی و آشنا در مدرسه
اگر یکی از مسئولان و کارکنان مدرسه، مخصوصا معلم کودک، از قبل آشنایی مختصری با او داشته باشد، خیلی خوب می‌شود. اضطراب جدایی به دلیل دوری از نزدیکان و آشنایان است، پس این فرد آشنا نقش بسیار موثری در مدیریت استرس جدایی کودک خواهد داشت. شما می‌توانید معلم یا یکی از افراد حمایتگر مدرسه را به خانه دعوت کنید تا کودک با او آشنایی اولیه پیدا کند. این کار به افزایش احساس ایمنی کودک کمک می‌کند و یادگیری او را بهبود می‌بخشد.
استفاده از تکنیکهای حواس‌پرتی
همان‌طور که گاهی یک حواس‌پرتی باعث یک عمر پشیمانی می‌شود، گاهی هم یک حواس‌پرتی کوتاه به گذار از دوره‌ای حساس و استرس‌زا کمک می‌کند. پیش از شروع برنامه کلاسی بهتر است یک فعالیت جانبی مثل بازی، نقاشی، داستان‌خوانی یا حتی مسئولیتی مثل پخش کتاب بین هم‌کلاسی‌ها داشته باشد. این فعالیت‌ها باعث فراموشی استرس می‌شوند و کودک را برای یک روز پرنشاط و آموزنده آماده می‌کنند.
برنامه ریزی برای مواقع افزایش استرس
برای مواقع احساس اضطراب شدید به کودک برنامهای بدهید تا بتواند خودش را آرام کند. برای مثال:
- با مکانی امن مانند دفتر روان‌شناس مدرسه هماهنگ کنید تا کودک بتواند در مواقع لزوم به آنجا برود.
- از تکینک‌های تن‌آرامی مثل تنفس عمیق و تفکر درباره چیزهای مثبت کمک بگیرد.
ارتباط موقت با خانه
برقراری یک ارتباط موقت تلفنی یا از طریق نامه شاید چیز چندان مهمی به نظر نرسد، اما دل‌گرمی زیادی به کودک می‌دهد. برای مثال:
یادداشتی در ظرف غذای کودک بگذارید تا کودک با دیدن آن یاد شما بکند و خیالش از برگشتتان راحت‌تر شود. همچنین می‌توانید از کودک بخواهید که در دفترچه یادداشتش برای شما نامه بنویسند و هنگام وصال دوباره به شما بدهند.
شرایطی را مهیا کنید تا کودک در زمانی مشخص مانند صرف لقمه مدرسه، در حد یک یا دو دقیقه با شما صحبت کند.
سخن پایانی
وقتی اضطراب جدایی تا دوران مدرسه ادامه پیدا می‌کند، پس احتمالا تبدیل به مشکلی جدی شده است که نیاز به مراقبت و رسیدگی مداوم دارد. در این شرایط اقناع کلامی و توجیهات منطقی دیگر کارساز نیستند و باید به کمک راهکارهایی مانند همدلی به درمان اضطراب جدایی در مدرسه پرداخت. پس قبل از هر چیزی آرامش و خون‌سردی خود را حفظ کنید و سپس به کمک ۱۱ راهکارها اضطراب جدایی در کودکان دبستانی و پیش دبستانی، احساس امنیت را در کودک تقویت کنید. تقویت احساس امنیت مساوی با کاهش احساس اضطراب در مدرسه است.
سوالات متداول
- آیا اضطراب جدایی در مدرسه مشکلی جدیست؟
بله؛ اضطراب جدایی اگر تا دوران مدرسه ادامه پیدا کند، ممکن است نشانه ابتلای کودک به اختلال اضطراب جدایی باشد و نیاز به درمان حرفه‌ای دارد. این مسئله باید هر چه زودتر حل شود، زیرا ممکن است باعث وابستگی دائمی کودک به اطرافیان شود. - برای درمان اضطراب جدایی در کودکان دبستانی چه باید کرد؟
همدلی، ایجاد برنامهای منظم و آرامشبخش، انعطافپذیری در زمان ورود و خروج به مدرسه، داشتن بزرگسالی حامی در مدرسه و استفاده از تکنیکهای کاهش تنش مثل رفتن به مکان امن از مهمترین راهکارهای حل این مشکل هستند که در متن مقاله به توضیح کامل آنها پرداختهایم. - نحوه تشخیص اضطراب جدایی در مدرسه چگونه است؟
تجربه اضطراب جدایی خفیف در روزهای اول مدرسه طبیعیست، اما اگر بیش از ۴ هفته ادامه پیدا کند و رفتهرفته شدیدتر شود، او به کمک و حمایت بیشتری برای غلبه بر این مشکل نیاز دارد.
