اضطراب جدایی یعنی جان نوزادان به جان والدین و جان بزرگسالان به جان شریک زندگی‌شان بسته است! این وابستگی در حالت طبیعی زمینه‌ساز دلبستگی کودکان و بزرگسالان به یکدیگر می‌شود، اما اگر از حد بگذرد، با بروز علائم اختلال اضطراب جدایی همراه است.
ابتلا به اختلال اضطراب جدایی چه در کودکی و چه در بزرگ‌سالی، تاثیر منفی زیادی بر زندگی شخصی، اجتماعی، تحصیلی و حرفه‌ای افراد می‌گذارد. خوشبختانه، روانشناسان راهکارهای استاندارد و موثری برای درمان اضطراب جدایی پیشنهاد کرده‌اند که در اینجا برایتان آورده‌ایم. اما قبل از درمان بهتر است کمی درباره چیستی و علائم اضطراب جدایی بدانیم.
اضطراب جدایی چیست؟
اضطراب جدایی یکی از انواع اضطراب در کودکان و بزرگسالان است که منجر به ترس جدایی از والدین و نزدیکان می‌شود. وقتی کودک یا بزرگ‌سالی در زمان جدایی از والدین و عزیزان اضطراب شدیدی را تجربه کند، احتمال ابتلا به اختلال اضطراب جدایی وجود دارد. اختلال اضطراب جدایی با پریشانی زیاد همراه است و باعث تخریب عملکرد فرد در زمینه‌های مختلف شخصی و اجتماعی می‌شود.
روند و علائم اضطراب جدایی در بازه‌های سنی متفاوت با تغییرات زیادی همراه است. اگر به دنبال رسیدن به درک درستی از این اختلال هستید، لازم است با روند شروع و تداوم آن آشنا شوید و از نشانه‌ها و علل آن در بازه‌های سنی مختلف آگاه باشید.
اضطراب جدایی در نوزادان
تا قبل از ۵-۶ ماهگی چیزی به نام اضطراب جدایی در نوزدان وجود ندارد، زیرا کودک هنوز والدین و مراقبان اصلی خود را نمی‌شناسد. در این سن، کودک متوجه نکته مهمی می‌شود: او می‌فهمد که فرد خاصی به نام مادر وجود دارد که به نیازهایش رسیدگی می‌کند و مثل پروانه دورش می‌چرخد. ظاهرا همه‌چیز خوب پیش می‌رود تا اینکه نوزاد با کوچک‌ترین غیبت والدین شروع به گریه می‌کند.
نوزاد اگرچه حضور مادر را درک می‌کند، اما غیبت موقت او را با رفتن دائمی‌اش اشتباه می‌گیرد. این مشکل خیلی زود و با شکل‌گیری تصویری ثابت و پایدار از مادر در حدود ۲ سالگی از بین می‌رود.
اضطراب جدایی در کودکان
برخی از کودکان نوپا تا حدود ۳ سالگی درگیر ترس جدایی می‌مانند، اما فقط تعداد کمی از آن‌ها بعد از این سن اضطراب جدایی در کودکان را تجربه میکنند. تداوم ترس از جدایی بعد از ۳ سالگی مسئله‌ای طبیعی نیست و یک اختلال به حساب می‌آید.
کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی اگرچه به لحاظ شناختی از وجود پایدار و دائمی والدین آگاه‌اند، اما به لحاظ روان‌شناختی اعتماد کافی به آن‌ها ندارند و در نبودشان دچار اضطرابی شدید می‌شوند.
موارد زیر از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر این بی‌اعتمادی هستند:
- از دست دادن فردی عزیز و تجربه ترس از دست دادن والدین
- عوامل ژنتیکی مانند ابتلای دیگر اعضای خانواده به اختلالات اضطرابی
- قرار گرفتن در معرض عوامل استرس‌زای شدید مانند طلاق و جدایی والدین
- تغییرات ناگهانی در محیط مانند مهاجرت از شهری به شهری دیگر یا تغییر مدرسه و دوستان
اضطراب جدایی در مدرسه
اگر علائم ترس از جدایی تا دوران مدرسه ادامه پیدا کند منجر به اضطراب جدایی کلاس اولی ها می‌شود و زندگی تحصیلی کودک را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. اضطراب جدایی در مدرسه خود را با علائمی مثل بهانه‌گیری و تمارض برای نرفتن به مدرسه نشان می‌دهد. کودکان مبتلا به اضطراب جدایی در مدرسه:
- در تمرکز بر تکالیف مشکل دارند و از درس عقب می‌مانند.
- از تعامل با همسالان یا شرکت در فعالیت‌های اجتماعی گریزانند.
- تمایلی به کسب تجربیات جدید ندارند و فرصت‌های یادگیری و رسیدن به استقلال را از دست می‌دهند.
پیشنهاد مطالعه: ۱۱ راهکار کاربردی درمان اضطراب جدایی در مدرسه
اضطراب جدایی در بزرگسالان
نمود و علائم اضطراب جدایی در بزرگ‌سالی کاملا متفاوت از کودکی‌ست. سن بزرگسالان دیگر از این حرف‌ها گذشته که بخواهند از غیبت والدین اضطراب بگیرند. بزرگسالان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی تحمل دوری از عزیزان خود مثل همسر و فرزندان را ندارند و هنگام جدایی از آن‌ها استرس شدیدی را تجربه میکنند. مهمترین عواملی که به بروز این اختلال در بزرگ‌سالی منجر می‌شوند:
- از دست دادن ناگهانی فردی عزیز
- ابتلا به اختلالات اضطرابی در کودکی
- تغییرات بزرگ زندگی مانند پدر و مادر شدن
- ابتلای یکی از نزدیکان به بیماری صعب‌‌العلاج
- دلبستگی زیاد به شریک زندگی در اوایل ازدواج
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیه‌های مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر می‌شود!
علائم اضطراب جدایی
حالا که یک آشنایی اجمالی با روند اضطراب جدایی از کودکی تا بزرگ‌سالی پیدا کردیم، بیایید نگاهی به نشانه‌های بارز این اختلال بیندازیم. آگاهی از این نشانه‌ها کمک می‌کند تا خیلی زود برای درمان اضطراب جدایی اقدام و مشکل را حل کنیم:
- ترس از تنها ماندن در خانه بدون حضور افراد نزدیک
- ابتلا به بی‌خوابی و بی‌اشتهایی در صورت غیبت عزیزان
- دیدن کابوس‌های شبانه درمورد جدایی از نزدیکان و عزیزان
- استرس شدید هنگام جدایی یا پیشبینی احتمال جدایی از فرد عزیز
- ترس از وقوع حادثه‌ای بد (مانند آسیب یا مرگ) برای نزدیکان و عزیزان
- ترس جدایی از عزیزان به خاطر وقوع اتفاقی برای خود مانند گم شدن یا دزیده شدن
- اجتناب از ترک خانه یا رفتن به مکان‌هایی مانند مدرسه یا محل کار به دلیل ترس از جدایی
- بروز علائم سندروم خستگی مزمن مانند دل‌درد، سردرد، حالت تهوع، تپش قلب و سرگیجه هنگام جدایی
این علائم بسته به سن کودک تفاوت زیادی دارد. برای مثال، کودک ۳ سالهای که توان بیان احساسات خود را ندارد، مکرر کابوس می‌بیند و دچار گوشه‌گیری و کم‌حرفی می‌شود.
درمان اختلال اضطراب جدایی
براساس نسخه تجدیدنظر شده DSM-5، اگر اضطراب جدایی در کودکان بیش از چهار هفته و در بزرگسالان بیش از ۶ ماه ادامه پیدا کند، به عنوان اختلال اضطراب جدایی تشخیص‌گذاری می‌شود و باید هر چه زودتر به کمک روش‌های زیر از تشدید آن جلوگیری کرد.
درمان شناختی رفتاری
درمان شناختی رفتاری برای کودکان و نوجوانان و بزرگسالان موثرترین و استانداردترین روش برای حل مشکلات اضطرابی از جمله اختلال اضطراب جدایی‌ست. تمرکز درمانگران شناختی رفتاری بر اصلاح رفتار ناسازگارانه از طریق شناسایی و بازسازی افکار منفی‌ست.
افراد مبتلا به اختلال اضطراب جدایی امنیت خود را به حضور عزیزان گره می‌زنند و غیبت آن‌ها را فاجعه می‌انگارند. درمانگران شناختی رفتاری ابتدا این افکار منفی را با افکار واقع‌بینانه جایگزین میکنند و سپس به کمک روش‌هایی مثل حساسیت‌زدایی تدریجی، فرد مبتلا را با واقعیت بیرونی روبه‌رو میکنند و ترسش را از بین می‌برند.
خانواده درمانی
اضطراب جدایی معمولا در خانواده‌های از هم گسیخته و آشفته جریان دارد. خانواده‌درمانگران در شناسایی پویایی‌های خانواده به اعضا کمک میکنند و روابط بین آن‌ها را بهبود می‌بخشند. وقتی اعضای یک خانواده حامیان و پشتیبان‌های خوبی برای یکدیگر باشند، احتمال ابتلا به اضطراب جدایی کاهش و امنیت و آرامش در بین اعضا افزایش می‌یابد.
رفتار درمانی دیالکتیکی
یکی دیگر از رویکردهای موثر و استاندارد در درمان اضطراب جدایی، رفتار درمانی دیالکتیکی‌ست. تمرکز این درمان بر پذیرش خود و اصلاح باورهای مرکزی درباره خود، دیگران و جهان است. این رویکرد به افراد کمک می‌کند تا به جای افسوس گذشته یا هراس آینده، لحظه حال را دریابند و با استرس‌های خود کنار آیند.
بازی برای اضطراب جدایی
بازیدرمانی رویکرد غالب برای مشکلات روان‌شناختی کودکان است. کودکان در طول بازی احساس امنیت دارند و راحت‌تر می‌توانند مشکلات روان‌شناختی خود را حل و فصل کنند. موارد زیر از جمله بازی‌هایی هستند که به درمان اضطراب جدایی در کودکان کمک میکنند:
- دالی‌موشه
- قایم با شک
- نقشه گنج
- اجرای سناریوهای جدایی با عروسک‌ها
در مقاله بازی برای اضطراب جدایی، ایده‌های بیشتری را همراه با توضیح برایتان آورده‌ایم.
دارو درمانی
اگر راهکارهای بالا به نتیجه مطلوب نرسند و اضطراب جدایی همچنان به قوت باقی بماند، ممکن است روانپزشکان از داروهای ضد اضطراب برای درمان استفاده کنند. البته دارو درمانی فقط برای کودکان بالای ۶ سال و بزرگسالان کاربرد دارد. مهارکننده‌های بازجذب سروتونین مانند فلوکستین، سرترالین و پاروکستین جزو گزینه‌های اصلی برای دارودرمانی اختلال اضطراب جدایی هستند.
این داروها با عوارض جانبی متعددی مانند بی‌خوابی، حالت تهوع و تغییر اشتها همراه‌اند و مصرف آن‌ها حتما باید تحت نظر روان‌پزشک انجام شود.
سخن پایانی
اضطراب جدایی به معنای ترس افراطی به خاطر جدایی از والدین و نزدیکان است. ترس جدایی تا پیش از ۳ سالگی پدیده‌ای طبیعی‌ست، اما اگر بعد از این سن هنوز ادامه پیدا کند، تبدیل به اختلال اضطراب جدایی می‌شود و نیازمند درمان است.
خوشبختانه درمانهای روان‌شناختی معتبر و موثری مانند درمان شناختی رفتاری برای حل این اختلال وجود دارد.
اگر علائم اضطراب جدایی را در خود یا فرزندتان مشاهده کردید، پیش از تشدید علائم به روان‌شناس مراجعه کنید و اقدامات لازم را انجام دهید؛ زیرا اگر این اختلال درمان نشود، عملکرد فرد مبتلا را در زمینه‌های مختلف شخصی، اجتماعی، تحصیلی و حرفه‌ای مختل می‌کند.
سوالات متداول
- اختلال اضطراب جدایی چیست؟
اگر فردی تحمل دوری نزدیکان و عزیزان خود را نداشته باشد و در غیاب آن‌ها استرس شدیدی را تجربه کند، دچار اختلال اضطراب جدایی‌ست. - علائم اختلال اضطراب جدایی چه هستند؟
ترس از تنها ماندن در خانه، ترس شدید هنگام جدایی یا پیشبینی احتمال جدایی عزیزان، ترس از دست دادن والدین و نزدیکان، اجتناب از ترک خانه و دوری از عزیزان و بروز علائم جسمانی مانند سردرد و تپش قلب هنگام جدایی از مهمترین علائم اختلال اضطراب جدایی هستند. - برای درمان اضطراب جدایی چه باید کرد؟
روانشناسان با رویکردهایی مانند شناختی رفتاری، خانوادهدرمانی و بازیدرمانی و روانپزشکان با استفاده از دارو درمانی به درمان اضطراب جدایی در کودکان و بزرگسالان کمک میکنند که در متن مقاله به توضیح سازوکار این درمانهای پرداختهایم.
