16 بازی قدیمی ایرانی که خاطرات را زنده می‌کنند!

فرهنگ اصیل و جمع‌گرای ایرانی پر از بازی‌های قدیمی خاطره‌انگیز و مهیج است. متاسفانه، اکثر این بازی‌ها در گذر زمان و با ظهور فرهنگ آپارتمان‌نشینی و بازی‌های کامپیوتری، از یادها رفته‌اند.

ما در این مقاله قصد داریم، این بازی‌های قدیمی ایرانی را از طاقچه خاطرات بیرون بکشیم و با یکدیگر مرورشان کنیم. اگر صرفا دلتان برای خاطرات بازی‌های گروهی قدیمی تنگ شده است یا به فکر ترویج آن‌ها در میان نسل‌های جدید هستید، حتما تا پایان با ما بمانید.

بازی کلاغ‌ پر

بازی کلاغ‌پر برای کودکان پیش‌دبستانی جذابیت زیادی دارد. این بازی حداقل به دو بازیکن نیاز دارد، اما تعداد بیشتر شرکت‌کنندگان به جذابیت بازی می‌افزاید.

در بازی کلاغ‌پر:

1. بازیکن‌ها انگشت اشاره خود را روی زمین کنار هم می‌گذارند.
2. یک نفر به‌عنوان مربی یا گرداننده بازی، نام موجودات مختلف را می‌برد.
3. هر کدام از این موجودات اگر پرنده بود، بازیکن‌ها باید انگشت اشاره خود را بلند کنند و هم‌زمان کلمه «پر» را بگویند؛ اما اگر آن موجود پر نداشت، باید ساکت بمانند و انگشت خود را بالا نیاورند. 
4. اگر کسی خلاف این قانون ساده عمل کرد، از دور بازی خارج می‌شود و همه این شعر را برای او می‌خوانند:‌ «… که پر نمی‌زنه، بالاشو هم نمی‌زنه».

بازی کلاغ‌پر حتی برای کودکان نوپا هم جذاب است، زیرا به مهارت زیادی نیاز ندارد.

نقطه‌ بازی

یک بازی دو نفره و جذاب که می‌تواند بازیکن‌ها را برای مدتی غرق خط‌ها و نقطه‌ها کند. در این بازی، یک اشتباه می‌تواند به قیمت از دست دادن کل بازی تمام شد.

نقطه بازی به شکل زیر انجام می‌شود:

1. در یک صفحه به صورت منظم، نقطه‌هایی در هم کنار می‌کشیم (نقطه‌ای باید در محور عمودی و افقی، در امتداد هم رسم شوند؛ به‌طوری که با اتصال چهار نقطه به هم، یک مربع تشکیل شود).
2. هر دو بازیکن، به صورت نوبتی، دو نقطه از صفحه بازی را به هم وصل می‌کنند.
3. رنگ خودکار یا مداد بازیکن‌ها باید متمایز باشد تا خط‌های کشیده آن‌ها از یکدیگر قابل تشخیص باشد.
4. بازیکن‌ها باید مراقب باشند که رقیب نتواند یک مربع کامل درست کند.
5. هر کسی آخرین ضلع یک مربع را کامل کند، با مداد یا خودکار، اول اسم خود را داخل آن می‌نویسد و به عنوان جایزه، نوبت بعدی هم به خودش می‌رسد.

وقتی تمام نقطه‌ها به هم متصل شد، خانه‌های هر بازیکن را می‌‌شمارند. کسی برنده بازی است که مربع‌های بیشتری ساخته باشد.

اسم فامیل

بازی اسم فامیل حداقل به دو بازیکن نیاز دارد، اما افزایش تعداد بازیکن‌ها به جذابیت بازی کمک می‌کند.

در این بازی:

1. هر کدام از بازیکن‌ها، یک قلم و یک کاغذ دارند.
2. هر کسی در برگه خود، چند ستون می‌کشد و در بالای ستون، یکی از عنوان‌های اسم، فامیل، غذا، میوه، شهر، کشور، رنگ و… را می‌نویسد.
3. پس از نوشتن عنوان‌ها، یک نفر از بازیکن‌ها به قید قرعه برای شروع بازی انتخاب می‌شود و حرفی از حروف الفبا را مشخص می‌کند.
4. به محض خارج شدن نام آن حرف از زبان او، همه شروع به نوشتن می‌کنند و برای هر کدام از عنوان‌ها، نامی را می‌نویسند که با همان حرف آغاز شده باشد.
5. اولین کسی که تمام ستون‌ها را پر کند، با گفتن کلمه «تمام» به بقیه اعلام می‌کند و بعد از آن، دیگر کسی حق نوشتن ندارد.

حالا امتیازهای هر فرد به این صورت شمارش می‌شود؛ اگر همه اسم‌های نوشته شده متفاوت بود، هر بازیکن ۱۰ امتیاز می‌گیرد، اما اگر نام‌های دو یا چند نفر از بازیکن‌ها مشابه بودند، همه آن‌ها ۵ امتیاز می‌گیرند. اگر هم کسی چیزی ننوشته باشد، هیچ امتیازی نمی‌گیرد. بعد از محاسبه جداگانه امتیازها، آن‌ها را با همین جمع می‌زنند تا برنده بازی مشخص شود. برنده هر مرحله، می‌تواند حرف مورد نظر خود را برای مرحله بعد اعلام کند.

بازی دوز

بازی دوز از آن‌دست بازی‌هایی است که هم نسخه‌های بسیار ساده دارد و هم نسخه‌های بسیار سخت و پیچیده.

برای شروع و انجام روش ساده آن:

1. یک مربع یا مستطیل، روی کاغذ یا زمین بکشید.
2. از وسط هر کدام از ضلع‌های آن، خطی را به سمت مقابل رسم کنید (حالا در محل تلاقی چهار ضلع مربع و دو خطی که از وسط ضلع‌ها گذشته‌اند، نه نقطه تشکیل شده است).
3. هر کدام از بازیکن‌ها، ۳ مهره با شکل یا رنگ متفاوت برمی‌دارند. 
4. به صورت نوبتی، هر کدام از بازیکن‌ها باید مهره‌ای را در یکی از آن ۹ نقطه بگذارد.
5. بازیکن‌ها باید سعی کنند با جابه‌جاکردن مهره‌ها روی صفحه دوز، آن‌ها را در یک ردیف، پشت سر هم بچینند.

هر کسی بتواند ۳ مهره را پشت سر هم ردیف کند، برنده است. این بازی، نسخه‌های پیچیده‌تری هم دارد که از رسم ۳ مربع یا مستطیل تو در تو و خط‌هایی در میان اضلاع و زوایای آن‌ها انجام می‌شود. 

سنگ، کاغذ، قیچی

کسی دقیقا نمی‌داند چرا؛ ولی بازی سنگ، کاغذ، قیچی که نوعی قرعه‌انداختن به حساب می‌آید، یکی از جذاب‌ترین سرگرمی‌های قدیمی ایرانی است. در این بازی، مشت نماد سنگ، کف دست نماد کاغذ و دو انگشت وسط و اشاره، نماد قیچی است. در این بازی دونفره:

1. بازیکن‌ها دستشان را پشت گوش می‌گذارند و با هم می‌گویند: «سنگ، کاغذ، قیچی».
2. به محض بیان کلمه قیچی، دو نفر به صورت هم‌زمان، دستشان را از پشت گوش بیرون می‌آورند و یکی از ۳ نماد را نشان می‌دهند.

در این بازی، کاغذ بر سنگ، سنگ بر قیچی و قیچی بر کاغذ چیره می‌شود. 

تانک بازی

تانک‌بازی یکی دیگر از بازی های قدیمی ایرانی است که به هوش فضایی نیاز دارد. در این بازی:

1. یک کاغذ را از وسط تا می‌زنند تا به دو قسمت مساوی تقسیم شود (هر کدام از دو طرف، منطقه یکی از افراد می‌شود).
2. به قید قرعه، یکی از دو نفر، یکی از ادوات جنگی مثل تانک و… را به صورت خیلی کوچک، در زمین خود می‌کشد.
3. نفر دوم با نگاهی دقیق به مکان نقاشی، با خودکار دایره‌ای را در منطقه خود می‌کشد و پررنگ می‌کند (مکان کشیدن دایره باید به گونه‌ای باشد که وقتی کاغذ را از خط وسط تا زدیم، مکان دایره باید روی شکل طرف مقابل بیفتد).

اگر دایره روی شکل افتاد، بازیکنی که دایره را کشیده است، برنده می‌شود و حالا نوبت اوست که یک تصویر در زمین خود رسم کند.؛ اما اگر دایره روی شکل نیفتاد، حریف باید یک شکل دیگر بکشد تا دوباره نشانه‌گیری انجام شود. 

نون بیار کباب ببر

این بازی هم برای کودکان جذابیت زیادی دارد و جزو بازی‌های قدیمی و خاطره‌انگیز ایرانی است. در این بازی:

1. دو نفر کف دستانشان را روی هم می‌گذارند.
2. کسی که دستانش در زیر قرار دارد، با سرعت دستش را بیرون می‌کشد و پشت دست طرف مقابل می‌زند؛ در همین حین، طرف مقابل هم باید سریع دستش را بکشد تا دست حریفش به او نخورد.
3. اگر کسی که دستش در زیر قرار دارد، توانست دست حریفش را بزند، یک امتیاز به دست می‌آورد و باز هم دست‌هایش زیر قرار می‌گیرد؛ اما اگر نتوانست، یک امتیاز به حریفش داده می‌شود و دست‌ها نیز جابه‌جا می‌شوند.

لی لی

بازی لی‌لی یکی از بازی‌های گروهی قاعده‌مند و پرطرفدار ایرانی است که مراحل و قوانین زیادی دارد و به شکل‌های گوناگونی انجام می‌شود. برای انجام این بازی، به یک محوطه نسبتا باز مانند حیاط خانه و یک گچ، رنگ یا چیزی دیگر برای ترسیم خانه‌های زمین بازی لی‌لی نیاز است. در یکی از شیوه‌های رایج انجام بازی لی‌لی:

1. سنگ را در خانه شماره یک می‌اندازند.
2.  به حالت لی‌لی و با پرش از روی خانه شماره ۱، در خانه شماره ۲ فرود می‌آیند.
3. خانه ۳ را هم به حالت لی‌لی رد کنید و در خانه‌های ۴ و ۵، به صورت دوپا می‌ایستند.
4. به صورت یک‌ پا بالا به خانه ۶ می‌پرند. 
5. در خانه ۷ و ۸، به صورت دوپا، فرود می‌آیند.
6. به صورت جفت‌پا به بالا می‌پرند و در هوا، یک چرخ کامل می‌زنند.
7. مسیر برگشت را هم به همین صورت طی می‌کنند؛ با این تفاوت که، در خانه شماره ۲ باید خم شوند و سنگ را از خانه شماره ۱ بردارند.

این بازی، مراحل و قوانین زیادی دارد که رعایت آن‌ها به جذابیت بازی می‌افزاید. به همین دلیل، پیشنهاد می‌کنیم که برای مطالعه کامل مراحل و قوانین آن، مقاله بازی لی لی را مطالعه کنید.

یه قل دو قل

بازی یه قل دو قل در مناطق مختلف ایران با مراحل و قوانین گوناگونی اجرا می‌شود. این بازی که بدون شک، از نوستالژیک‌ترین بازی‌های قدیمی ایرانی محسوب می‌شود، به صورت دو نفره و گروهی قابل انجام است. مهم‌ترین ابزار بازی یه‌‌قل دوقل، سنگ است. تعداد سنگ‌ها در روش‌های مختلف بازی متفاوت است، اما معمول‌ترین آن، ۵ سنگ است. شیوه متداول انجام این بازی ۱۶ مرحله دارد. به دلیل طولانی‌بودن توضیح مراحل این بازی، ما مراحل و قوانین آن را با جزئیات کامل در مقاله بازی یه قل دو قل بیان کرده‌ایم.

بزنه بزنه

این بازی هم جذابیت دارد و هم پر تحرک است. در این بازی:

1. یک دایره روی زمین می‌کشند و توپی را وسط آن قرار می‌دهند.
2. یک نفر به عنوان اوستا یا داور انتخاب می‌شود.
3. هر کدام از بازیکن‌ها، نام مستعاری برای خود انتخاب می‌کنند که داور آن‌ها را روی کاغذ می‌نویسد.
4. بازیکن‌ها خم می‌شوند و دست خود را روی توپ می‌گذارند.
5. داور چند بار کلمه «بزنه» را پشت سر هم تکرار می‌کند و ناگهان یکی از نام‌های مستعار را صدا می‌زند. 
6. همه جز صاحب آن نام فرار می‌کنند. کسی هم که نام مستعارش را صدا زده‌اند، باید به سرعت توپ را بردارد و یکی از بازیکن‌ها را بزند.
7. توپ به هر کسی بخورد، آن فرد می‌سوزد و از دور بازی خارج می‌شود. اگر هم توپ به کسی نخورد، بازیکن پرتاب‌کننده می‌بازد و کنار می‌رود.
8. بازی به همین شکل ادامه پیدا می‌کند تا تنها یک نفر باقی بماند.

قایم با شک

قایم باشک یا همان قایم موشک، یکی دیگر از بازی‌های جذاب و پرهیجان دوران کودکی است. این بازی هم به شیوه‌های گوناگونی انجام می‌شود که رایج‌ترین روش انجام آن به صورت زیر است:

1. به قید قرعه، یکی از افراد دستش را روی دیوار و چشمانش را روی دستش می‌گذارد و از یک تا ده می‌شمارد.
2. در طول شمارش، دیگر بازیکنان باید خود را در جایی پنهان کنند.
3. بعد از اتمام شمارش، فرد چشم‌گذار می‌گوید: «آمدم.» و سپس به دنبال دیگر بازیکن‌ها می‌گردد.
4. چشم‌گذار باید مراقب اطرافش باشد تا کسی که از غفلت او استفاده نکند.
5. دیگر بازیکن‌ها باید چشم به فرصت‌ها بدوزند و به محض فاصله‌گرفتن فرد چشم‌گذار از محل چشم‌گذاشتن، از مخفی‌گاه خود خارج شوند و دست خود را به آن محل برسانند و بگویند:‌ «سُک‌سُک».
6. فرد چشم‌گذار هم باید هر وقت کسی را دید، سریعا به محل چشم‌گذاشتن برگردد و «سُک‌سُک» کند.

اگر همه موفق شدند خود را به محل چشم‌گذاشتن برسانند و «سُک‌سُک» کنند، دوباره همان نفر قبلی باید چشم بگذارد. اگر تنها یک‌نفر موفق به این کار نشود، باید به جای نفر قبلی این کار را انجام دهد. اگر چند نفر موفق به این کار نشدند، آخرین نفری که از مخفی‌گاه بیرون بیاید و نتواند سُک‌سُک کند، باید چشم‌گذار بعدی باشد. 

پیشنهاد مطالعه: ۱۶ ایده جذاب بازی در خانه بدون وسایل

 گرگم به هوا (بالا بلندی)

این بازی به یک فضای باز و دارای قسمت‌های بلند مانند سکو یا صندلی باشد. البته می‌توان با کشیدن چند دایره در زمین بازی، آن‌ها را به عنوان بالا بلندی‌ها مشخص کرد. بازی گرگم به هوا هر چه با تعداد نفرات بیشتری برگزار شود، جذابیت بیشتری دارد. در این بازی:

1. یکی از بازیکن‌ها به قید قرعه به عنوان گرگ انتخاب می‌شود.
2. به محض اعلام داور، گرگ به دنبال دیگر بازیکن‌ها می‌افتد تا بتواند آن‌ها را لمس کند.
3. بازی تا جایی ادامه پیدا می‌کند که گرگ همه بازیکن‌ها را لمس کند. 

بازی گرگم به هوا مراحل و قوانین زیادی دارد که انجام درست آن‌ها به جذابیت بازی کمک می‌کند. برای آشنایی کامل با مراحل و قوانین این بازی، مقاله بازی گرگم به هوا را مطالعه کنید.

بازی زو

این بازی را به نام کبدی هم می‌شناسیم. بازی زو بهتر است در دو گروه پنج‌نفری انجام شود. یک زمین مسطح و مربعی یا مستطیلی‌شکل به دو قسمت مساوی تقسیم می‌شود و سپس به شکل زیر، بازی برگزار می‌شود:

1. برای هر گروه، یک سرگروه انتخاب می‌شود.
2. به قید قرعه، یکی از گروه‌ها آغازگر بازی می‌شود.
3. با انتخاب سرگروه، یکی از افراد گروه نفس عمیقی می‌کشد و «زو کشان»، به زمین تیم حریف می‌رود.
4. این بازیکن باید تلاش کند تا قبل از بند آمدن نفسش، دست خود را به یکی از افراد تیم حریف بزند و به زمین خودی برگردد.
5. اگر موفق شد، فرد لمس‌شده می‌سوزد و از بازی خارج می‌شود.
6. افراد گروه مقابل باید فردی را که زو می‌کشد، بگیرند و به قدری در زمین خود نگه دارند که زو کشیدنش قطع شود. در این صورت،‌ این فرد می‌سوزد و از بازی خارج می‌شود.

 بازی خروس جنگی

این بازی هم به صورت دونفره و هم به صورت گروهی انجام می‌شود. در بازی خروس جنگی:

1. افراد دو گروه به صورت دست به سینه و روی یک پا، به طرف هم می‌روند و برای برهم‌زدن تعادل یکدیگر تلاش می‌کنند.
2. هر کسی تعادلش به هم خورد و پایش روی زمین آمد، بازنده است و از بازی کنار می‌رود.
3. هر گروهی که زودتر تعادل افراد گروه دیگر را به هم بزند، برنده است. 

البته می‌توان از هر گروه، به نوبت دو نفر با هم مبارزه دهند. مبارزه به نفع هر کس که تمام شد، یک امتیاز برای گروه او در نظر گرفته می‌شود.

هفت سنگ

این بازی به هفت تکه سنگ تخت و یک زمین بازی هموار و نسبتا بزرگ نیاز دارد. بازیکن‌ها به دو گروه مهاجم و مدافع تقسیم می‌شوند. گروه مهاجم، روبه‌روی سنگ‌ها قرار می‌گیرد و با یک توپ، از فاصله‌ای مشخص آن‌ها را هدف می‌گیرد. بعد از افتادن سنگ‌ها، گروه مدافع توپ را برمی‌دارد و سعی می‌کند با آن، بازیکن‌های گروه مهاجم را قبل از رسیدن به سنگ‌ها و چیدن مجدد آن‌ها بگیرد. این بازی مراحل و قوانین زیادی دارد که آن‌ها را در مقاله بازی هفت سنگ به صورت کامل توضیح داده‌ایم.

بازی وسطی

در این بازی، در هر گروه حداقل دو نفر باید حضور داشته باشد، اما هر چه تعداد بازیکنان بیشتر باشد، هیجان بازی نیز بیشتر می‌شود. در بازی وسطی:

1. به قید قرعه یکی از گروه‌ها وسط می‌ایستند و گروه دیگر هم در دو طرف زمین قرار می‌گیرند. 
2. افراد گروه کناری تلاش می‌کنند به صورت نوبتی، با نشانه گرفتن بازیکنان تیم حریف، توپ را به‌گونه‌ای پرتاب کنند که به یکی از آن‌ها بخورد.
3. هر کسی که توپ به او برخورد کند، می‌سوزد و باید از بازی خارج شود.
4. بازیکنان تیم وسط باید سعی کنند با جا خالی دادن، خود را از برخورد توپ دور کنند.  
5. اگر افراد گروه وسط، پیش از آنکه توپ به زمین بخورد، آن را بگیرند، یک گل محسوب می‌شود (از گل می‌توان برای نجات افراد سوخته استفاده کرد).

این بازی تا جایی ادامه پیدا می‌کند که تمام افراد گروه وسط بسوزند یا بازیکن‌ها از بازی خسته شوند. بعد از سوختن تمام افراد گروه وسط، جای تیم‌ها عوض می‌شود و بازی از سر گرفته می‌شود. 

سخن پایانی

فرهنگ جمع‌گرا و تفریح‌دوست ایرانی، پر از بازی‌های جذاب و خاطره‌انگیز گروهی است که حال آدم را خوب می‌کنند. تعداد این بازی‌ها به حدی زیاد است که بیان تمام آن‌ها نیازمند یک کتاب است. اگرچه ما در اینجا نتوانستیم تمام آن‌ها را بیاوریم، اما سعی کردیم، تعدادی از جذاب‌ترین ایده‌های بازی قدیمی ایرانی را تقدیمتان کنیم. امیدواریم که آن‌ها را در دورهمی‌ها و اوقات فراغت، با عزیزانتان بازی کنید و از انجامشان لذت ببرید.